Πως να φτιάξεις και εσύ μια εικόνα που δακρύζει

Το ακόλουθο κείμενο του Άρη Χατζηστεφάνου γράφτηκε τον Απρίλιο του 2000. Επειδή όμως ο ελληνορθόδοξος πολιτισμός προχώρησε ελάχιστα από τότε, το αναδημοσιεύουμε αυτούσιο.

Δεν υπάρχει Εκκλησία και πιστός σε ολόκληρο τον κόσμο που να μην αναμένει κάποιο σημάδι από το υπέρτατο Ον στο οποίο πιστεύει. Τα αγάλματα και οι εικόνες της Παναγίας ή του Χριστού που δακρύζουν θεωρούνται, πλέον, από τα εκ των ων ουκ άνευ θαύματα που παρατηρήθηκαν στο δεύτερο μισό αυτού του αιώνα. Και αν στις περισσότερες περιπτώσεις αποκαλύπτεται η… επίγεια παρέμβαση που προκαλεί τα δάκρυα, ένας Ιταλός καθηγητής χημείας φαίνεται ότι έχει προτείνει μια ακόμη πιο αποτελεσματική μέθοδο.

Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις όπου αποδείχτηκε ότι οι δακρυσμένες εικόνες και τα αγάλματα δάκρυσαν μόνο στη φαντασία των πιστών, οι οποίοι έχοντας μείνει για αρκετές ώρες όρθιοι με το βλέμμα προσηλωμένο σε κάποια συγκεκριμένη εικόνα είδαν, ουσιαστικά, αυτό που περίμεναν να δουν. Οποιοσδήποτε οφθαλμίατρος θα μπορούσε να βεβαιώσει ότι ο χαμηλός φωτισμός, οι υψηλές θερμοκρασίες και οι αναθυμιάσεις που παρατηρούνται στο εσωτερικό εκκλησιών και μνημείων αρκούν για να δημιουργηθούν εσφαλμένες εντυπώσεις.

Οπως υποστηρίζουν, μάλιστα, αρκετοί ψυχολόγοι η προσμονή μίας συγκεκριμένης εξέλιξης από μία μεγάλη ομάδα ατόμων αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης ομαδικών ψευδαισθήσεων. Συγκεκριμένα, μάλιστα, σε θρησκευτικούς χώρους, όπου η διαφωνία με την πλειονότητα των παρευρισκομένων ενδέχεται να εκληφθεί ως απιστία, οι πιθανότητες πολλαπλασιάζονται. Ο πιστός που δεν βλέπει αυτό που «βλέπουν» οι υπόλοιποι, αυτομάτως περιθωριοποιείται, με αποτέλεσμα τις περισσότερες φορές να αναγκάζεται να αποδεχθεί το… θαύμα.

Το φαινόμενο ενδέχεται να λάβει ευρύτερες διαστάσεις, εάν βάλουν το χέρι τους τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Ιταλίας, όπου το 1995 τα νυχτερινά δελτία ειδήσεων δημιούργησαν ένα κλίμα παροξυσμού, αναφέροντας συνεχώς υποτιθέμενες μαρτυρίες πιστών που έβλεπαν αγάλματα της Παναγίας να δακρύζουν.

Τα «πραγματικά» θαύματα

Οσο πειστικές και αν είναι, όμως, οι απόψεις ψυχολόγων και οφθαλμιάτρων δεν αρκούν για να δικαιολογήσουν όλες τις μαρτυρίες. Σε αρκετές περιπτώσεις, διακρίνονται πράγματι σταγόνες στα μάτια αγαλμάτων και εικόνων, προκαλώντας παραληρηματικές αντιδράσεις στους παρευρισκόμενους! Συνήθως, ο ένοχος (ο οποίος έχει φροντίσει να δημιουργήσει τα δάκρυα) αποκαλύπτεται γρήγορα. Στην καλύτερη περίπτωση (εάν, δηλαδή, δεν έχουν απλώς περιλούσει την εικόνα με νερό ή αίμα) χρησιμοποιούν υγροσκοπικές ουσίες όπως το χλωριούχο ασβέστιο, οι οποίες έχουν την ιδιότητα να απορροφούν την υγρασία της ατμόσφαιρας.

Η συγκέντρωση της υγρασίας και η δημιουργία σταγονιδίων αρκεί για την πραγματοποίηση του «θαύματος». Συνήθως, όμως, οι υγροσκοπικές ουσίες δρουν άμεσα, με αποτέλεσμα όταν οι πιστοί εισέρχονται στον ναό να βλέπουν μία ήδη δακρυσμένη εικόνα – γεγονός που δημιουργεί αρκετές υποψίες.

Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος έχουν… προταθεί αρκετές εναλλακτικές λύσεις που περιλαμβάνουν ηλεκτρονικούς και χημικούς μηχανισμούς ή ακόμη και ολοκληρωμένα συστήματα σωληνώσεων που θα διοχετεύουν κάποιο υγρό στα μάτια του αγάλματος. Οπως φαίνεται, όμως, το υψηλό κόστος και η περίπλοκη κατασκευή τις καθιστά απαγορευτικές, ενώ είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο μηχανισμός θα ανακαλυφθεί σε περίπτωση ενδελεχούς ελέγχου.

Σε μία προσπάθεια να υπερκεράσει αυτούς τους… σκοπέλους, αλλά και να σατιρίσει το φαινόμενο, ο Ιταλός Λουίτζι Γκαρλαστσέλι, καθηγητής στο τμήμα οργανικής Χημείας στο πανεπιστήμιο της Πάβια, πρότεινε μία αρκετά πιο εξελιγμένη εκδοχή, την οποία και σας παρουσιάζουμε:

«Καταρχάς», αναφέρει ο Γκαρλαστσέλι, «απαιτείται η κατασκευή με πορώδη υλικά (όπως κεραμικά ή γύψο) ενός κούφιου αγάλματος. Η εξωτερική επιφάνεια πρέπει να στιλβωθεί ή να βαφτεί με αδιάβροχα χρώματα. Γεμίζοντας, τώρα, το εσωτερικό του αγάλματος με το υγρό που επιθυμούμε, εξασφαλίζουμε ότι η κεραμική ουσία ή ο γύψος θα το απορροφήσουν. Το υγρό, όμως, δεν θα μπορέσει να διαπεράσει και την αδιάβροχη χρωστική ουσία. Στο επόμενο βήμα θα πρέπει να ξύσουμε ελαφρά την αδιάβροχη ουσία στην περιοχή γύρω από τα μάτια, προσέχοντας, όμως, να μην ανοίξει τρύπα στην πορώδη επιφάνεια. Ύστερα από ορισμένο χρονικό διάστημα, το άγαλμα θα αρχίσει να δακρύζει.

Το βασικό προτέρημα της συγκεκριμένης μεθόδου είναι ότι, από τη στιγμή που θα εξέλθει όλη η ποσότητα του υγρού που έχουμε τοποθετήσει, δεν μένει απολύτως κανένα ίχνος». Όσο μικρότερη είναι η κοιλότητα που έχουμε δημιουργήσει πίσω από την περιοχή των ματιών τόσο μικρότερη θα είναι η διάρκεια του φαινομένου και, συνεπώς, αντίστοιχα λιγότερες οι πιθανότητες να μας εντοπίσουν.

Από τη θεωρία στην πράξη

Φυσικά, ο Γκαρλαστσέλι δεν έμεινε στην περιγραφή της επινόησής του. Κατασκεύασε ένα άγαλμα και κατάφερε να ξεγελάσει όλους τους συναδέλφους του. Ο ίδιος, μάλιστα, καλεί οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να του αποστείλει μέσω e-mail προτάσεις για τη βελτίωση της κατασκευής του.

Οι έρευνες του Γκαρλαστσέλι, μάλιστα, τον οδήγησαν σε ένα ακόμη πολύ ενδιαφέρον συμπέρασμα: Εξετάζοντας τη μοναδική περίπτωση παρόμοιου φαινομένου που έχει γίνει επισήμως αποδεκτή από την Καθολική Εκκλησία διαπίστωσε ότι η εφεύρεσή του ίσως να μην είναι και τόσο πρωτότυπη! Και αυτό, γιατί το συγκεκριμένο άγαλμα που βρέθηκε στη Σικελία και κινηματογραφήθηκε από ερασιτέχνη διέθετε μία κοιλότητα στο εσωτερικό του κεφαλιού και ήταν κατασκευασμένο από στιλβωμένο γύψο.

Ο Ιταλός χημικός ίσως να έχασε την πρωτιά. Προλαβαίνει, άραγε, να κατοχυρώσει την εφεύρεσή του με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας; (Δεδομένου ότι οι κληρικοί της νότιας Ιταλίας δεν πρέπει να έχουν ανάλογες φιλοδοξίες.)

Αρης Χατζηστεφάνου
Περιοδικό ΠΡΙΣΜΑ, Ημερησία, Απρίλιος 2000