Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ διοργάνωσε διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «ΜΜΕ και social media: Μεταξύ ελευθερίας έκφρασης και λογοκρισίας – Συζητώντας για τα όρια και τις απαγορεύσεις μετά την εισβολή στο Καπιτώλιο των ΗΠΑ» την Πέμπτη 21 Ιανουαρίου.
Στη συζήτηση συμμετείχαν η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτικής Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου του Bournemouth Αναστασία Βενετή, o δημοσιογράφος της ιστοσελίδας Νews247 και της εφημερίδας «Εποχή» Νίκος Γιαννόπουλος, ο Καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας & ΜΜΕ του ΕΚΠΑ Γιώργος Πλειός και ο Καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας & Κοινωνιολογίας των ΜΜΕ & του Διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης Νίκος Σμυρναίος. Παρέμβαση στη συζήτηση έκανε η μεταδιδακτορική Ερευνήτρια του ΕΚΚΕ και μέλος της συντακτικής ομάδας Media Jokers ΈλεναΨυλλάκου. Συντονιστής της συζήτησης ήταν ο Υπεύθυνος Περιεχομένου Επικοινωνίας & ΜΜΕ του ΕΝΑ Βαγγέλης Βιτζηλαίος.
«Αυταρχική επικοινωνιακή διαχείριση της πανδημίας»
Ο Γιώργος Πλειός έκανε λόγο για «αυταρχική επικοινωνιακή διαχείριση της πανδημίας που εξελίσσεται στον κόσμο και ιδιαίτερα στον Δυτικό». Αναφερόμενος στην Ελλάδα έκανε λόγο για φίλτρα λογοκρισίας κατά την κυβερνητική ενημέρωση κάθε απόγευμα (ιδιαίτερα στην πρώτη φάση της πανδημίας) για την πορεία της πανδημίας (μη πρόσβαση δημοσιογράφων, ενημέρωση δι’ αντιπροσώπων της κυβέρνησης κ.ά.). Παραθέτοντας στοιχεία έρευνας, ο κ. Πλειός ανέφερε ότι «πάνω από το 70% των ειδήσεων σε τηλεόραση και διαδίκτυο δεν έκανε αναφορά σε κανένα μέτρο προστασίας από τον κορονοϊό» ούτε σε οδηγίες από ΕΟΔΥ και ΠΟΥ (ακόμη μικρότερο ποσοστό). Αντίθετα προβλήθηκαν πολύ οι ενέργειες των κυβερνητικών οργάνων (63%). Στο πλαίσιο αυτό μίλησε για μία «αυταρχική επικοινωνιακή διαχείριση της πανδημίας στην Ελλάδα προκειμένου να προβληθεί μία πολιτική άποψη, μία πολιτική της διαχείρισης και όχι η υγειονομική πλευρά που έχει να κάνει με την προστασία του κοινού». «Αυτό», συμπλήρωσε «εξηγεί γιατί δεν μπορούμε τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες να διαχειριστούμε αποτελεσματικά την πανδημία, ενώ σε άλλες χώρες έχει επιτευχθεί μία καλύτερη διαχείρισή της».
Σύμφωνα με έρευνες κατά την περίοδο της πανδημίας, πρόσθεσε, σημειώθηκε αύξηση κατανάλωσης περιεχομένου από τα παραδοσιακά και από τα νέα Μέσα, σημειώνοντας, όμως, ότι «ταυτόχρονα αυξήθηκαν και οι παραποιημένες/παραποιητικές ειδήσεις (fake news) σε σχέση με τον κορονοϊό. Τα fake news ανθούν κυρίως όπου υπάρχουν κρίσεις γιατί η βάση των ειδήσεων αυτών είναι τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις του κοινού».
Για τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και την ελευθερία έκφρασης, ο κ. Πλειός τόνισε ότι «η ελευθερία του λόγου είναι μία βασική πολιτική ελευθερία και προϋπόθεση για πολλές άλλες ελευθερίες (δικαίωμα του συνέρχεσθαι, πρόσβαση στην εκπαίδευση κ.ά.)» και ανέφερε ότι «η λογοκρισία έχει δύο όψεις: Η καταστολή αυτού που λογοκρίνεται και η καταστολή αυτού που δεν μπορεί να ακούσει μία άποψη, η οποία μένει κρυφή». Υπογράμμισε ότι «τα social media έχουν παγκοσμιοποιήσει το δικαίωμα λόγου με όρους εταιρείας, όχι με όρους πολιτικού συμβολαίου, με βάση ένα κατοχυρωμένο πολιτικό δικαίωμα. Θα φοβόμουν πάρα πολύ να αφήσω σε αυτές τις εταιρείες την ελευθερία να ρυθμίζουν το δικαίωμα του λόγου παγκοσμίως και στην κάθε χώρα». Και κατέληξε λέγοντας ότι «μονομέρεια στα Μέσα Ενημέρωσης υπήρχε πάντα, ωστόσο αυτή τη στιγμή ζούμε σε μία στιγμή επιβολής ολοκληρωτικής μονομέρειας».
«Δεν αρκεί η ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χρειάζονται πολιτικές»
Η Αναστασία Βενετή έριξε «φως» στις αρνητικές και στις θετικές πλευρές των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υπογραμμίζοντας την αναγκαιότητα διαμόρφωσης πολιτικών για τη ρύθμιση των διαδικτυακών πλατφορμών καθώς και για την εκπαίδευση των πολιτών στη χρήση των social media.
Χαρακτήρισε θετική την παύση του λογαριασμού του Ντόναλντ Τραμπ στο Τwitter αφού «ο,τιδήποτε έλεγε πολλαπλασιαζόταν μέσα από μιντιακές ιστορίες και αυτό του έδινε τεράστια δύναμη. Κατά τη θητεία του το 65% των tweets του γινόταν είδηση, σύμφωνα με έρευνα». Συνέχισε, δε, επισημαίνοντας ότι «σε βάθος χρόνου είναι απίθανο να εξαφανιστούν οι θεωρίες συνωμοσίας, η ρητορική μίσους και ο διχαστικός λόγος επειδή ένα πολύ σημαντικό μέρος του κοινού τα ασπάζεται και πολλοί πολιτικοί τα ανατροφοδοτούν, αν δεν τα παράγουν κιόλας», προσθέτοντας, όμως, ότι «η παραπληροφόρηση και η προπαγάνδα ήταν πάντα μέρος της ανθρώπινης ιστορίας». Η κυρία Βενετή εκτίμησε ότι δεν αρκεί μόνο η ρύθμιση των social media, αφού «ο ρόλος των πολιτικών είναι κρίσιμος γιατί διακρίνουμε μία κρίση όχι μόνο στην πληροφορία αλλά και στην εξουσία».
«Η αυξανόμενη οnline διασπορά ψευδών ειδήσεων και παραπληροφόρηση σχετίζονται και με τη λειτουργία των παραδοσιακών και ιδιαίτερα των συστημικών Μέσων Ενημέρωσης και κατά συνέπεια με τη δυσπιστία που δείχνει το κοινό προς αυτά, όπως καταδεικνύουν σχετικές έρευνες» τόνισε, συμπληρώνοντας ότι «πάρα πολύς κόσμος δεν αναζητά πολλαπλές πηγές για την ενημέρωσή του, αλλά κυρίως επιλέγει μονοδιάστατες πηγές ενημέρωσης που έρχονται να ενισχύσουν τα υφιστάμενα πιστεύω του». Χαρακτήρισε απαραίτητη την εκπαίδευση των πολιτών στη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (digital media literacy) τόσο για τους νέους όσο και τις μεγαλύτερες ηλικίες. Η Αναστασία Βενετή κατέληξε, αναδεικνύοντας τη θετική πλευρά των social media κάνοντας μνεία στην επιρροή τους στον κινηματικό χώρο, αφού «έδωσαν φωνή σε κοινωνικές ομάδες (Black Lives Matter, #Metoo), έδωσαν κανάλια επικοινωνίας και διασύνδεσης σε ομάδες που ζουν σε μη δημοκρατικά καθεστώτα (Αραβική Άνοιξη), ενώ έχουν διευκολύνει μία πιο αδιαμεσολάβητη επικοινωνία μεταξύ πολιτικών και πολιτών».
«Προϊόν πολιτικής διεργασίας το μπλόκο στον Τραμπ – Διαφάνεια, λογοδοσία και συμμετοχή τρίτων στον έλεγχο των πλατφορμών»
Ο Νίκος Σμυρναίος στην εισήγησή του εστίασε στο ζήτημα της αναγκαίας ρύθμισης του διαδικτυακού ολιγοπωλίου,συνδέοντας το με τη σημασία κοινωνικών και πολιτικών διεργασιών.
«Τίποτα δεν έχει αναιρέσει σήμερα τα θετικά του Διαδικτύου για τη Δημοκρατία και τη δημόσια σφαίρα» υπογράμμισε κάνοντας αναφορά στο σπάσιμο του μονοπωλίου του δημόσιου λόγου. Σχετικά με την πανδημία ανέφερε ότι στην Ελλάδα για παράδειγμα «σε αντίθεση με τα τηλεοπτικά Μέσα που κάλυψαν κυρίως τα κυβερνητικά μέτρα με μία μονομερή γραμμή, στο διαδίκτυο και ιδιαίτερα στο Twitter υπήρξε άμεση πολιτικοποίηση και άμεση σύνδεση με κοινωνικοπολιτικά θέματα που αφορούν τον καθένα».
Για τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ανέφερε ότι «προφανώς αυτές οι τεχνολογίες λαμβάνουν χώρα μέσα σε μία πολιτική οικονομία. Κάποιος τα χρηματοδοτεί, κάποιος ελέγχει τα τεχνολογικά αυτά συστήματα κι επειδή ζούμε σε ένα καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα , ο βασικός λόγος για τον οποίο λειτουργούν αυτές οι εταιρείες είναι το κέρδος και εκεί βρίσκεται το βασικό κλειδί κατανόησης».
Ο Ν. Σμυρναίος χαρακτήρισε θετική την απαγόρευση στον Τραμπ, υπογραμμίζοντας ότι δεν ήταν μία αυθόρμητη απόφαση των ιδιοκτητών των social media «αλλά ένα αποτέλεσμα πολιτικής διεργασίας, στην οποία συμμετέχουν κυβερνήσεις απλοί πολίτες, χρήστες, συνδικάτα». Ανέφερε συγκεκριμένα ότι κυβερνήσεις και υπερεθνικοί οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, εγκαταλείπουν την παθητική στάση των τελευταίων είκοσι ετών και επιχειρούν να ρυθμίσουν την ψηφιακή οικονομία, κάνοντας λόγο για μια γενικευμένη συνειδητοποίηση της υπερβολικής δύναμης του ψηφιακού ολιγοπωλίου και μια όλο και πιο ισχυρή κοινωνική απαίτηση για τη λογοδοσία του. «Δεν είμαι οπαδός της αυτορρύθμισης, αλλά της ρύθμισης μέσα από πολιτικές διεργασίες» τόνισε για τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης.
Ο κ. Σμυρναίος υπογράμμισε ότι εναπόκειται στην ίδια την κοινωνία και στους πνευματικούς φορείς της να παλέψουν για να επιβάλουν ένα πλαίσιο δημοκρατικής ρύθμισης της πολιτικής έκφρασης στις ιδιωτικές εταιρείες που ελέγχουν τους ψηφιακούς διαύλους επικοινωνίας και όχι να περιμένουμε από το κράτος και τις κυβερνήσεις να το κάνουν αυτό, αφού «θα εργαλειοποιήσουν το νομοθετικό πλαίσιο για να εξυπηρετήσουν τα πολιτικά τους συμφέροντα». «Θα πρέπει να απαιτήσουμε από τις πλατφόρμες λογοδοσία και διαφάνεια» κάνοντας λόγο για την ανάγκη συμμετοχής τρίτων, είτε πολιτών είτε ΜΚΟ είτε επιστημόνων στον έλεγχο των πλατφορμών «χωρίς να περιμένουμε τα πάντα από τις κυβερνήσεις για ρύθμιση».
«Δημοσιογραφικό καθήκον είναι να μεταδίδεται η είδηση»
Ο Νίκος Γιαννόπουλος μίλησε για τον κρίσιμο ρόλο του δημοσιογράφου καθώς και για την επιλογή μετάδοσης ειδήσεων και μηνυμάτων.
Εξέφρασε τον σκεπτικισμό του για την επιβολή απαγόρευσης στον τέως Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, κάνοντας λόγο για «υποκρισία των social media» καθώς δεν προχώρησαν νωρίτερα στην κίνηση αυτή, παρά μόνο δύο μόλις ημέρες πριν αποχωρήσει από τον Λευκό Οίκο. Εξέφρασε, μάλιστα, την ελπίδα «να αποφύγουμε να βρούμε ξανά τον Τραμπ μπροστά μας ακριβώς λόγω αυτής της απαγόρευσης του Twitter και του Facebook, που του έδωσε ένα ακόμη επιχείρημα ώστε να ενισχυθεί το “αντισυστημικό” προφίλ του».
Μιλώντας από τη σκοπιά του δημοσιογράφου ανέφερε ότι ο ρόλος αυτός «είναι πολύ κρίσιμος, ιδιαίτερα σε αυτές τις περιστάσεις, αφού καλούμαστε ως επαγγελματίες να λάβουμε κρίσιμες αποφάσεις για το εάν θα μεταδώσουμε κάτι, μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα» συμπληρώνοντας ότι είναι υπέρ της μετάδοσης κάθε μηνύματος από τα ΜΜΕ. «Δημοσιογραφικό μας καθήκον είναι πρώτιστα η είδηση, να μεταδίδεται η είδηση» ανεξάρτητα από το περιεχόμενό της, διευκρινίζοντας ότι το κοινό πρέπει να εκπαιδευθεί να διακρίνει την πληροφορία και αυτή είναι η μεγαλύτερη δυσκολία για ένα ΜΜΕ που σέβεται τον εαυτό του. «Δεν υπάρχει άλλος δρόμος πέρα από την εκπαίδευση του κοινού» κατέληξε.
H Έλενα Ψυλλάκου στην παρέμβασή της, παρουσίασε το Δελτίο «Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ» που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers στο ΕΝΑ, επισήμανε ότι «η σχέση Μέσων, ακροατηρίου/πολιτών και πολιτικής/πολιτικών είναι διαχρονική, αλλά όχι στατική. Αντίστοιχα, το περιεχόμενο των εννοιών που έρχονται να την προσδιορίσουν – όπως λογοκρισία, ελευθερία έκφρασης, ρύθμιση, λογοδοσία, πολυφωνία, δημοκρατία – αλλάζει ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο διατυπώνονται, τα πολιτικά υποκείμενα που τις αρθρώνουν και το αίτημα που εκπροσωπούν». Και υπογράμμισε ότι «η κατανόηση αυτής της ενδεχομενικής σχέσης θα καταρρίψει την εδραίωση “κυρίαρχων μιντιακών συστημάτων” και θα φωτίσει τους πολλούς δρόμους της ενημέρωσης και της συμμετοχής».
