Το «φάντασμα» του Μπερλινγκουέρ πάνω από την Κουμουνδούρου

Η αριστερά τα τελευταία τέσσερα χρόνια βιώνει μία έντονη περίοδο ιδεολογικής ανομβρίας και «στενέματος» οριζόντων και προγραμματικού λόγου. Έχει μπει, με δική της ευθύνη, σε μία φάση ενδοσκόπησης, συνεχών στραβοπατημάτων και στρατηγικών λαθών καθώς, πέρα από τον ΣΥΡΙΖΑ, όλα τα αριστερά σχήματα έχουν αποτύχει να εκφράσουν τον αξιακό πλούτο του χώρου σε πλατιά κοινωνικά ακροατήρια ώστε αυτός ο πλούτος να μπορέσει να αποτυπωθεί στην πολιτική και εκλογική τους εκπροσώπηση.

Σε τέτοιες περιόδους, τόσο με ορίζοντα την κάλπη της 25^ης Ιουνίου όσο και κυρίως μετά από αυτή, η επίσκεψη σε κείμενα και στοχασμούς ανθρώπων που διεύρυναν στο παρελθόν τα όρια της πολιτικής και κοινωνικής δράσης της αριστεράς αποτελεί ευκαιρία για «ανάσες» και εμπλουτισμό των ιδεών και της δράσης για το παρόν αλλά και για το μέλλον. Μια τέτοια ευκαιρία προσφέρει η ανθολογία με κείμενα του ιστορικού ηγέτη του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΙΚΚ) Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, που καλύπτει την περίοδο 1969-1984, έχει τον τίτλο «Μια άλλη ιδέα για τον κόσμο» και κυκλοφόρησε πριν από δύο χρόνια από τις εκδόσεις Νήσος.

Μεταξύ όλων όσων καταπιάνεται ο Μπερλινγκουέρ, μέσα στην κρίσιμη ιστορική συνθήκη των δεκαετιών του 1960 και του 1970 στην Ιταλία και την Ευρώπη, είναι η ανάγνωση της αριστεράς και του ρόλου της στην οικοδόμηση ενός διαφορετικού δρόμου προς το σοσιαλισμό, ενός διαφορετικού μοντέλου από τον σοβιετικό και από εκείνο της σοσιαλδημοκρατίας των δυτικών ευρωπαϊκών κρατών. Επί των ημερών του στο ΙΚΚ, όταν ο Μπερλινγκουέρ ήταν γενικός γραμματέας, το κόμμα έφθασε στα υψηλότερα εκλογικά ποσοστά της ιστορίας του, τόσο στις τοπικές όσο και στις εθνικές εκλογές. Ο ίδιος στάθηκε αποφασιστικά απέναντι στην τρομοκρατία των «Ερυθρών Ταξιαρχών», που συντάραξε την Ιταλία τη δεκαετία του 1970, αξιοποίησε την επιρροή του στα ιταλικά συνδικάτα για να «περάσει» ένα βιώσιμο και ισορροπημένο μοντέλο για τη διαχείριση της λιτότητας εξαιτίας των μεγάλων οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η ιταλική οικονομία από τη διπλή πετρελαϊκή κρίση και διαμόρφωσε τις συνθήκες όχι μόνο για να επιβιώσει ο χώρος πολιτικά, αλλά για να αποκτήσει και στοιχεία ιδεολογικής ηγεμονίας.

Μαζί με τα παραπάνω, ο Ιταλός πολιτικός κατάφερε επίσης και κάτι άλλο μοναδικό και πολύ σημαντικό, τόσο για εκείνη την εποχή, όσο και για την πολιτική γενικότερα: ήταν ο άνθρωπος που βρισκόταν πίσω από τις μεγάλες πολιτικές εξελίξεις, το πρόσωπο που καθοδηγούσε, ενέπνεε, συντόνιζε και, κυρίως, επηρεάζε καθοριστικά τη στρατηγική του ΙΚΚ και, ευρύτερα, της πολιτικής ζωής στην Ιταλία. Μία στάση που, στη σημερινή κοινωνικοπολιτική συγκυρία στη χώρα μας, θα ήταν κάτι παραπάνω από απαραίτητη κι αναγκαία για το χώρο της αριστεράς. Η διορατικότητα ενός πολιτικού ηγέτη κρίνεται και σε τέτοιες στιγμές και στροφές της Ιστορίας, όπως η σημερινή στη χώρα μας, όπου δίνεται η δυνατότητα για ένα πολιτικό πρόσωπο, όπως ο Αλέξης Τσίπρας, να κάνει ένα βήμα πίσω, να δώσει χώρο σε ένα νέο σχήμα που θα μπορούσε να αναλάβει τα ηνία του κόμματος την επόμενη μέρα, να προβάλει ο ίδιος ρόλο συντονιστικό και, βέβαια, να επηρεάσει τις εξελίξεις, διατηρώντας αρραγή την ενότητα του κόμματος που, ακόμα κι αν δεν φαίνεται τώρα με γυμνό μάτι, έχει διαρραγεί καθοριστικά. Μία τέτοια κίνηση από την πλευρά του Αλέξη Τσίπρα θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει την κοινωνική δυναμική μπροστά στη νέα εκλογική μάχη, αντίθετα η επιμονή στην ίδια στρατηγική, στο ίδιο μετωπικό σχήμα και στην ίδια ρητορική δεν αναμένεται να αλλάξει και πολλά στους κοινωνικούς και εκλογικούς συσχετισμούς.

Όσο κι αν ο φόβος ότι αν ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ κάνει πίσω θα οδηγούσε σε κατάρρευση του κόμματος, όσο κι αν πολλά στελέχη ανησυχούν για τις καρέκλες τους, η αλλαγή στρατηγικής θα μπορούσε να ανακατέψει την πολιτική τράπουλα και να προκαλέσει αφενός συσπείρωση στο χώρο, αφετέρου ρωγμές κι ανησυχία στον πολιτικό του αντίπαλο, τον κ. Μητσοτάκη. Τέτοιες κινήσεις απαιτούν ένα επιτελείο που δεν θολώνει την εικόνα του αρχηγού με επευφημίες πάνω σε εκλογικά συντρίμμια, αλλά μιλά τη γλώσσα της αλήθειας κι αφουγκράζεται τον παλμό της κοινωνίας.

Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ενόψει των δεύτερων εκλογών, η συγκρότηση μιας μεγάλης, πολιτικής συμμαχίας από κοινωνικές δυνάμεις που βρίσκονται, κατά κύριο λόγο, στη σοσιαλδημοκρατία, στην παραδοσιακή αριστερά (ριζοσπαστική και κομμουνιστική), στην οικολογία και στον κοινωνικά φιλελεύθερο χώρο είναι εξαιρετικά επίκαιρη κι αναγκαία. Μία τέτοια πολιτική συμμαχία είναι αναγκαία για να αποτραπεί η οργανική συγκόλληση μεταξύ του κέντρου και της δεξιάς, όπως έλεγε ο Μπερλινγκουέρ, και βλέπουμε να επαληθεύεται στην ελληνική περίπτωση σήμερα. Μία τέτοια πολιτική συμμαχία θα εμπόδιζε τη μαζική μετατόπιση σημαντικών κοινωνικών δυνάμεων της εργατικής και μεσαίας τάξης, της νεολαίας και των ελεύθερων επαγγελματιών, των μικρών και μεσαίων επιχειρηματιών προς τη ΝΔ ελλείψει κάποιας σοβαρής εναλλακτικής πρότασης. Αυτή η μετατόπιση επιχειρήθηκε μεθοδικά την τετραετία που μας πέρασε και τα αποτελέσματα αποτυπώθηκαν στις εκλογές της περασμένης Κυριακής, με την ΝΔ να καρπώνεται τα εκλογικά οφέλη και να ετοιμάζεται να τα αξιοποιήσει όχι για τη στήριξη των παραπάνω κοινωνικών δυνάμεων, αλλά για την περαιτέρω αποδυνάμωσή τους, για την ολοκλήρωση μίας διαδικασίας κανονικοποίησης μιας μη κανονικοποιημένης πραγματικότητας.

Καθώς ο ΣΥΡΙΖΑ έχει ως διακηρυγμένη στρατηγική το κέντρο και την ενίσχυση της κεντροαριστεράς, δίνεται μία ακόμα ευκαιρία αυτό το μήνα για τη συγκρότηση μιας ευρείας συμμαχίας πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων ικανή να αποτρέψει την οργανική συγκόλληση μεταξύ της δεξιάς και του πολιτικού χώρου μεταξύ αυτής και της αριστεράς. Ο πολιτικός χώρος του κέντρου δεν διαθέτει αυθύπαρκτα ιδεολογικά χαρακτηριστικά, αντίθετα δομείται μέσα σε ρευστές κοινωνικές δυνάμεις που μετατοπίζονται κατά μήκος του άξονα δεξιά – αριστερά ανάλογα με τη συγκυρία, τη στρατηγική και τους πολλούς και σύνθετους κοινωνικούς και οικονομικούς συσχετισμούς. Η συγκυρία και οι συσχετισμοί ευνοούν αυτή τη στιγμή τη ΝΔ, αλλά τίποτα δεν είναι γραμμένο σε πλάκες. Υπάρχει η δυνατότητα του άλλου πόλου να διαμορφώσει αντιστάσεις, να συγκρατήσει και να αυξήσει τις δυνάμεις του, να μην παρατήσει τα όπλα και μην να αρκεστεί απλά σε ρόλο κομπάρσου των κρίσιμων εξελίξεων της επόμενης τετραετίας, βυθίζοντας την αριστερά σε μία μακρά, υπαρξιακή κρίση ταυτότητας.