Παρακολούθηση Κουκάκη: Επτά διεθνείς οργανώσεις ζητούν εξηγήσεις απ’ τον Μητσοτάκη για ΕΥΠ, Predator

Μετά το δημοσίευμα του Reuters για την υπόθεση διπλής παρακολούθησης του δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη -αρχικά από την ΕΥΠ και ύστερα από άγνωστη πηγή- η ελληνική Κυβέρνηση βρίσκεται για ακόμη μία φορά έκθετη, αφού με επιστολή που αποστέλλουν επτά οργανώσεις για την ελευθεροτυπία στον πρωθυπουργό και τον διοικητή της ΕΥΠ και την οποία κοινοποιούν σε κορυφαίους παράγοντες της ΕΕ, το σοβαρό αυτό ζήτημα λαμβάνει διεθνείς διαστάσεις.

Ειδικότερα, επτά οργανώσεις που προασπίζονται την Ελευθερία του Τύπου έστειλαν επιστολή στον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη, τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, Παναγιώτη Πικραμμένο, τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Τάκη Θεοδωρικάκο, τον υπουργό Δικαιοσύνης, Κωνσταντίνο Τσιάρα, τον Γ.Γ. Επικοινωνίας και Ενημέρωσης, Κωνσταντίνο Γαλαμάτη, αλλά και τον διοικητή της ΕΥΠ Παναγιώτη Κοντολέων για την υπόθεση παρακολούθησης του Θανάση Κουκάκη.

Η επιστολή κοινοποιήθηκε, όμως, και σε κορυφαίοους ευρωπαίους θεσμικούς παράγοντες που ερευνούν υποθέσεις παρακολούθησης από λογισμικά που αναπτύσσουν ιδιωτικές εταιρίες. Συγκεκριμένα την οργίλη επιστολή έλαβαν ο Ευρωπαίος Επίτροπος για τη Δικαιοσύνη Didier Reynders καθώς και οι ευρωβουλευτές Sophie in ‘t Veld, Εισηγήτρια της Εξεταστικής Επιτροπής για τη διερεύνηση της χρήσης του Pegasus και αντίστοιχου λογισμικού παρακολούθησης, και Jeroen Lenaers, Πρόεδρος της ίδιας επιτροπής.

Οι επτά οργανώσεις εκφράζουν την «σοβαρή ανησυχία» τους για την παρακολούθηση του δημοσιογράφου από την ΕΥΠ επισημαίνοντας με νόημα ότι η υπηρεσία «εποπτεύεται από το γραφείο του Πρωθυπουργού». «Είναι βαθιά ανησυχητικό το γεγονός ότι μια υπηρεσία υπό τον έλεγχο του γραφείου του Πρωθυπουργού κατασκόπευε έναν δημοσιογράφο που ερευνούσε τη διαφθορά στον επιχειρηματικό και οικονομικό κόσμο» αναφέρουν σε άλλο σημείο.

Σημειώνουν, δε, πως «οι λόγοι για την παρακολούθηση [του Κουκάκη] το 2020, οι οποίοι εγκρίθηκαν από εισαγγελέα της ΕΥΠ, φαίνονται εντελώς αβάσιμοι και παραπέμπουν σε ενδεχόμενη παράνομη παρακολούθηση από την υπηρεσία».

Γροθιά συνιστά και η επισήμανση των οργανώεων πως «το χρονοδιάγραμμα της αναδρομικής νομοθετικής αλλαγής το 2021 για την ΕΥΠ θέτει ερωτήματα και για το αν η κυβέρνηση άλλαξε τον νόμο για να εμποδίσει τη δημοσιοποίηση της παρακολούθησης Κουκάκη».

Καλούν την ελληνική κυβέρνηση άμεσα:

• Να εξηγήσει γιατί οι κρατικές υπηρεσίες παρακολουθούσαν το δημοσιογράφο
• Να δώσει πληροφορίες σχετικά με την πηγή παρακολούθησης του δημοσιογράφου με το κακόβουλο λογισμικό
• Να υποδείξει εάν αυτά τα δύο περιστατικά συνδέονται
• Να λάβει άμεσα μέτρα για την καλύτερη ρύθμιση της τεχνολογίας spyware

Υπενθυμίζεται ότι στις 28 Μαρτίου έξι δημοσιογραφικές ενώσεις και οργανώσεις για την ελευθερία του Τύπου εξέδωσαν έκθεση για την κυβέρνηση της ΝΔ. Με την έκθεση κατηγορούσαν την κυβέρνηση Μητσοτάκη ότι έχει εμμονή με τον έλεγχο της ενημέρωσης, πως «προσπαθεί να φιμώσει τις επικριτικές φωνές», ενώ δημοσιοποίησαν σοκαριστικά ευρήματα για τη δολοφονία Καραϊβάζ, τις προσπάθειες χειραγώγησης ΜΜΕ, τις απειλές σε ρεπόρτερ.

Ολόκληρη η επιστολή των επτά οργανώσεων

Οι ευρωπαϊκές και διεθνείς οργανώσεις για την ελευθερία του Τύπου και των δημοσιογράφων, που υπογράφουμε αυτή την επιστολή, σας γράφουμε για να εκφράσουμε τη σοβαρή μας ανησυχία για την πρόσφατη παρακολούθηση του Έλληνα δημοσιογράφου του χρηματοοικονομικού ρεπορτάζ Θανάση Κουκάκη χρησιμοποιώντας ένα ισχυρό νέο εργαλείο spyware, το Predator.

Οι οργανώσεις μας ανησυχούν εξίσου για κρατικά έγγραφα, που αποκαλύπτουν ότι ένα χρόνο πριν από την παρακολούθηση του spyware, οι ιδιωτικές επικοινωνίες του ίδιου δημοσιογράφου υποκλέπτονταν από την Ελληνική Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ), φορέα που εποπτεύεται από το γραφείο του Πρωθυπουργού.

Υπό το φως αυτών των αποκαλύψεων, προτρέπουμε τις ελληνικές αρχές να παράσχουν πρώτα περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την πηγή της επίθεσης spyware και δεύτερον να εξηγήσουν αμέσως την κρατική παρακολούθηση ενός δημοσιογράφου και να υποδείξουν ξεκάθαρα εάν αυτά τα δύο περιστατικά συνδέονται.

Στις 11 Απριλίου αποκαλύφθηκε για πρώτη φορά ότι το κινητό τηλέφωνο του Κουκάκη, ενός ερευνητή δημοσιογράφου του CNN Greece που γράφει για πολλές διεθνείς εκδόσεις, συμπεριλαμβανομένων των Financial Times και CNBC, μολύνθηκε μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου 2021 από το Predator, ένα προηγμένο εργαλείο spyware που αναπτύχθηκε από μια εταιρεία της Βόρειας Μακεδονίας που ονομάζεται Cytrox.

Στον απόηχο των αρχικών αποκαλύψεων, στις 12 Απριλίου ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιάννης Οικονόμου υποστήριξε ότι η μόλυνση με το Predator είχε πραγματοποιηθεί από «άτομο» ή ιδιωτικό παράγοντα και αρνήθηκε ότι η ελληνική κυβέρνηση είχε οποιοδήποτε ρόλο στην παρακολούθηση του Κουκάκη χρησιμοποιώντας το εργαλείο spyware.

Μέρες αργότερα, ωστόσο, αποκαλύφθηκε ότι η ίδια η ΕΥΠ είχε παρακολουθήσει τον Κουκάκη τον Ιούνιο, τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2020 για, όπως είπε, «λόγους εθνικής ασφάλειας». Έγγραφα δείχνουν ότι όταν ο δημοσιογράφος ζήτησε από την ανεξάρτητη Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) να επιβεβαιώσει αν το τηλέφωνό του υποκλοπή, η ΕΥΠ διέκοψε την παρακολούθηση την ίδια μέρα.

Όταν ο Κουκάκης προσπάθησε να επιβεβαιώσει τις υποψίες του για υποκλοπή, δεν έλαβε απάντηση από την ΑΔΑΕ για ένα χρόνο. Σε αυτό το διάστημα, τον Μάρτιο του 2021, η ελληνική κυβέρνηση ψήφισε μια τροπολογία που εμπόδιζε την ΑΔΑΕ, με αναδρομική ισχύ, να ενημερώνει τους πολίτες εάν είχαν παρακολουθηθεί για λόγους εθνικής ασφάλειας, πράγμα που σημαίνει ότι ο δημοσιογράφος δεν μπορούσε να γνωρίζει εάν ή όχι το τηλέφωνό του είχε παραβιαστεί.

Αυτές οι δύο περιπτώσεις παρακολούθησης είναι ανησυχητικές σε πολλά επίπεδα. Οι οργανώσεις μας προτρέπουν την ελληνική κυβέρνηση να παράσχει πρώτα μεγαλύτερη σαφήνεια και απαντήσεις σχετικά με το πώς και από ποιον χρησιμοποιήθηκε το Predator για να στοχοποιήσει τον Κουκάκη. Η Intellexa, στην οποία ανήκει η Cytrox, υποστηρίζει ότι πουλά τις υπηρεσίες της σε υπηρεσίες επιβολής του νόμου – όχι σε ιδιώτες. Επιπλέον, όπως και άλλα προηγμένα προϊόντα spyware, το Predator είναι εξαιρετικά ακριβό στην αγορά, καθιστώντας το απρόσιτο σε πολλούς ιδιωτικούς φορείς. Οι ελληνικές αρχές θα πρέπει να λάβουν όλα τα μέτρα για να προσδιορίσουν εάν ένας ιδιωτικός παράγοντας ή άτομο έχει την ευθύνη, διασφαλίζοντας πλήρη και ανεξάρτητη έρευνα με σκοπό να οδηγηθούν οι φερόμενοι δράστες στη δικαιοσύνη.

Ωστόσο, οι οργανώσεις μας σημειώνουν ότι η επιβεβαιωμένη κρατική παρακολούθηση του Κουκάκη μόλις ένα χρόνο πριν από την επίθεση του Predator υπονομεύει τον ισχυρισμό ότι οι κρατικές υπηρεσίες πληροφοριών δεν είχαν κανένα ρόλο στην πρόσφατη παρακολούθηση. Είναι βαθιά ανησυχητικό το γεγονός ότι μια υπηρεσία υπό τον έλεγχο του γραφείου του Πρωθυπουργού κατασκόπευε έναν δημοσιογράφο που ερευνούσε τη διαφθορά στον επιχειρηματικό και οικονομικό κόσμο.

Οι λόγοι για την παρακολούθηση το 2020, οι οποίοι εγκρίθηκαν από εισαγγελέα της ΕΥΠ, φαίνονται εντελώς αβάσιμοι και παραπέμπουν σε ενδεχόμενη παράνομη παρακολούθηση από την υπηρεσία. Χαιρετίζουμε λοιπόν την προανάκριση που ξεκίνησε ο προϊστάμενος της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών, η οποία πρέπει να διαπιστώσει γιατί εγκρίθηκε η απόφαση παρακολούθησης του Κουκάκη και αν παραβίαζε τη νομοθεσία περί απορρήτου των τηλεπικοινωνιών.

Σε ευρύτερο επίπεδο, το χρονοδιάγραμμα της αναδρομικής νομοθετικής αλλαγής το 2021 για την ΕΥΠ θέτει ερωτήματα και για το αν η κυβέρνηση άλλαξε τον νόμο για να εμποδίσει τη δημοσιοποίηση της παρακολούθησης Κουκάκη. Σημειώνουμε με ανησυχία ότι δεν είναι η πρώτη φορά που υπάρχουν ενδείξεις ότι η ΕΥΠ προχωρά σε υποκλοπή ιδιωτικών επικοινωνιών δημοσιογράφων και των πηγών τους. Αυτές οι υποθέσεις είχαν ανατριχιαστικό αποτέλεσμα στη δημοσιογραφία δημοσίου συμφέροντος στην Ελλάδα και θέτουν σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την απόστολή της ΕΥΠ, την εγγύτητά της με το γραφείο του πρωθυπουργού και το κράτος δικαίου στην Ελλάδα.

Κατ’ επέκταση, πιστεύουμε ότι είναι σημαντικό η Ελλάδα να λάβει άμεσα μέτρα για την καλύτερη ρύθμιση της τεχνολογίας spyware, ώστε να μην γίνεται κατάχρησή της στο μέλλον. Όπως είδαμε τον περασμένο χρόνο, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στην ΕΕ, χρησιμοποίησαν αυτού του είδους το λογισμικό κατασκοπείας για να κατασκοπεύσουν τους δημοσιογράφους, προκαλώντας σοβαρές απειλές για το απόρρητο των πηγών και την ασφάλεια των δημοσιογράφων. Ως εκ τούτου, καλούμε την κυβέρνηση να επιβεβαιώσει ή να αρνηθεί ξεκάθαρα εάν οι δικές της υπηρεσίες επιβολής του νόμου ή οι υπηρεσίες πληροφοριών έχουν αποκτήσει το Predator ή άλλα ιδιωτικά αναπτυγμένα προϊόντα spyware, τώρα ή στο παρελθόν, συμπεριλαμβανομένου του spyware Pegasus που πωλείται από την ισραηλινή εταιρεία NSO Group.

Η μεγαλύτερη διαφάνεια σχετικά με το εμπόριο αυτών των τεχνολογιών εντός της ΕΕ είναι επίσης ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της κλίμακας της βιομηχανίας παρακολουθήσεων προς μίσθωση και για την παροχή λογοδοσίας όταν υπάρχουν παραβιάσεις. Υπό το πρίσμα αυτών των ισχυρισμών σε σχέση με την ελληνική εταιρία Intellexa, οι εθνικές αρχές πρέπει επίσης να διασφαλίσουν την πλήρη συμμόρφωση με τον νέο Κανονισμό Διπλής Χρήσης Recast της ΕΕ, ο οποίος επιδιώκει να αποτρέψει τη καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που προκύπτει από την ψηφιακή παρακολούθηση με τη θέσπιση ελέγχων στις εξαγωγές τεχνολογίας επιτήρησης από εταιρείες της ΕΕ, μεταξύ άλλων παρέχοντας διαφάνεια σχετικά με τις άδειες εξαγωγής και πλήρεις αξιολογήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε χώρες-στόχους για εξαγωγή.

Καθώς τα ερωτήματα σχετικά με την επιτήρηση αυξάνονται τόσο στην Ελλάδα όσο και στις Βρυξέλλες , οι οργανώσεις μας πιστεύουν ότι είναι σημαντικό να προστεθεί μεγαλύτερη σαφήνεια σε αυτήν την υπόθεση. Αναμένουμε την απάντησή σας.

Υπογράφεται από τις οργανώσεις:

• Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων (CPJ)
• Ευρωπαϊκό Κέντρο για την Ελευθερία του Τύπου και των Μέσων Ενημέρωσης (ECPMF)
• Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (EFJ)
• Free Press Unlimited (FPU)
• Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου (IPI)
• Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF)
• OBC Transeuropa (OBCT)