Η φεμινιστική δράση μπορεί να δώσει λύσεις στο ζήτημα της κλιματικής δικαιοσύνης

Γίνεται όλο και πιο σαφές ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης που μπορεί να επιλυθεί μόνο αν αντιμετωπιστούν οι παγκόσμιες ανισότητες. Υπάρχει ένα πολύ μεγάλο χάσμα πλούτου – που αντανακλάται σε ιστορικές αδικίες και άνισες σχέσεις εξουσίας – μεταξύ των κρατών που ευθύνονται για τις εκπομπές αερίων και εκείνων που αναγκάζονται να αντιμετωπίσουν τις σκληρές επιπτώσεις τους, οι οποίες κυμαίνονται από πλημμύρες έως ξηρασίες και πυρκαγιές.

Για πάρα πολύ καιρό, οι πολιτικοί ηγέτες του Παγκόσμιου Βορρά -που σε μεγάλο βαθμό δεν έχουν επηρεαστεί από την καταστροφική πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής- μονοπωλούσαν τη συζήτηση για το κλίμα. Οι κάτοικοι του Νότου, ιδίως οι γυναίκες και οι κοινότητες των αυτοχθόνων, αγνοήθηκαν συστηματικά. Το αποτέλεσμα είναι και οι εκπομπές να είναι υψηλότερες από ποτέ και η χρηματοδότηση για το κλίμα και τη στήριξη δράσεων μετριασμού και προσαρμογής, ζημιών και απωλειών από την κλιματική κρίση, να μειώνεται.

Εν τω μεταξύ, οι συνήθεις «λύσεις», όπως η αντιστάθμιση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, φαίνεται να επιδεινώνουν αντί να αντιμετωπίζουν τις παγκόσμιες ανισότητες. Ο πετρελαϊκός γίγαντας Shell, για παράδειγμα, σχεδιάζει να αντισταθμίσει 120 εκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα από τις ρυπογόνες δραστηριότητές του με μεγάλης κλίμακας δενδροφυτεύσεις που είναι πιθανό να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτη ανακατανομή γης υπέρ των ισχυρών επενδυτικών συμφερόντων και όχι των αυτόχθονων μικροκαλλιεργητών. Όπως δήλωσε η Κενυάτισσα ακτιβίστρια για το περιβάλλον και το κλίμα, Elizabeth Wathuti, αν η ανθρωπότητα θέλει να αντιμετωπίσει σοβαρά την κλιματική κρίση «πρέπει να αρχίσει να ακούει και να νιώθει τον πόνο εκείνων που υφίστανται τις συνέπειες σήμερα».

Αυτό δεν είναι απλώς μια έκκληση για ενίσχυση των θεσμών εκπροσώπησης των πιο αδύναμων και περιθωριοποιημένων κοινοτήτων. «Για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση και να πετύχουμε κλιματική δικαιοσύνη, χρειαζόμαστε ριζικά διαφορετικά ‘εργαλεία’, διαφορετική ηγεσία και διαφορετικές αρχές» τονίζει η Αμερικανίδα ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα Audre Lorde. Είναι οι γυναίκες και οι φεμινίστριες που έχουν πολλά να προσφέρουν, ιδίως εκείνες από τον Παγκόσμιο Νότο που έχουν μακρά ιστορία στην καταπολέμηση της ανισότητας και στην οικοδόμηση λύσεων χωρίς αποκλεισμούς. Είναι αυτές οι γυναίκες, από διαφορετικά υπόβαθρα, που γίνονται όλο και πιο ορατές στον αγώνα για κλιματική δικαιοσύνη.

Πολλές γυναίκες επιδεικνύουν τόλμη, βούληση και θαρραλέα ηγεσία, που αξιοποιείται για να μετατοπιστεί η εξουσία προς εκείνους που πλήττονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή. Ανεξάρτητα από το αν θεωρούν τους εαυτούς τους φεμινίστριες, οι ιστορίες τους αποτελούν ισχυρές απεικονίσεις της φεμινιστικής ηγεσίας και των αρχών της. Τι είναι λοιπόν αυτό που κάνουν και τι μπορούμε να μάθουμε για το πως να επιτύχουμε κλιματική δικαιοσύνη;

Χτίζοντας έναν κόσμο που προκαλεί αλλαγές προς όφελος του κοινωνικού συνόλου

Η ακτιβίστρια Elizabeth Wathuti ακολουθεί τα βήματα της αείμνηστης Wangari Maathai, της Κενυάτισσας περιβαλλοντολόγου που έγινε η πρώτη αφρικανική γυναίκα που κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης δημιουργώντας γυναικεία κινήματα για της υπεράσπιση της φύσης.

Όπως και η Maathai, η Wathuti δείχνει πως να καλλιεργεί κανείς ηγετικές ικανότητες στους νέους, ασχολούμενος μαζί τους και διδάσκοντας όχι μόνο πώς να φυτεύουν δέντρα, αλλά και πώς να τα καλλιεργούν στο πλαίσιο μιας κοινοτικής δράσης. Η ίδια χρησιμοποιεί με αποτελεσματικό τρόπο τα social media για να μοιραστεί τις ιστορίες των Κενυατών συμπολιτών της που αντιμετωπίζουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως η ξηρασία, και καλεί τους πολιτικούς ηγέτες να αναζητήσουν βιώσιμες λύσεις.

Η αναγέννηση της φύσης, η έκφραση της αλληλεγγύης και η οικοδόμηση μιας οικονομίας φροντίδας αναγνωρίζονται ολοένα και περισσότερο ως κεντρικά στοιχεία για τη δημιουργία ενός πιο δίκαιου και βιώσιμου κόσμου. Φεμινίστριες, όπως Wathuti, έχουν δείξει εδώ και καιρό πώς να τα ενσωματώνουν αυτά στα στοιχεία την καθημερινή τους ζωή, στον ακτιβισμό τους και στις προτάσεις πολιτικής τους.

Αναπτύσσοντας τη δύναμη της κοινοτικής δράσης

Η ιστορία μάς έχει διδάξει ότι η αλλαγή είναι δυνατή μόνο όταν οι άνθρωποι ενώνουν τα χέρια τους για συλλογική δράση. Αυτό ακριβώς κάνει η Victoria Tauli-Corpuz, ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των ιθαγενών και πρώην εισηγήτρια του ΟΗΕ για την κλιματική κρίση, βοηθώντας στην ενίσχυση των ικανοτήτων των γυναικών και των κοινοτήτων τους ώστε να υπερασπίζονται τα δικαιώματά τους. Υπενθυμίζει τις γνώσεις και τις λύσεις που έχουν από καιρό οι αυτόχθονες πληθυσμοί όσον αφορά την προστασία του πλανήτη, διαμορφώνοντας συμμαχίες με άλλες ακτιβίστριες και συλλογικότητες σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο για να διασφαλιστεί ότι οι αποκλεισμένες φωνές θα ακούγονται. «Είναι ανάγκη, ιδιαίτερα για εμάς στον Παγκόσμιο Βορρά, να αμφισβητήσουμε τις δικές μας συμπεριφορές και νοοτροπίες. Αυτές οι δυναμικές φεμινίστριες μας δείχνουν επίσης πώς να συναντιόμαστε μεταξύ των κινημάτων, καταρρίπτοντας τα τεχνητά εμπόδια που περιορίζουν μια ενιαία προσέγγιση απέναντι σε παγκόσμια προβλήματα» σημειώνει η Tauli-Corpuz και προσθέτει ότι πρέπει όλοι μας να είμαστε «γενναίοι και τολμηροί εάν θέλουμε να ανατρέψουμε το σημερινό, καταστροφικό μοντέλο πολιτικής».

Οι τοπικές κοινότητες να αποκτήσουν φωνή

«Χρειάζεται ριζική αλλαγή στην πολιτική και τις πρακτικές, η οποία απαιτεί τη μετατόπιση της εξουσίας από τους ρυπαίνοντες προς τους πλέον πληττόμενους και εκείνους που αναζητούν δίκαιες και βιώσιμες λύσεις», τονίζει η δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Tessa Khan. Μιλώντας στο openDemocracy για το τι σημαίνει αυτό στην πράξη, υποστήριξε ότι «προσπαθούμε να αναπτύξουμε μια ολοκληρωμένη στρατηγική που φέρνει σε επαφή πολίτες, εργαζόμενους και περιβαλλοντικές οργανώσεις για ένα δίκαιο και χωρίς ορυκτά καύσιμα Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει σημασία να έχουμε συνεχώς περισσότερους ανθρώπους στο πλευρό μας για να αμφισβητήσουμε μέσα από διαφορετικά ‘κανάλια’ και με διαφορετικούς τρόπους το σημερινό status quo που ευνοεί τους λίγους εις βάρος των πολλών. Οι ανισότητες θα καμφθούν μόνο εάν προχωρήσουμε σε δράσεις που όχι απλώς ανατρέπουν τις σημερινές ανισότητες, αλλά δημιουργούν τις συνθήκες για μια νέα παγκόσμια πραγματικότητα με τον άνθρωπο και τις βιώσιμες πολιτικές στο επίκεντρο».

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συχνά αποτυγχάνουν να αντιμετωπίσουν την αόρατη δύναμη, τα πολλά και διαφορετικά λόμπι που συγκρατούν την αλλαγή. «Για να αντικαταστήσουν τον βραχυπρόθεσμο χαρακτήρα των δράσεων με διαρθρωτικές λύσεις, όσοι δραστηριοποιούνται στον χώρο του κλίματος θα πρέπει να είναι τολμηροί στη σχέση τους με την εξουσία» συμπληρώνει η Tessa Khan και υπογραμμίζει ότι «τα εργαλεία και οι στρατηγικές που αναπτύσσουμε για να αναλύσουμε, να οικοδομήσουμε, να διεκδικήσουμε αλλαγές και να μετασχηματίσουμε τις πολιτικές μπορεί να οδηγήσουν στην αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της κλιματικής κρίσης».

Οι προκλήσεις που έχει μπροστά της η παγκόσμια κοινότητα είναι μεγάλες και μπορεί, κατά καιρούς, να φαίνονται ανυπέρβλητες. Απαιτούν έναν διαφορετικό μοντέλο ηγεσίας. Οι γυναίκες που εργάζονται για την κλιματική δικαιοσύνη δείχνουν τι σημαίνει φεμινιστική ηγεσία και γιατί την χρειαζόμαστε.