Νέα Υόρκη, αρχές του 20ου αιώνα. Στα κεντρικά γραφεία κάποιας εταιρείας, οι υπάλληλοι συγκεντρώνονται σε μια μεγάλη αίθουσα περιμένοντας το παραδοσιακό δώρο της διεύθυνσης για τα Χριστούγεννα: ένα ρολόι, ένα χρυσό νόμισμα ή ακόμη και μια γαλοπούλα (ενίοτε ζωντανή). Μόνο που αυτή τη φορά ο διευθυντής κάνει την μεγάλη έκπληξη. Προσφέρει το δώρο σε χρήματα!
Κείμενο του Άρη Χατζηστεφάνου στο Infowar
Μέσα σε ελάχιστα χρόνια η νέα αυτή πρακτική κυριαρχεί στις περισσότερες αμερικανικές επιχειρήσεις. Ήδη, μάλιστα, από το 1902 εταιρείες όπως η J.P Morgan.Co προσέφεραν σε ορισμένα στελέχη τους τον μισθό ενός ολόκληρου έτους ως δώρο Χριστουγέννων. Οι ιστορικοί μπορεί να θυμούνται τον John Pierpont Morgan ως τον επιχειρηματία που πλούτισε πουλώντας ελαττωματικά τουφέκια στον αμερικανικό εμφύλιο αλλά oι παροικούντες την Wall Street τον τιμούν ακόμη σαν τον άνθρωπο που προσέφερε τα πρώτα λαμπρά Bonus στους υπαλλήλους του.
Φυσικά τα χρηματικά δώρα των Χριστουγέννων δεν περιορίζονταν μόνο στα μεγαλοστελέχη της Wall Street αλλά και σε απλούς εργαζόμενους. Μέχρι το 1911 οι περισσότερες εταιρείες προσέφεραν έως και 10% του μισθού ως δώρο Χριστουγέννων.
Ύστερα μάλιστα από την χρηματιστηριακή κατάρρευση του 1929 και τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του ’30 το κευνσιανό πνεύμα των ημερών επέβαλε στις επιχειρήσεις και στο κράτος να βοηθούν τους εργαζόμενους τις ημέρες των γιορτών ώστε και αυτοί με τη σειρά τους να τιμήσουν το εμπορικό πνεύμα των Χριστουγέννων και να θέσουν σε λειτουργία το μηχανισμό της αγοράς.
Ο απόηχος από τα κάλαντα του Κέινς θα έρθει και στην Ελλάδα – έστω και με καθυστέρηση μερικών δεκαετιών. Οι Έλληνες υπάλληλοι, βέβαια, είχαν συνηθίσει να παίρνουν κάποια χρηματική ενίσχυση τις ημέρες των εορτών ήδη από τα χρόνια του μεσοπολέμου. Ορισμένες επιχειρήσεις μάλιστα, όπως τα μεταλλεία Λαυρίου και η τσιμεντοβιομηχανία Eλευσίνας προσέφεραν ως δώρο στους εργαζόμενους μια μικρή κατοικία κοντά στο εργοστάσιο – γεγονός που σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για την άναρχη δόμηση μεγάλων περιοχών της Αττικής.
Ακόμη πάντως ο λεγόμενος 13ος μισθός στηριζόταν σε εθιμικό δίκαιο. Επισήμως ο ελληνικός 13ος μισθός γεννιέται με νόμο το 1946 ως «έκτακτη οικονομική ενίσχυση για τις γιορτές». Στα χρόνια του εμφυλίου όμως ελάχιστες είναι οι επιχειρήσεις που θα τηρήσουν την υποχρέωσή τους. Μόνο μετά το 1949 το δώρο των Χριστουγέννων γίνεται κανόνας.
Φυσικά από τη στιγμή που ο 13ος και αργότερα και ο 14ος μισθός θεσμοθετήθηκαν, έπαψαν να αποτελούν κάποιο είδος «δώρου». Ήταν και αυτοί ένα τμήμα του μισθού το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης ανάμεσα στον εργαζόμενο και τον εργοδότη. Αφού όμως ο 13ος μισθός ήταν προκαθορισμένος γιατί να μην διανέμεται στους υπόλοιπους 12 μισθούς του έτους; Η απάντηση είναι ότι η κυβέρνηση διατηρούσε με αυτό τον τρόπο ένα ισχυρότατο όπλο για την τόνωση της αγοράς σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ρίχνοντας στην αγορά το ζεστό χρήμα του «χριστουγεννιάτικου μισθού» προσέφερε πολλαπλασιαστικά οφέλη για τους εμπόρους (παράλληλα στρατιές διαφημιστών αναλάμβαναν να εξασφαλίσουν ότι ο τελευταίους μισθός της χρονιάς θα καταναλωθεί στην αγορά και δεν θα αποταμιευθεί).
Για τον ίδιο λόγο το δώρο δεν δινόταν πλέον στο τέλος του Δεκεμβρίου ή μετά τη γιορτή των Φώτων, όπως συνέβαινε τη δεκαετία του ’40, αλλά στις αρχές Δεκεμβρίου ώστε να υπάρχει επαρκής χρόνος για κατανάλωση.
Το χρηματικό δώρο Χριστουγέννων επικρατεί και στις ΗΠΑ ως σταθερό τμήμα των αποδοχών του εργαζομένου από τη δεκαετία του ’50. Παρά τις αντιδράσεις αρκετών εταιρειών, που θεωρούν ότι ο 13ος μισθός δεν πρέπει να είναι σταθερός αλλά να συνδέεται με την αποδοτικότητα των υπαλλήλων, η εκρηκτική ανάπτυξη της εποχής επιτρέπει την ελάχιστη αυτή γενναιοδωρία. Παρόλα αυτά με το πέρασμα του χρόνου οι αμερικανικές αλλά και αρκετές ευρωπαϊκές εταιρείες θα καταφέρουν να αποσύρουν τον 13 μισθό. Σήμερα στις ΗΠΑ σχεδόν το 60% των επιχειρήσεων δεν προσφέρει κανενός είδους δώρου στους εργαζόμενους ενώ και όσες το κάνουν το συνδέουν όλο και συχνότερα με τη συνολική απόδοση μέσα στη χρονιά. Αντίθετα ο 13ος μισθός διατηρείται μόνο σε χώρες όπως η Ελλάδα, όπου έχει χάσει δηλαδή την σημασία του «δώρου» και αποτελεί τμήμα του μισθού.
Από τις γαλοπούλες στα dream phones
Οι αγγλοσάξωνες χρησιμοποιούν τη λέξη dogfood (σκυλοτροφή) όταν αναφέρονται στις εταιρείες που προσφέρουν τα δικά τους προϊόντα στους υπαλλήλους τους. Οι υπάλληλοι της Goοgle λόγου χάρη, αντί για τα γενναιόδωρα χριστουγεννιάτικα μπόνους έλαβαν για το 2008 από ένα κινητό τηλέφωνο αξίας 180 δολαρίων. Ήταν βέβαια το πολυαναμενώμενο τότε T-mobile G1. Στα μάτια όμως αρκετών εργαζομένων, που είχαν συνηθίσει σε τριψήφια χρηματικά δώρα θύμιζε πραγματικά … σκυλοτροφή. Αργότερα υποπτεύθηκαν ότι ένας από τους βασικούς λόγους που η εταιρεία τους προσέφερε το συγκεκριμένο δώρο ήταν για να κάνουν την πρώτη δοκιμή για τυχόν bugs – τι καλύτερο και οικονομικότερο από το να αντικαταστήσεις ένα ολόκληρο τμήμα έρευνας και ανάπτυξης με ορδές από νερντς που θα περάσουν τα Χριστούγεννά τους δοκιμάζοντας το νέο προϊόν.
Οι υπάλληλοι, πάντως της Google θεωρήθηκαν προνομιούχοι σε σχέση με εργαζόμενους σε άλλες αμερικανικές εταιρείες που για το 2008 έλαβαν ως δώρο Χριστουγέννων από ένα εισιτήριο για τον κινηματογράφο (ενιότε για συγκεκριμένη προβολή σε συγκεκριμένη αίθουσα). Το «No christmas bonus Nation» όπως αποκάλεσαν ορισμένα περιοδικά τις ΗΠΑ (σε συνέχεια του No vacation Nation) φαίνεται να επιστρέφει σταδιακά στην εποχή του 19ου αιώνα – με τη διαφορά ότι η αξία των δώρων δεν ξεπερνά πλέον ούτε αυτή μιας γαλοπούλας.
Περιοδικό GK, Καθημερινή Νοέμβριος 2009
