Στεντούμη για Κολλέγιο Αθηνών: Ο κανονισμός περί σεξουαλικής παρενόχλησης πρέπει να αποσυρθεί

Για το πόσο προβληματικός είναι ο κανονισμός που έχει εκπονήσει το Κολλέγιο Αθηνών για τα θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης, γράφει h εξειδικευμένη σε θέματα έμφυλης βίας δικηγόρος, Ιωάννα Στεντούμη.

Όπως σημειώνει η δικηγόρος, Ιωάννα Στεντούμη σε άρθρο της στο News 24/7, το Κολλέγιο Αθηνών πήρε την πρωτοβουλία να συνταξει έναν κανονισμό για την αντιμετώπιση περιστατικών παρενόχλησης και σεξουαλικης παρενόχλησης – εξαιρετικά ευάλωτων δηλαδή θυμάτων – ο οποίος γνωστοποιήθηκε σε γονείς και μαθητές/μαθήτριες του σχολείου.

Θα ήταν μια πολύ καλή πρωτοβουλία, αν δεν είχε μια σειρά πολύ προβληματικά σημεία για την προστασία των ανηλίκων θυμάτων παρενόχλησης και σεξουαλικής βίας, αλλά και για την ποινική διαδικασία που πιθανόν χρειαστεί να ακολουθηθεί σε περιπτώσεις σεξουαλικών παραβάσεων.

Καταρχάς να διευκρινίσουμε ότι η παιδική προστασία συνιστά ευθύνη του κράτους, η οποία θεμελιώνεται στο Σύνταγμα και στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και στα πλαίσια αυτά έχει ψηφιστεί ένα ευρύ νομοθετικό πλαίσιο προστασίας και ειδικές διατάξεις για κάθε ποινική διαδικασία που δύναται να τραυματίζει ένα παιδί.

Δηλαδή τα παιδιά έχουν ειδικότερο νομοθετικό πλαίσιο που οφείλει να τηρείται όταν εξετάζονται είτε ως μαρτυρες, ειτε ως δράστες, είτε ακόμα περισσότερο ως θύματα. Το πλαίσιο αυτό υπάρχει ακριβώς για λόγους προστασίας της ανηλικότητας και δεν πρέπει να παραβιάζεται, ιδίως από εκπαιδευτικούς, που λόγω της θέσης τους και της εγγύτητάς τους στα παιδιά, μπορούν να προλαμβάνουν αλλά και να εντοπίζουν τέτοια περιστατικά.

Ενδεικτικά, στα δικαιώματα των παιδιών που εμπλέκονται στην ποινική διαδικασία και ιδίως ως θύματα, εντάσσονται για λόγους αποφυγής της στοχοποίησης και επαναθυματοποίησής τους: η ψυχοκοινωνική τους υποστήριξη κατά τη μαρτυρία τους από ειδικό παιδοψυχολόγο ή παιδοψυχίατρο, μαρτυρία σε χώρους που έχουν σχεδιασθεί ή προσαρμοσθεί για το σκοπό αυτόν, εξέτασή τους από ειδικά εκπαιδευμένους για το σκοπό αυτό υπαλλήλους, κάθε φορά τους ίδιους, η υποβολή ερωτήσεων με συγκεκριμένο τρόπο (γλώσσα κατανοητή και απλή, ουδετερότητα, όχι καθοδήγηση κλπ), με τρόπους εξέτασης που εξασφαλίζουν κατά το δυνατόν, μία και μόνη κατάθεσή τους για περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης με χρήση τεχνολογικών μέσων.

Πρέπει δε να είναι ασφαλή από εκφοβισμό και αντίποινα. Μάλιστα, αυτά ακριβώς υποστηρίζει και το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού που τονίζει σε σχετικό πρωτόκολλο διαχείρισης τέτοιων περιστατικών, ιδίως ποσο σημαντικό είναι να υπάρχει ένα κλίμα εμπιστοσύνης και ασφαλείας με το παιδί ώστε να μπορεί αυτό να θυμηθεί και να συνεργαστεί, καθώς και ότι η λήψη ιστορικού σε περιστατικά πιθανής σεξουαλικής κακοποίησης απαιτεί ειδικές γνώσεις και δεξιότητες.

Πρέπει επίσης να γνωρίζουμε ότι ανά περίπτωση και ανάλογα το αδίκημα (πχ ενδοοικογενειακή βία, κακουργήματα) υπάρχει υποχρέωση των εκπαιδευτικών και γενικά των ιδιωτών, γνωστοποίησης στις αρχές περιστατικών κακοποίησης ανηλίκων – Άλλωστε υπάρχουν και τα διαχρονικά αδικήματα της παρασιώπησης εγκλημάτων και της υπόθαλψης εγκληματία.

Δε φαίνεται να έχουν απασχολήσει ολα αυτά τους συντάκτες του Κανονισμού, που έχουν εισέλθει σε ένα εξαιρετικά οδυνηρό πεδίο στις κοινωνικές σχέσεις των παιδιών και επιχειρούν να το ρυθμίσουν, με τρόπο τουλάχιστον ελλιπή και αναντίστοιχο του ρόλου του σχολείου και της σοβαρότητας του θέματος.

Ερωτήματα γεννώνται τόσο από την πλευρά της προστασίας των παιδιών θυμάτων, όσο και από την πλευρά της πρόληψης και διερεύνησης παραβατικών και παραβιαστικών συμπεριφορών. Αντί να προσπαθεί να δημιουργήσει κλίμα εμπιστοσύνης και ασφάλειας στο παιδί για να καταγγείλει, ο Κανονισμός ήδη εξαρχής αναφέρεται στα προβλήματα που θα προκύψουν “από την έκθεση προσώπων και προσωπικών δεδομένων”.

Αυτό, απευθυνόμενο σε παιδιά και εφήβους, μπορεί να λειτουργήσει μόνο αποτρεπτικά και απειλητικά για ένα ανήλικο θύμα που επιθυμεί να προβεί σε καταγγελία, άρα “να εκθέσει” ένα άτομο που δύναται να είναι καθηγητής/τρια, συμμαθητής /τρια ή και γονέας – στο βαθμό που από τον Κανονισμό προκύπτει ότι αυτός αφορά κάθε είδους παρενόχληση από οποιοδήποτε πρόσωπο.

Στη συνέχεια όμως φαίνεται πόσο εχθρικός είναι ο συγκεκριμένος Κανονισμός στην υποβολή καταγγελιών, καθώς συγκροτεί μία εσωτερική διαδικασία για “άμεση αντιμετώπιση” και “συλλογή στοιχείων για τη διερεύνησή του προτού εξελιχθεί περαιτέρω”. Ομως ο ρόλος και το καθήκον του εκπαιδευτικού, δεν είναι η συλλογή στοιχείων και η διερεύνηση για τη διάπραξη ποινικών αδικημάτων, αλλά η ενδυνάμωση του ανήλικου θύματος και η αποφυγή νέας θυματοποίησής του.

Υπάρχουν, όπως αναφέραμε, νόμιμες διαδικασίες και εγγυήσεις στην προσέγγιση του ανηλίκου από εξειδικευμένο προσωπικό, προκειμένου να συγκεντρωθούν στοιχεία για μια κακοποιητική συμπεριφορά. Η συλλογή αποδεικτικών στοιχείων – πιθανότατα εξαιρετικά σημαντικών για την εξέλιξη μιας ποινικής διαδικασίας – από κατεξοχήν αναρμόδια άτομα, είναι επικίνδυνη για την ίδια την ποινική διαδικασία που τυχόν ακολουθήσει, ενώ είναι πιθανόν να οδηγήσει σε απώλεια/ παραποίηση στοιχείων. Είναι δε ασαφές πώς αυτά τα αποδεικτικά στοιχεία θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια, με ποιον επομένως σκοπό συλλέγονται. Εάν ιδίως πρόκειται για σοβαρά αδικήματα που η εξέλιξή τους θα κριθεί σε ποινικό ακροατήριο, είναι αδύνατο να εξασφαλιστεί η ορθή και πλήρης συλλογή των στοιχείων χωρίς τη συνδρομή ανακριτικών και εισαγγελικών αρχών, ενώ στο ενδιάμεσο θα έχει χαθεί πολύτιμος για την έρευνα χρόνος. Ποιος/α λοιπόν και με τι κριτήρια θα αναλάβει μία διαδικασία ‘έρευνας’ εντός του σχολικού χώρου;

Αναφέρει μάλιστα ο Κανονισμός την “ανεπίσημη” επίλυση “λόγω συχνής επαφής” ή αν είναι “λιγότερο σοβαρής φύσης”. Είναι αδύνατο και δε θα ήταν και σωστό ένα παιδί θύμα να καταλήξει από μόνο του σε τέτοια συμπεράσματα και αξιολογήσεις του περιστατικού, ιδίως χωρίς να έχει λάβει εξειδικευμένη υποστήριξη και συνδρομή. Αλλωστε η ενημέρωση του παιδιού για τα δικαιώματά του, είναι αναγκαία προτού επιλέξει να παραιτηθεί από αυτά. Ακόμα χειρότερα – αν καταλήξει το ανήλικο θύμα ότι επιθυμεί μία εσωτερική διαδικασία, δε διασφαλίζεται από τον Κανονισμό η μη επαναθυματοποίησή του από τη συχνή επαφή με το δράστη και ο μη εκφοβισμός του. Επιπλέον, αν το ανήλικο θύμα αποφασίσει να μην αποκαλύψει ‘σε εξωσχολικούς φορείς’, ακόμα και στη δικαιοσύνη επομένως, την εναντίον του παράνομη πράξη, τι θα κάνει το σχολείο με τις πληροφορίες και τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει;

Το άγχος και η πίεση στο ανήλικο θύμα επιτείνονται από την πρόβλεψη για έγγραφη αναφορά! Η απαίτηση αυτή, η οποία δε συναντάται ούτε σε ποινική διαδικασία και ενώπιον των ανακριτικών αρχών, είναι ιδιαίτερα επιβαρυντική για την ψυχική υγεία του παιδιού και προκαλεί, μεταξύ άλλων, περαιτέρω ψυχικό στρες, ενώ δε λαμβάνει υπόψη το γνωστικό του επίπεδο. Είναι δε πιθανό, μία έγγραφη κατάθεση που δόθηκε υπό συνθήκες που δεν το προστατεύουν – συναισθηματική πίεση, ταραχή λόγω εγγύτητας στο περιστατικό, χωρίς εξειδικευμένη συνδρομή και ενημέρωση – να βρεθεί εντός μίας ποινικής δικογραφίας αν η υπόθεση προχωρήσει.

Μάλιστα, η ίδια απαίτηση υπάρχει και για τυχόν ανήλικους/ες μάρτυρες, γεγονός επίσης ψυχοεπιβαρυντικό και αποτρεπτικό και για αυτούς/ές. Είναι δε άξιο απορίας, το γεγονός ότι οι μάρτυρες του δράστη, έχουν την επιλογή να καταθέσουν προφορικά ή γραπτά. Μάλιστα, από αυτή την άτυπη κατά τα λοιπά, εσωτερική διαδικασία, η οποία δεν παρέχει κανένα διαδικαστικό εχέγγυο ή προστασία, θα προκύψουν ‘συνέπειες για τους εργαζόμενους’. Η αναφορά αυτή σηματοδοτεί την εξάρτηση από μία ανεπίσημη διαδικασία, όλως δυσανάλογων αποτελεσμάτων.

Τρομακτικό όμως είναι ότι “οι ψευδώς καταγγέλλοντες οποιονδήποτε θα έχουν τις ανάλογες συνέπειες, τόσο για την ψευδή καταγγελία τους, όσο και για την αναστάτωση που προκάλεσαν στη Σχολική Κοινότητα”. Μία τέτοια αναφορά είναι τραυματική, στιγματιστική και αποτρεπτική για κάθε θύμα, είναι δε δεδομένο ότι εκλαμβάνεται από ένα παιδί, ως απειλή.

Η χρήση τέτοιων εννοιών καθιστά εχθρικό το σχολικό περιβάλλον σε κάθε καταγγελία. Βρίσκεται ξεκάθαρα εκτός του νομικού αλλά και ψυχοκοινωνικού πλαισίου υποστήριξης των ανηλίκων. Αλλωστε, μέσα από μια “εσωτερική” διαδικασία, η οποία δεν έχει τηρήσει κανέναν κανόνα προστασίας του θύματος, ούτε όμως και βασικούς άξονες μιας διαδικασίας έρευνας, η οποία διεξάγεται από άτομα που δεν έχουν αυτό το ρόλο εντός του σχολείου, ούτε σχετική εκπαίδευση και εξειδίκευση, είναι αδύνατο να κριθεί το “ψεύδος” του ανηλίκου θύματος.

Επιπλέον, συχνά οι καταγγελίες των θυμάτων έμφυλων αδικημάτων που δε μπόρεσαν να αποδειχθούν και μάλιστα ενώπιον δικαστικών διαδικασιών που διεξάγονται με εξειδικευμένο προσωπικό, χαρακτηρίζονται ψευδείς και ενοχοποιούν εκ νέου το θύμα, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για δυσαπόδεικτα περιστατικά κακοποίησης – ένα φαινόμενο ιδιαίτερα σύνηθες στα σεξουαλικής φύσεως αδικήματα. Πρέπει δε να τονιστεί ότι ένας τέτοιος χαρακτηρισμός, θα έχει επιρροή πιθανότατα σε μία μετέπειτα ποινική διαδικασία αλλά και στην ένταξη του μαθητή /μαθήτριας στη σχολική τάξη. Τέλος, παραμένει ασαφές με ποια κριτήρια και από ποια πρόσωπα θα κριθεί αν χρειάζεται προσφυγή στη δικαιοσύνη και εάν θα αποσιωπούνται αδικήματα για τα οποία έλαβε γνώση το προσωπικό του σχολείου.

Συμπερασματικά, από την εμπειρία μου στο αντικείμενο και την ποινική διαδικασία, εκτιμώ ότι αυτές οι ρυθμίσεις θα είναι αποτρεπτικές για τα παιδιά, καθώς εντείνουν το φόβο και την ανησυχία του τι θα γίνει αν καταγγείλουν, ενώ πιθανότατα θα προκαλέσει μεγάλα προβλήματα στη μετέπειτα ποινική διαδικασία, με την αμφιβόλου ποιότητας συλλογή στοιχείων και το χαρακτηρισμό της καταγγελία ως ψευδούς.

Οι δε αναφορές σε ψευδείς καταγγελίες, συνιστούν στερεοτυπική φρασεολογία, στιγματιστική και ενοχοποιητική για το θύμα. Αν ο σκοπός του Κανονισμού ήταν να πανικοβάλλει θύματα ή μελλοντικά θύματα μεταξύ των ανηλίκων, το έχει καταφέρει. Αν σκοπός ήταν η ενδυνάμωση και η ορατότητα των θυμάτων, πρέπει να αποσυρθεί και συζητηθεί εξαρχής με σεβασμό στο παιδί και στο νομικό πλαίσιο που έχει τεθεί για την προστασία του.

Η Ιωάννα Στεντούμη είναι δικηγόρος, με ΠΜΣ στο Ποινικό Δίκαιο και την Εγκληματολογία και εξειδίκευση στα ζητήματα έμφυλης βίας