Άντονι Μπουρντέν: Ένας χρονικογράφος της ανθρώπινης ψυχής

Η ιδιοφυΐα του Άντονι Μπουρντέν δεν περιορίστηκε στην κουζίνα. Δεν μασούσε ποτέ τα λόγια του κι ήξερε καλά με ποια πλευρά ήταν. Στην ερώτηση τι θα σέρβιρε σε μια Σύνοδο Κορυφής μεταξύ του Κιμ Γιονγκ Ουν και του Ντόναλντ Τραμπ, ο Μπουρντέν απάντησε «Hemlock», ένα δηλητηριώδες φυτό δηλαδή. Αφού επισκέφθηκε την Καμπότζη, έγραψε για τον Χένρι Κίσινγκερ, «αυτό το προδοτικό, δολοφονικό κάθαρμα», όπως τον αποκάλεσε, ότι «δεν θα σταματήσεις ποτέ να θέλεις να τον χτυπήσεις μέχρι θανάτου με τα γυμνά σου χέρια», ανακαλώντας τον πόλεμο στο γειτονικό Βιετνάμ.

Οι δημοσιογράφοι υποτίθεται ότι δεν πρέπει να μιλούν έτσι, τουλάχιστον αυτοί που θέλουν να διατηρήσουν μια κορυφαία τηλεοπτική εκπομπή με παγκόσμια απήχηση, όπως το «Parts Unknown». Η εκπομπή που «χάρισε» στον Μπουρντέν τέσσερα από τα πέντε βραβεία Emmy, αυτόν τον «επικούρειο» ιχνηλάτη των γεύσεων και της ανθρώπινης ψυχής, τον χρονογράφο κοινωνιών, πολιτισμών, ανθρώπων, ιστοριών, συναισθημάτων. Το φαγητό ήταν το σημειωματάριό του, αλλά μέσα σε αυτό κρύβονταν πολλά περισσότερα.

«Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τίποτα πιο πολιτικό από το φαγητό», έλεγε. «’Τι σας κάνει ευτυχισμένους; Πως είναι η ζωή σας; Τι σας αρέσει να τρώτε;’ ήταν μερικές από τις ερωτήσεις που έκανα και τις περισσότερες φορές θα σου έλεγαν εκπληκτικά πράγματα, πολλά από τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με το φαγητό». Ήταν ένας σύμμαχος των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, που ήξερε να βρίσκει τα λόγια για να τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια των πολιτικών σαλτιμπάγκων και να στιλητεύσει την υποκρισία τους με τρόπο τόσο αδρό, όσο κι εύστοχο. Είχε την ικανότητα για επανεφεύρει μια γλώσσα πιο κοφτερή κι από μαχαίρι.

Από σεφ κι εθισμένος στην ηρωίνη έγινε θεραπευτής, συγγραφέας μπεστ σέλερ και τηλεοπτικός αφηγητής. Στην αρχή έπαιξε το χαρτί του «άνθρωπος εναντίον φαγητού»,  καταναλώνοντας απίθανα πράγματα – από ωμή φώκια στο Κεμπέκ μέχρι καρδιά κόμπρας στη Σαϊγκόν – γοητεύοντας με την περιέργεια, την ιδιοτροπία, τη φιλικότητα αλλά και την αδάμαστη μαχητικότητά του.

Από το ντοκιμαντέρ του Morgan Neville «Roadrunner», αφιερωμένο στον Μπουρντέν / via AP / Focus Features

Επισκέφτηκε τη Γάζα, το Ιράν, την Κούβα, το Κονγκό και το Βιετνάμ, τη Ναμίμπια και τη Λιβύη, την Κολομβία. Τη Δυτική Βιρτζίνια, τη Μοντάνα και το Κλίβελαντ. Πόλεις και μέρη μέσα κι έξω από τον πυρήνα των νεοφιλελεύθερων, των αποικιοκρατών και των neocons. Στην Ιερουσαλήμ υπογράμμισε ότι οι εκατοντάδες χιλιάδες έποικοι «παραβιάζουν από το 1967 το διεθνές δίκαιο αν και φαίνεται να μην έχει μεγάλη σημασία» · στη Βηθλεέμ είπε για το περίφημο τείχος που χωρίζει τις δύο πλευρές ότι «δεν μοιάζει με τίποτα άλλο από αυτό που είναι: Μια φυλακή». Έδειξε αλληλεγγύη και γνήσια στοργή για τους ανθρώπους και απέχθεια για τις βάρβαρες κυβερνήσεις, για το ληστρικό καπιταλισμό, για την εκμετάλλευση. Κι ήταν ταπεινός, παρά τον τρικυμιώδη χαρακτήρα του.

«Ήμουν ένας μάγειρας-τεχνίτης με μέτριες ικανότητες», παραδέχτηκε κάποτε. Κι όμως πόσοι και πόσοι κακομαθημένοι σεφ ύψωσαν το λάβαρό του, χωρίς όμως να μπορούν να αγγίξουν τις ευαισθησίες του. Στο βιβλίο του «Kitchen Confidential» είχε ζητήσει από επίδοξους σεφ να μάθουν ισπανικά για να γνωρίσουν «τους ξεχωριστούς πολιτισμούς, την ιστορία και τη γεωγραφία του Μεξικού, του Ελ Σαλβαδόρ, του Ισημερινού και της Δομινικανής Δημοκρατίας», να τρώνε το φαγητό τους και να δείχνουν σεβασμό. Χρόνια αργότερα, μίλησε για την υποκρισία των Αμερικανών να εξαρτώνται από τους Μεξικανούς εργάτες και να αγαπούν παράλληλα το μεξικάνικο φαγητό, τα μεξικάνικα ποτά, τη μουσική, τις παραλίες, την αρχιτεκτονική και τις ταινίες τους, αλλά όχι το ίδιο το Μεξικό, τους ανθρώπους του.

Μάθαινε κι εξελισσόταν. Προσπάθησε να σβήσει τον σεξισμό στην κουζίνα, έναν κατεξοχήν ανδροκρατούμενο χώρο, έκοψε επαφές με σεφ που κατηγορήθηκαν για σεξουαλική παρενόχληση, στήριξε τα θύματα του αποτρόπαιου Χάρβεϊ Γουαϊνστάιν. Πίστευε ότι στο τραπέζι του δείπνου όλα μπορούσαν να συμβούν, να ανατραπούν συσχετισμοί, να ειπωθούν αλήθειες και – ίσως – να βρεθεί κοινός τόπος.

Ο Μπουρντέν μας άφησε αυτές τις μέρες το 2018, κρεμασμένος στο μπάνιο του δωματίου του σε ξενοδοχείο στο Στρασβούργο. Πρόλαβε, ωστόσο, να μας κληροδοτήσει μπόλικο ανθρωπισμό, αναπτύσσοντας μια θαυμαστή ικανότητα να παίρνει κάτι τόσο καθημερινό όσο η τροφή και να το μετατρέπει σε μέσο χαράς, κατανόησης, σύνδεσης και αλληλεγγύης πέρα από τις διαφορές. Χαίρε Άντονι.