Η λαϊκιστική δεξιά βάλλει κατά των δημόσιων πανεπιστημίων και της ακαδημαϊκής ελευθερίας

Σύμφωνα με τον Γάλλο ανθρωπολόγο Didier Fassin, ένας «αντιδραστικός άνεμος πνέει πάνω από τη Γαλλία», επηρεάζοντας την πολιτική και πνευματική ζωή της χώρας και αποσπώντας την προσοχή της κοινωνίας από τις μείζονες οικονομικές και κοινωνικές ανησυχίες. Ο ίδιος άνεμος, που επιδεινώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού, φαίνεται να πνέει και εκτός Γαλλίας και απειλεί το μέλλον της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της ακαδημαϊκής ελευθερίας σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ιταλία, η Ουγγαρία, η Ελλάδα και η Πολωνία.

Ο ριζοσπαστικός δεξιός λαϊκισμός ορίζεται από τους υποστηρικτές του ως «υπέρ του λαού» και «κατά των ελίτ», είτε πρόκειται για πολιτικές, οικονομικές ή πνευματικές ελίτ. Ως αποτέλεσμα, οι επιθέσεις έχουν συχνά ως στόχο πανεπιστημιακούς, οποίοι θεωρούνται ότι ανήκουν στην ευνοημένη ομάδα που έχει εξασφαλίσει ασφαλείς θέσεις εργασίας και λόγο στα δημόσια πράγματα.

Οι σπουδές φύλου είναι «ιδεολογία όχι επιστήμη»

Αρκετοί τομείς των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών έχουν χαρακτηριστεί απρόσιτοι, ασαφείς και χωρίς πραγματική χρησιμότητα όσον αφορά την αντιμετώπιση συγκεκριμένων κοινωνικών προβλημάτων ή την παροχή στους φοιτητές των απαραίτητων γνώσεων και εργαλείων για την εύρεση εργασίας. Ορισμένα ερευνητικά πεδία έχουν κατηγορηθεί ευθέως ότι είναι «πολιτικά και ιδεολογικά προκατειλημμένα» – με άλλα λόγια, ότι κυριαρχούνται από αριστερές θέσεις, ότι προωθούν τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των μειονοτήτων και ότι υποστηρίζουν τη «θηλυκοποίηση των δυτικών κοινωνιών».

Αυτά ήταν τα επιχειρήματα πίσω από την απαγόρευση το 2018, από τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Όρμπαν, των μαθημάτων και σπουδών φύλου στα πανεπιστήμια της Ουγγαρίας. Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός Zsolt Semjén υποστήριξε ότι οι σπουδές φύλου είναι «ιδεολογία και όχι επιστήμη».

Αμέσως μετά, η κυβέρνηση ουσιαστικά «εκδίωξε» το Central European University -που είχε ιδρυθεί από τον Ζορζ Σόρος-, το οποίο αναγκάστηκε να μετακομίσει από τη Βουδαπέστη στη Βιέννη. Τα μέτρα αυτά προκάλεσαν σκληρή κριτική από την υπόλοιπη ΕΕ και έντονες διαμαρτυρίες από ακαδημαϊκούς και τη διεθνή κοινότητα.
Τέτοιου είδους ρητορική και συμπεριφορά από τη λαϊκιστική δεξιά δεν είναι καινούργιες. Αυτό που είναι πιο ανησυχητικό σχετικά με το πρόσφατο κύμα επιθέσεων κατά της ακαδημαϊκής ελευθερίας είναι η υποστήριξη που έχουν αποκτήσει μεταξύ των κυρίαρχων κομμάτων και σε άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Τον περασμένο Φεβρουάριο, σε τηλεοπτική συνέντευξη στο δεξιό κανάλι CNews, ηΓαλλίδα υπουργός Ανώτατης Εκπαίδευσης, Φρεντερίκ Βιδάλ, προειδοποίησε κατά της «καρκινοειδούς» εξάπλωσης του «ισλαμοαριστερισμού» στον γαλλικό ακαδημαϊκό χώρο. Η Βιδάλ κατηγόρησε ορισμένους ακαδημαϊκούς και ερευνητές ότι εκμεταλλεύονται τη θέση τους για να προωθήσουν «ριζοσπαστικές ή μαχητικές ισλαμοαριστερές ιδέες» που υποδαυλίζουν τη διαίρεση και τις συγκρούσεις στην κοινωνία.

Στο στόχαστρο το Εθνικό Κέντρο Επιστημών

Ερευνητικά πεδία, όπως το φύλο, η φυλή, οι μετααποικιακές και οι μεταναστευτικές σπουδές, φέρονται να είναι υπεύθυνα για αυτή τη μαχητική, ιδεολογική διολίσθηση στον ακαδημαϊκό χώρο. Αυτά τα λόγια της Βιδάλ απηχούν εκείνα του Γάλλου προέδρου Μακρόν, ο οποίος άσκησε κριτική στους ακαδημαϊκούς που «εθνοποιούν τα κοινωνικά ζητήματα», λέγοντας ότι αυτό ισοδυναμεί με «τη διάσπαση της Δημοκρατίας στα δύο».

Ωστόσο, η Βιδάλ προχώρησε ένα βήμα παραπέρα. Ανακοίνωσε την ανάγκη εφαρμογής συγκεκριμένων προληπτικών μέτρων για την αξιολόγηση της επιστημονικής ποιότητας του ερευνητικού έργου του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS). Το CNRS απάντησε αμέσως στην υπουργό, δηλώνοντας ότι ο «ισλαμοαριστερισμός» είναι ένα «πολιτικό σύνθημα που δεν ανταποκρίνεται σε καμία επιστημονική πραγματικότητα».

Οι δηλώσεις της Βιδάλ θορύβησαν την ακαδημαϊκή κοινότητα, καθώς και τη γαλλική κοινή γνώμη. Εκφράστηκαν έντονες ανησυχίες για τους πολιτικούς που παραβιάζουν την ακαδημαϊκή ελευθερία και θέτουν σε κίνδυνο ολόκληρα ερευνητικά πεδία, καθώς και το έργο διεθνώς αναγνωρισμένων ακαδημαϊκών. Αρκετοί αναλυτές εκτιμούν ότι το ζήτημα του ισλαμοαριστερισμού είχε περισσότερο να κάνει με τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές την άνοιξη του 2022, παρά με τις πραγματικές ανησυχίες και τα προβλήματα εντός των γαλλικών πανεπιστημίων.

Επί του παρόντος, οι δημοσκοπήσεις δεν φαίνονται να γεννούν αισιοδοξία για τον Μακρόν. Το πιθανό σενάριο είναι μια ακόμη κόντρα στον δεύτερο γύρο με τη Μαρίν Λεπέν, επικεφαλής του ακροδεξιού κόμματος Rassemblement National (RN), η οποία έχει κερδίσει έδαφος σε σχέση με τις τελευταίες προεδρικές εκλογές του 2017.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι δηλώσεις της Βιδάλ εντάσσονται στην προσπάθεια της κυβέρνησης να «χαϊδέψει τα αυτιά» των ψηφοφόρων της λαϊκιστικής δεξιάς και μέρος της ακροδεξιάς, φιλοξενώντας θέσεις κατά του Ισλάμ στην πολιτική της ατζέντα.

Η ακαδημαϊκή ελευθερία απειλείται και στη Δανία

Ένας παρόμοιος αντιδραστικός άνεμος πνέει και στη Δανία. Τον περασμένο Ιούνιο, 262 ακαδημαϊκοί και ερευνητές που ειδικεύονται στις σπουδές φύλου και στο μεταναστευτικό και προσφυγικό, δημοσίευσαν ανοιχτή επιστολή προς την υπουργό έρευνας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, Ane Halsboe-Jørgensen.

Με την επιστολή τους καταδίκαζαν τις επιθέσεις και την ατμόσφαιρα πολιτικής καχυποψίας και εκφοβισμού που έχει διαδοθεί από λαϊκιστές δεξιούς πολιτικούς και σχολιαστές, στόχος των οποίων είναι να σπείρουν αμφιβολίες για την επιστημονική ποιότητα, την εγκυρότητα την αξία της έρευνάς τους.

Η συζήτηση για την ακαδημαϊκή ελευθερία «φούντωσε» από άρθρα εφημερίδων στις αρχές της άνοιξης. Λίγο μετά τα σχόλια της Βιδάλ για τον ισλαμοαριστερισμό στη Γαλλία, η εφημερίδα Weekendavisen δημοσίευσε άρθρο με τον πονηρό τίτλο Hvidensproduktion («λευκή παραγωγή»), αναπτύσσοντας τη «δανική παραλλαγή» της αντίστοιχης συζήτησης στη Γαλλία.

Το άρθρο, το οποίο «πλασαρίστηκε» ως δημοσιογραφικό ρεπορτάζ, έθετε το ερώτημα «Ποιος πολιτικοποιεί την έρευνα για την ένταξη και τη μετανάστευση;», με την απάντηση να δίνεται στο υπόλοιπο κείμενο: το φύλο, οι μεταναστευτικές και μετα-αποικιακές σπουδές είναι εκείνα τα επιστημονικά πεδία που πάσχουν από επιστημονικότητα, εγκυρότητα και εμφορούνται από καθαρά πολιτικά και ιδεολογικά κίνητρα.

Το συγκεκριμένο άρθρο πυροδότησε κύμα δεξιών λαϊκιστικών επιθέσεων εναντίον των ακαδημαϊκών. Πολλοί δεξιοί μπλόγκερ και δημοσιολογούντες παρενέβησαν, ζητώντας να «κλείσουν τα πανεπιστημιακά-φρενοκομεία», όπου «οι μελέτες για τη φυλή, το φύλο, τη λευκότητα και τη μετα-αποικιοκρατία δεν είναι έρευνα, αλλά στάσεις που δημιουργούν μίσος». Πρόσθεσαν ακόμα ότι  «ο φεμινιστικός ακτιβισμός δεν είναι πεδίο έρευνας και το φεμινιστικό κίνημα θέλει να πολεμήσει τον λευκό άνδρα και να καταργήσει την αντικειμενική έρευνα».

Ο βουλευτής του Λαϊκού Κόμματος της Δανίας Morten Messerschmidt και ο βουλευτής της Φιλελεύθερης Συμμαχίας Henrik Dahl, αμφότεροι γνωστοί για τις θέσεις τους κατά των σπουδών φύλου και κατά της μετανάστευσης, άδραξαν την ευκαιρία για να στείλουν μια ερώτηση στην αρμόδια υπουργό Halsboe-Jørgensen, ρωτώντας την αν πιστεύει ότι οι μελέτες για τη φυλή, το φύλο και τη μετανάστευση αξίζουν πραγματικά να στηρίζονται από τα χρήματα των Δανών φορολογουμένων.

Κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης συζήτησης στο κοινοβούλιο της Δανίας με θέμα «τον υπερβολικό ακτιβισμό σε ορισμένα ερευνητικά περιβάλλοντα», οι Messerschmidt και Dahl κατονόμασαν τόσο μεμονωμένους ακαδημαϊκούς όσο και ολόκληρες ερευνητικές ομάδες, χαρακτηρίζοντάς τους «ψευδοεπιστήμονες», «αναξιόπιστους», «αριστερής κατεύθυνσης» και «μαχητικούς ακτιβιστές».

Οι ρίζες του αντιδιανοητισμού δεν είναι καινούργιες τόσο στη γαλλική όσο και στη δανική πολιτική σκηνή. Συντηρητικά και νεοφιλελεύθερα κόμματα τροδοφοτούν τη δημόσια σφαίρα με ψεύδη για να δημιουργήσουν εντυπώσεις και να καταπολεμήσουν την ακαδημαϊκή ελευθερία στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ιδεολογικής και πολιτισμικής πάλης μεταξύ συντήρησης και προόδου. Οι εξελίξεις αυτές στις δύο χώρες δείχνουν πόσο μακριά είναι διατεθειμένη να φτάσει η κυρίαρχη πολιτική ελίτ για να κατευνάσει ένα πολιτικά δυσαρεστημένο εκλογικό σώμα, το οποίο συνεχίζει να παρασύρεται σε σημαντικό βαθμό από τον δεξιό λαϊκισμό.