Οι πολλές ώρες εργασίας σκοτώνουν

Την προηγούμενη εβδομάδα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημοσίευσε έρευνα η οποία αποκαλύπτει ότι οι πολλές ώρες εργασίας οδηγούν σε θανάτους από καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια – 745.000 το 2016 με αύξηση σχεδόν 30% από το 2000. Εν μέσω της πανδημίας του κορονοϊού, με εκατομμύρια νεκρούς παγκοσμίως, κι ενώ αναγνωρίζουμε το πολύτιμο αγαθό της υγείας, είναι παράλογο, οπισθοδρομικό και άκρως αντιπαραγωγικό οι ώρες εργασίας που αναγκαζόμαστε να δουλεύουμε να μας αρρωσταίνουν και να «βαραίνουν» επικίνδυνα τη σωματική και ψυχική μας υγεία.

Η κατάσταση σήμερα στον εργασιακό τομέα είναι τουλάχιστον τοξική, με τα κράτη-μέλη της ΕΕ να δαπανούν κατά μέσο όρο ελάχιστα ποσά για τη στήριξη της εργασίας, τη βελτίωση της υγείας των εργαζομένων και τη δημιουργία ενός σύγχρονου περιβάλλοντος μέσα στο οποίο δεν θα φτάνει ο εργαζόμενος στα άκρα, θα μπορεί να έχει προσωπική ζωή και χρόνο για δραστηριότητες, όχι μόνο για τη δουλειά του και για να βιοπορίζεται. Το σημερινό μοντέλο είναι ένα μοντέλο σύγχρονης σκλαβιάς, με τις τεχνολογικές εξελίξεις να επιβαρύνουν – αντί να διευκολύνουν – τις εργασιακές σχέσεις και ισορροπίες.

Η υπερεργασία βρίσκεται στον πυρήνα της σημερινής οικονομικής πραγματικότητας. Η λογική του σημερινού μοντέλου μας αναγκάζει να βλέπουμε τον ελεύθερο χρόνο ως κάτι για το οποίο πρέπει να αισθανόμαστε ένοχοι – ακόμη και τα χόμπι μας «πρέπει» να είναι παραγωγικά, επαγγελματικά και εμπορεύσιμα. Συχνά όταν προσπαθούμε να ξεκουραστούμε και να κάνουμε άλλες «μη παραγωγικές» δραστηριότητες, μας ενοχλεί η αίσθηση ότι θα έπρεπε να κάνουμε κάτι πιο «αξιόλογο», είτε αυτό είναι η εργασία, είτε η διαχείριση της ζωής, είτε δραστηριότητες που υποτίθεται ότι μας κάνουν πιο ανθεκτικούς ως εργαζόμενους. Η εργασία διαπνέεται, υποτίθεται, από μια αίσθηση ηθικής ανωτερότητας και ευθύνης. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι το εσωτερικεύουν αυτό και αρρωσταίνουν. Βλέπουμε τις ύπουλες συνέπειες αυτής της δαιμονοποίησης του ελεύθερου χρόνου σε ολόκληρη την κοινωνία, με τους ένα αυξανόμενο μέρος των εργαζόμενων να υφίσταται μερικές από τις χειρότερες συνέπειες.

Βλέπουμε ακόμα την ίδια προβληματική αφήγηση που μας αναγκάζει να νιώθουμε ένοχοι για τον «μη παραγωγικό» ελεύθερο χρόνο μας και πως αυτό συνδέεται με τις επιπτώσεις της αυτοματοποίησης. Οι τεχνολογικές εξελίξεις θα έπρεπε να μας απελευθερώσουν από τις ψυχοφθόρες, επαναλαμβανόμενες εργασίες και να μειώσουν τον χρόνο εργασίας των ανθρώπων σε όλο το εργατικό δυναμικό, αυξάνοντας την ποιότητα της εργασίας και το επίπεδο της παραγωγικότητας. Αντίθετα, δεδομένου ότι η ιδιοκτησία της ψηφιακής οικονομίας έχει συγκεντρωθεί στα χέρια πολύ λίγων, βλέπουμε μια χούφτα τεχνολογικών γιγάντων να πλουτίζουν αφάνταστα, ενώ το εργατικό δυναμικό πρέπει να αποδεχτεί την επισφάλεια και την απειλή της ανεργίας ως τις «αναπόφευκτες επιπτώσεις της αυτοματοποίησης».

Στη Μεγάλη Βρετανία, η Ένωση Εργαζομένων στις Επικοινωνίες (CWU) κέρδισε πρόσφατα μια εκστρατεία για την εξασφάλιση τετραήμερης εργασίας για τους ταχυδρομικούς υπαλλήλους, με την αυτοματοποίηση και τα τεχνολογικά εργαλεία να αξιοποιούνται σε αυτή την περίπτωση προς όφελος των εργαζόμενων, όχι εις βάρος τους. Στην Βαλένθια της Ισπανίας αντίστοιχες πρωτοβουλίες προχωρούν, με ένα πιλοτικό πρόγραμμα τετραήμερης εργασίας να βρίσκεται σε εξέλιξη, ενώ στη Φινλανδία η κυβέρνηση κινείται σε ανάλογους ρυθμούς με αντίστοιχη νομοθετική πρωτοβουλία.

Η ικανότητα των εργαζομένων και των ελεύθερων επαγγελματιών να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των υπερβολικά πολλών ωρών εργασίας, οι οποίες αυξάνονται όσο η δύναμη των συνδικάτων αποδυναμώνεται, δεν είναι ίση. Οι γυναίκες, οι οποίες ακόμα και σήμερα μετά από τόσες υποτίθεται κατακτήσεις, φέρουν δυσανάλογα την ευθύνη της φροντίδας και της ανατροφής των παιδιών σε κοινωνίες πατριαρχικές και στερεοτυπικές, πρέπει να εξισορροπούν την εργασία με την αμειβόμενη απασχόληση, περιορίζοντας τις αποδοχές τους, οι οποίες με τη σειρά τους μπορεί να τις καταστήσουν πιο ευάλωτες στη βία λόγω φύλου και να περιορίσουν επίσης την ικανότητά τους να συμμετέχουν στη δημόσια ζωή.

Τα άτομα με σωματικές αναπηρίες και προβλήματα ψυχικής υγείας λαμβάνουν επίσης μειωμένες αποδοχές, με αποτέλεσμα να οξύνονται τις κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που ήδη αντιμετωπίζουν. Ακόμα όμως κι αυτές οι ανισότητες κι αυτά τα ζητήματα ψυχικής υγείας δεν κατανέμονται με τη σειρά τους ισότιμα, δεν έχουν το ίδιο βάθος. Οι μετανάστες και πρόσφυγες είναι πιο πιθανό να περιθωριοποιηθούν περαιτέρω και να αντιμετωπίσουν πολλαπλά εμπόδια στην πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Το ίδιο ισχύει και με τα άτομα ΛΟΑΤΚΙ+, με έρευνες να δείχνουν ότι ένα μεγάλο ποσοστό έχει βιώσει κατάθλιψη – εξέλιξη που οξύνει ακόμη περισσότερο τις ανισότητες και εδραιώνει μια κατάσταση βαθιάς κοινωνικής και οικονομικής αδικίας.

Η εδραιωμένη εργασιακή μας κουλτούρας περιορίζει τον χρόνο που έχουμε να δώσουμε στη δημοκρατική συμμετοχή και κατά συνέπεια την ικανότητά μας να αντισταθούμε στις πιέσεις της υπερεργασίας και των πολιτικών ηγεσιών που την επιβάλλουν και την αναπαράγουν. Η ανάκτηση του χρόνου μας είναι η μόνη ελπίδα για να μπουν  όρια σε αυτή την αδιέξοδη κατάσταση και στις συνέπειές της στην τσέπη και τον ψυχισμό μας. Μπορούμε να τα καταφέρουμε; Μπορούμε να οργανωθούμε ή θα χρειαστεί να αναζητήσουμε νέους τρόπους κινητοποίησης και διεκδίκησης; Τροφή για σκέψη και προβληματισμό, με τις απαντήσεις να μην είναι καθόλου εύκολες και δεδομένες.