Όταν παραβιάζεται η ελευθεροτυπία, πλήττεται η δημοκρατία

Η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας αποκτά όλο και περισσότερη σημασία και νόημα τα τελευταία χρόνια. Σε όλες τις ηπείρους, σε πάρα πολλά κράτη καταγράφεται συνεχής υποχώρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της ελευθερίας του Τύπου. Από την Ουγγαρία έως τη Νότια Αφρική, από την Κίνα και την Ινδία μέχρι τη Χιλή, από την Ελλάδα μέχρι την Πολωνία, δημοσιογράφοι, ρεπόρτερ και αναλυτές αντιμετώπισαν μεγάλα εμπόδια στο έργο τους, εμποδίστηκαν πλήρως από το να κάνουν τη δουλειά τους ή εκδιώχθηκαν από τις κυβερνήσεις τους.

Η οργάνωση «Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα» στις ετήσιες εκθέσεις της μιλά για διαρκή επιδείνωση της ελευθεροτυπίας παγκοσμίως. Το 75% των 180 χωρών που παρακολουθείται από την οργάνωση καταγράφει υποχώρηση της ελευθερίας της έκφρασης ή στασιμότητα, με τις χώρες που παρουσιάζεται βελτίωση της προστασίας της ελευθεροτυπίας να αποτελούν σταγόνες στον ωκεανό.

Οι επιθέσεις κατά δημοσιογράφων παίρνουν πολλές μορφές

Στην Αίγυπτο και το Ιράκ οι γυναίκες δημοσιογράφοι έχουν στοχοποιηθεί δυσανάλογα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ στην Ελλάδα, ελάχιστα ΜΜΕ και μιντιακά συγκροτήματα διατηρούν το μονοπώλιο στην ενημέρωση, ασκούν μια φιλοκυβερνητική πολιτική και πλήττουν τον πλουραλισμό. Στο Λίβανο, στην Κολομβία, στη Χιλή, στη Γαλλία, οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις δεν καλύπτονται επακρώς από τα τοπικά Μέσα, δημοσιογράφοι βρέθηκαν στο στόχαστρο για τα ρεπορτάζ τους, ενώ στην Τουρκία η κυβέρνηση πολλές φορές όταν «στριμώχνεται» πολιτικά, επιχειρεί να φιμώσει και τα social media, έχοντας ήδη υπό τον έλεγχό της την απόλυτη σχεδόν πλειοψηφία των ΜΜΕ.

Μαζί με τις ορατές απειλές κατά τις ελευθεροτυπίας, υπάρχουν και αόρατες απειλές. Διαδικτυακό bullying, δολοφονίες χαρακτήρων, «στημένα» ρεπορτάζ, βομβαρδισμός από fake news, επιθέσεις κατά γυναικών δημοσιογράφων με σεξιστικούς και ρατσιστικούς χαρακτηρισμούς, ενέργειες που αποθαρρύνουν και τις νεότερες γενιές από το να μιλήσουν και να εκφραστούν ελεύθερα.

Στο Μεξικό, σύμφωνα με διεθνείς οργανώσεις, μεταξύ του 2000 και του 2020 σκοτώθηκαν περισσότεροι από 100 δημοσιογράφοι. Μόνο το Αφγανιστάν και η Συρία, δύο χώρες σε εμπόλεμη κατάσταση, έχουν καταγράψει περισσότερους θανάτους δημοσιογράφων. Ως αποτέλεσμα, οι έρευνες για το οργανωμένο έγκλημα, τη φτώχεια, τη διαφθορά, την απαλλοτρίωση της γης των ιθαγενών πληθυσμών από πολυεθνικές εταιρείες και την καταστροφή του φυσικού πλούτου έχουν διακοπεί. Επικράτησε η ατιμωρησία, το σκοτάδι και ο φόβος.

«Διεθνείς οργανώσεις έχουν εστιάσει τελευταία το ενδιαφέρον τους στην Ελλάδα» σημειώνει το δίκτυο openDemocracy, με αφορμή τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ και τις απειλές που έχει δεχθεί ο Κώστας Βαξεβάνης. Στην Ελλάδα, τον τελευταίο χρόνο, έχει αυξηθεί η κοινωνική οργή κατά της αστυνομικής βίας και της αδιαφορίας των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης απέναντι στα ακραία φαινόμενα καταστολής, με την εμπιστοσύνη των πολιτών στα mainstream μέσα ενημέρωσης να κλονίζεται και ένα σημαντικό ποσοστό να καταφεύγει για την ενημέρωσή του σε μικρότερα και ανεξάρτητα εκδοτικά εγχειρήματα. Αρκετές επίσης έρευνες υπογραμμίζουν επίσης την έλλειψη ανεξάρτητων εκδοτών σε έναν κλάδο που κυριαρχείται από ομίλους μέσων ενημέρωσης, που στοιχίζονται υπέρ της κυβέρνησης, αγνοώντας το ρόλο και τη σημασία της δημοσιογραφίας στη διασφάλιση της δημοκρατίας και του πλουραλισμού.

Ζήτημα ελευθεροτυπίας αντιμετωπίζει επίσης η «μεγαλύτερη δημοκρατία στον κόσμο», όπως αποκαλείται από πολλά ΜΜΕ, η Ινδία. Η καταστολή των δημοσιογράφων έγινε διεθνώς ορατή με αφορμή τις μεγάλες κινητοποιήσεις των Ινδών γεωργών κατά της κυβέρνησης του Ναρέντρα Μόντι. Η κάλυψη των γεγονότων «θόλωσε» σε τέτοιο βαθμό, που η ελεύθερη ενημέρωση ερχόταν σχεδόν αποκλειστικά από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στη χώρα του 1,4 δισ. πολιτών.

«Που οδεύει τελικά η δημοσιογραφία και πως θα διασφαλιστεί η ελευθεροτυπία σε έναν κόσμο που οι πολιτικές ηγεσίες επιχειρούν να αυξάνουν την επιρροή τους πάνω στην ενημέρωση και την πληροφορία;» αναρωτιέται η Dunja Mijiatovic, επίτροπος για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Συμβούλιο της Ευρώπης. Η απάντηση δεν είναι εύκολη, όπως εύκολη δεν είναι και η αναζήτηση λύσεων, θεσμικών δικλείδων ασφαλείας και καλών πρακτικών για να την ενίσχυση και θωράκιση της ελευθεροτυπίας παγκοσμίως. Ο ρόλος της πολιτικής, του νομοθετικού σώματος και της Πολιτείας συνολικά είναι καθοριστικός, όπως καθοριστικής σημασίας θα είναι και η μάχη που θα δοθεί για τη διασφάλιση της ελεύθερης ενημέρωσης από τους ίδιους τους δημοσιογράφους και όσους εμπλέκονται σε ανεξάρτητα δημοσιογραφικά εγχειρήματα και στη δημιουργία κοινοτήτων ενημέρωσης.