77 χρόνια από τη μάχη του Κιλκίς: Όταν ο ΕΛΑΣ τσάκισε κατακτητές και ταγματασφαλίτες!

Το ιστορικό της μάχης

Τέλη του Οκτώβρη του 1944 και ενώ βρίσκονταν σε εξέλιξη οι μάχες του ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς κατακτητές για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και των γύρω νομών, το 2ο και το 3ο τάγμα του 13ου συντάγματος του ΕΛΑΣ πήραν εντολή να κινηθούν παράλληλα προς τη σιδηροδρομική γραμμή και το δρόμο Θεσσαλονίκης – Κιλκίς για να εμποδίσουν τους κατακτητές που υποχωρούσαν, να καταστρέψουν το συγκοινωνιακό δίκτυο. Χιλιάδες ταγματασφαλίτες συνόδευαν τους Γερμανούς κατακτητές στην πορεία υποχώρησης, στη διάρκεια της οποίας κατέστρεφαν ό,τι είχε απομείνει όρθιο από τη βάρβαρη δράση τους.

Οι ταγματασφαλίτες αφού βοήθησαν τους Γερμανούς να συμπτυχθούν στη Γιουγκοσλαβία, συγκεντρώθηκαν και οχυρώθηκαν στην πόλη του Κιλκίς για να αμυνθούν μέχρι να έρθουν οι «σύμμαχοι» Αγγλοι, που με τη σειρά τους είχαν χρεωθεί την προστασία των Ταγμάτων Ασφαλείας, καθώς γνώριζαν ότι θα αποτελούσαν πολύτιμο σύμμαχο για τη μετέπειτα εγκαθίδρυση της κυριαρχίας τους. Οι ταγματασφαλίτες, μάλιστα, αιχμαλώτισαν και όπλισαν με τη βία μια μεγάλη ομάδα άοπλων (περίπου 300) που οδηγούνταν από συνδέσμους των οργανώσεων του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ για να καταταχθούν εθελοντικά στον ΕΛΑΣ.

Ο ΕΛΑΣ τους κάλεσε να παραδοθούν

Εκεί συνέρρευσαν και οπλαρχηγοί συνεργάτες των κατακτητών, με τα τμήματά τους από το Κιλκίς και πολλές άλλες περιοχές όπως: Ο Παπαδόγκονας από Πελοπόννησο , ο Κισά Μπατζάκ από Κατερίνη, ο Δάγκουλας από Θεσσαλονίκη, ο Μιχάλαγας από Κοζάνη, ο Πούλιος, ο Χρυσοχόου και άλλοι. Η δύναμή τους υπολογίζεται ότι έφτασε τις 9.000 από καλά εξοπλισμένους άντρες. Οχυρώθηκαν στο ύψωμα 371 του Αϊ-Γιώργη που δεσπόζει στην πόλη, στις στρατώνες του Ιππικού, στο Νοσοκομείο και σε άλλα κτίρια και θέσεις.

Πριν αρχίσει η μάχη του Κιλκίς, ο ΕΛΑΣ, με βάση και τις αποφάσεις της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, τους κάλεσε να παραδοθούν με τη ρητή εγγύηση ότι δε θα κινδυνεύσει η ζωή τους. Οι οπλαρχηγοί τους όμως απέρριψαν την πρόταση. Στις 3 του Νοέμβρη του 1944 τα τμήματα του ΕΛΑΣ είχαν φτάσει στις βάσεις εξόρμησής τους. Ο λαός του Κιλκίς πανηγύριζε μαζί με τους μαχητές του ΕΛΑΣ την απελευθέρωση από τους κατακτητές. Στις 5.30 τα χαράματα της 4ης του Νοέμβρη άρχισε η μάχη, που εξελίχθηκε σε μια από τις πιο αιματηρές. Χιλιάδες οι νεκροί των Ταγμάτων Ασφαλείας. Και ο λαός του Κιλκίς να πανηγυρίζει για την απελευθέρωση από τους ντόπιους δυνάστες.

Αποσπάσματα από την αφήγηση του Στ. Ορφανίδη (Καραφωτιά) διοικητή του 6ου Λόχου, του 2ου Τάγματος, του 13ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ (στο περιοδικό «Εθνική Αντίσταση»).

Η μάχη του Κιλκίς που έγινε στις 4 Νοέμβρη 1944 ήταν μια από τις φονικότερες και σκληρές μάχες που έδωσε ο ηρωικός ΕΛΑΣ ενάντια σε κατακτητές και εθνοπροδότες. Η μάχη στην οποία είχαμε πάνω από 126 νεκρούς και από 230 τραυματίες κράτησε από τις 5.30 το πρωί μέχρι τις 16.30 ώρα περίπου (…) Οι Γερμανοί που κινούνταν προς βορρά με σιδηροδρομικό θωρακισμένο συρμό και τμήμα καταστροφών, στο πέρασμά τους, κατέστρεψαν ό,τι είχε απομείνει, μπροστά στα μάτια ή με τη βοήθεια των ελληνόφωνων συνεργατών τους των ταγμάτων ασφάλειας που αυτοτιτλοφορούνται τώρα αγωνιστές Εθνικής Αντιστάσεως (…) Αυτοί ήταν οι λεγόμενοι εθνικόφρονες, οι χιλιάδες οπλισμένοι από τους καταχτητές οπλίτες της ΠΑΟ η δήθεν Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση των Εθνικοφρόνων, που αργότερα για να ξεγελάσουν το λαό την ονόμασαν ΕΕΣ (Εθνικός Ελληνικός Στρατός) τα ελληνικά ΕΣ – ΕΣ του Κώστα Παπαδόπουλου, του Παπαδόγκονα – Κισά Μπατζάκ κλπ. μαζί με τους ληστοσυμμορίτες του Πούλου και του Δάγκουλα, και τουςΕΑΣΑΔίτες της Θεσσαλίας βοηθούσαν την υποχώρηση των αφεντικών τους.

Σκοπός των συνεργατών ήταν να αμυνθούνε στο Κιλκίς μέχρι να έρθουν τα νέα τους αφεντικά

Οι 9.000 περίπου ταγματασφαλίτες, αφού βοήθησαν τους Γερμανούς να συμπτυχθούνε στη Γιουγκοσλαβία, συγκεντρώθηκαν και οχυρώθηκαν καλά στην ηρωική πόλη του Κιλκίς με βασικό στήριγμά τους το ύψωμα 371 του Αγίου Γεωργίου, τις Στρατώνες, το νεόκτιστο Νοσοκομείο, τις αποθήκες καπνού Σιδηρόπουλου, τα σχολεία κλπ. Ήταν καλά εξοπλισμένοι και είχαν αρκετόν εφεδρικό οπλισμό, κυρίως ιταλικό, στις αποθήκες Σιδηρόπουλου (…) Σκοπός των συνεργατών ήταν να αμυνθούνε στο Κιλκίς μέχρι να έρθουν τα νέα τους αφεντικά (…) Ο εργατικός Αγγλος βουλευτής Ουίλκις το 1946 στην επιθεώρηση «Νέος πολιτικός και Έθνος» στο άρθρο του με τίτλο, ΕΛΑΣ – ΓΕΡΜΑΝΟΙ – ΑΓΓΛΟΙ, έγραφε: «Όταν έφυγα από το Κάιρο τον Ιούλη 1944 η γνώμη εκείνων που χειρίζονταν τα Ελληνικά πράματα ήταν ότι τα Τάγματα Ασφάλειας ήταν φιλοβρετανικότερα από τον ΕΛΑΣ. Και γι’ αυτό έπρεπε να τα υποστηρίξουμε. Παράλληλα, πιστεύαμε ότι θα μπορούσαν να εξοντώσουν τον ΕΛΑΣ και επομένως θα ήταν οι μόνες δυνάμεις που θα βρίσκαμε μόλις φτάναμε στην Ελλάδα!»

Πριν αρχίσει η μάχη του Κιλκίς, ο ΕΛΑΣ τους κάλεσε να παραδοθούν με τη ρητή εγγύηση για τη ζωή τους. Οι οπλαρχηγοί τους όπως οι Κ. Παπαδόπουλος, Κισά Μπατζάκ Καζαμίας, Τσαμκιράνης, Δάγκουλας κ.λπ. απέρριψαν την πρόταση.

Με διαταγή της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας, συγκροτήθηκε ειδικό Απόσπασμα του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον καπετάνιο της Χης Μεραρχίας.

Σφοδρή μάχη που άλλαξε σε ορισμένα σημεία πολλές φάσεις

Στις 3 Νοέμβρη 1944 τα τμήματα είχαν πια φτάσει στις βάσεις εξόρμησής τους. Ο λαός πανηγύρισε, τραγουδώντας και χορεύοντας με τους ήρωες του ΕΛΑΣ χωρίς να φανταστεί τι θα επακολουθούσε.

Τα τμήματα της IX και Χ Μεραρχίας αποτέλεσαν Κλιμάκιο του αποσπάσματος με αρχηγό τον καπετάν Πέτρο (Χρ. Μόσχο). Ενώ των τμημάτων της ΧΙης Μεραρχίας επικεφαλής ήταν η διοίκηση της Μεραρχίας.

Μέρα επίθεσης το Σάββατο 4 Νοεμβρίου, ώρα 5.30 πρωί. Τα τμήματα όλα βρίσκονταν πια στις θέσεις εφόδου. Δόθηκε το σύνθημα και άρχισε η επίθεση. Σφοδρή και πεισματώδης μάχη που άλλαξε σε ορισμένα σημεία πολλές φάσεις.

Στον 6ο Λόχο, στον οποίο δόθηκε ο τομέας από χαράδρα Σφαγείων – μύλο Καντίδη – Φοροφυλάκιο – δρόμος προς Ποταμιά στάλθηκε το παρακάτω σημείωμα από τον διοικητή του 2ου Τάγματος Κόλια ή Αεροπόρο – έτσι τον λέγαμε επειδή είχε υπηρετήσει και στην αεροπορία. (Νίκος Νικητίδης θύμα του εμφυλίου πολέμου 1946 – 1949), στο οποίο έγραφε: σ. Καραφωτιά, ο Τομέας Σφαγείων είναι καλά οχυρωμένος, δυνατό να έχει και νάρκες ή παγιδευμένες χειροβομβίδες. Το έδαφος μέχρι τα σπίτια της πόλης είναι ακάλυπτο. Ανάμεσα στους ταγματασφαλίτες έχει κόσμο με τη βία οπλισμένο. Μπορεί οι ταγματασφαλίτες πιεζόμενοι να πέσουν πάνω σας για να φύγουν από τη χαράδρα. Είμαι βέβαιος ότι και τώρα θα πάρετε όλα τα μέτρα και θα ανταποκριθείτε. Μ.σ.χ. Κόλιας 4.11.1944 ώρα 6.15.

Γνωριμίες – αγκαλιάσματα – κλάματα

Οι ταγματασφαλίτες από τον Άγιο Γεώργιο θέριζαν όλο το ακάλυπτο έδαφος μπροστά μας και με δυσκολία προωθούσαμε τις θέσεις μας. Με σημείωμά μου στον διοικητή Κόλια ζήτησα να χτυπηθεί η βάση στον Αγιο Γεώργιο, που εμπόδιζε κάθε κίνηση. Σε λίγο, άρχισε σφοδρός βομβαρδισμός του υψώματος από το Λόχο Μηχανημάτων του 13ου Συν/τος, όπου διοικητής του ήταν ο μόνιμος ανθυπολοχαγός Χρήστος Ζαχαριάδης και από τους όλμους των άλλων τμημάτων και το ελαφρό πυροβολικό συνοδείας πεζικού. Οι ταγματασφαλίτες άρχισαν να το βάζουν στα πόδια προς το εσωτερικό της πόλης. Τα εχθρικά πυρά από τον Αγιο Γεώργιο σταμάτησαν και φωτοβολίδες ανάγγειλαν την κατάληψή του από το 3/30 και το τμήμα ανταρτισσών του 30 Συν/τος του ΕΛΑΣ.

Μπήκαμε στα πρώτα σπίτια και στα χαρακώματά τους, που τα εγκατέλειπαν και φεύγαν πια πανικόβλητοι στο εσωτερικό της πόλης. Η μάχη είχε κριθεί, είχε κερδηθεί. Σε όλα τα σημεία, οι συγκρούσεις ήταν σκληρές και οι ήρωες του ΕΛΑΣ πολέμησαν με ανδρεία. Στα χαρακώματα βρήκαμε μόνο τους πατριώτες που οπλίστηκαν με τη βία. Γνωριμίες – αγκαλιάσματα – κλάματα.

Άρχισαν οι οδομαχίες

Άρχισαν οι οδομαχίες. Ο κόσμος κάθε ηλικίας, τρελός από χαρά, αψηφώντας όλα, τρέχει προς τις δικές μας θέσεις με λουλούδια – αγκαλιάσματα – φιλιά – δάκρυα. Γρήγορα ξεκαθαρίσαμε τις αντιστάσεις των ταγματατασφαλιτών στην Αυστρο-ελληνική Εταιρεία καπνού και την Υποδιοίκηση Χωροφυλακής και φτάσαμε στο Κέντρο της πόλης στη Λεωφόρο 21 Ιουνίου. Οι δρόμοι γεμάτοι πτώματα. Πολίτες έδειξαν το πτώμα του ταγματάρχη Καζαμία. Πολλοί ταγματασφαλίτες κάνουν λούφα, ντύνονται πολιτικά και κρύβονται. Αλλοι πιο θαρραλέοι βγαίνουν και ανακατεύονται με το ενθουσιασμένο πλήθος, μα ο κόσμος γνωρίζει όσους εγκλημάτισαν και τους δείχνει. Ετσι γνωρίσανε τον περιβόητο φρούραρχο στους Βάλτους Κιλκίς στη φάλαγγα αιχμαλώτων που είχαμε και όρμησαν να τον ξεσκίσουν, γιατί δεν άφησε κοπέλες και γυναίκες απείραχτες. Δεν τους αφήσαμε και σύμφωνα με διαταγή που υπήρχε, τους στείλαμε όλους στο Σταθμό Διοίκησης.

Η μάχη τώρα εντοπίστηκε στο χώρο του νοσοκομείου και γύρω συνοικισμούς. Πιο πέρα από τις αποθήκες Σιδηρόπουλου συναντήσαμε μια μικρή αντίσταση που την ξεκαθαρίσαμε (…) Οι ταγματασφαλίτες που ήταν κυκλωμένοι στο νοσοκομείο σήκωσαν άσπρα μαντήλια για να παραδοθούνε. Ο ταγματάρχης Αριανός γελάστηκε και με μια διμοιρία προχώρησε, όμως οι άλλοι τους βάλαν δραστικά πυρά. Σκοτώθηκαν οι περισσότεροι και τραυματίστηκε βαριά ο Αριανός. Ύστερα χρησιμοποιήθηκαν γερμανικά Πάντσερ Φάουστ – τα λεγόμενα μπαζούκας και ξεκαθαρίστηκε το Νοσοκομείο.

Κάπου 800 από τους ταγματασφαλίτες φτάσαν τροχάδην μέχρι τη Θεσ/νίκη και οχυρώθηκαν στο Συνοικισμό Βαρδάρη. Χτυπήθηκαν από το 3ο τάγμα του 50ού Συντάγματος, σκοτώθηκαν 30 και πιάστηκαν κάπου 750 ανάμεσά τους 45 τραυματίες.