Η ρωσική κατοχή και ο πόλεμος της προπαγάνδας στη νοτιοανατολική Ουκρανία

Από τη Χερσώνα μέχρι το Μπερντιάνσκ και τη Μαριούπολη, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι ζουν τρομοκρατημένοι από τη ρωσική κατοχή, τις βόμβες, τις ελλείψεις και τη βία.

Τα τελευταία τηλεφωνήματα σε οικογένειες στη Μαριούπολη αφήνουν ελάχιστα περιθώρια ελπίδας και είναι ήδη αρκετών εβδομάδων. Με τις τηλεπικοινωνίες να έχουν διακοπεί, τα τελευταία νέα έρχονται από τους ανθρώπους που κατάφεραν να φύγουν από την πόλη. Όλοι περιγράφουν το ίδιο συναίσθημα – αυτό του να έχεις δει την κόλαση στην πραγματικότητα. Χιλιάδες κάτοικοι κατάφεραν να εγκαταλείψουν την πόλη με κονβόι ανθρωπιστικής βοήθειας, ωστόσο για όσους που έχουν μείνει πίσω οι συνθήκες είναι πολύ δύσκολες.

Σε άλλες περιοχές στη νότια Ουκρανία, οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες. Τα περισσότερα άτομα που έχουν μιλήσει σε διεθνή ΜΜΕ ή δίκτυα αλληλεγγύης μαρτυρούν προβλήματα με την πρόσβαση στο διαδίκτυο και την ενημέρωση. Μία από τις πρώτες ενέργειες των ρωσικών δυνάμεων ήταν να πάρουν τον έλεγχο των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών και να αναμεταδώσουν τα κανάλια της χώρας, να πουν στον τοπικό πληθυσμό ότι «ο ρωσικός στρατός απελευθερώνει τους ρωσόφωνους της Ουκρανίας».

Σύμφωνα με τον Καρλ φον Κλάουζεβιτς, ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, με τον αρθρογράφο των New York Times, Ντέιβιντ Μπρουκς, έχοντας αυτό στο μυαλό του, να υποστηρίζει ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι η συνέχιση της ταυτοτικής πολιτικής με άλλα μέσα. «Αυτό συμβαίνει επειδή ο Βλαντίμιρ Πούτιν είναι ουσιαστικά ένας έμπορος ταυτότητας. Το μοναδικό ‘επίτευγμά’ του ήταν το ότι βοήθησε τους Ρώσους να αναρρώσουν από ένα ψυχικό τραύμα – τον αντίκτυπο της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ενωσης – και τους έδωσε μια συλλογική ταυτότητα, ώστε η ζωή τους να φαίνεται αξιοπρεπής» σημειώνει ο Αμερικανός αρθρογράφος, προσθέτοντας ότι τα ΜΜΕ αποτελούν το πρώτο εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση.

Το αφήγημα του Πούτιν

Το αφήγημα του Βλαντιμίρ Πούτιν, σύμφωνα με το οποίο η Ρωσία αναγκάστηκε να εισβάλει στην Ουκρανία για να απελευθερώσει τον καταπιεσμένο λαό της από «μια συμμορία τοξικομανών και νεοναζί» έγινε ευρέως αποδεκτό σε μεγάλο μέρος της ρωσικής κοινής γνώμης. Ο Ρώσος πρόεδρος φίμωσε κάθε φωνή στην πατρίδα του που θα μπορούσε να τολμήσει να πει μια διαφορετική ιστορία και να μιλήσει για τις πολιτικές αυταρχισμού στην ίδια τη Ρωσία εδώ και δεκαετίες. «Σε μια εποχή όπου η αλήθεια έχει απαξιωθεί από την προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση, όπου οι πιο ισχυροί ηγέτες εκλέγονται χάρη στο συναισθηματισμό και όχι με βάση τα πλεονεκτήματα ή τις πολιτικές τους θέσεις, τα γεγονότα δεν έχουν πλέον την ίδια βαρύτητα που είχαν στο παρελθόν. Τα γεγονότα αναγκάστηκαν να δώσουν τη θέση τους σε ιστορίες ικανές να διεγείρουν τα συναισθήματά μας, σε ιστορίες για εμάς και ό,τι μας καθορίζει ως κοινότητα, έθνος, πολιτισμό, θρησκεία» σημειώνει το κορυφαίος Νορβηγός συγγραφέας αστυνομικής λογοτεχνίας, Γου Νέσμπο, με άρθρο του στην Corriere della Sera, μιλώντας για το ρόλο της λογοκρισίας προς τη δημιουργία του «εθνικού αφηγήματος».

«Σήμερα όλος ο κόσμος παρακολουθεί τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ωστόσο, αυτά που βλέπουμε, μεταφορικά μιλώντας, είναι μεταγλωττισμένες αφηγήσεις, με υπότιτλους στις διαφορετικές γλώσσες μας, και αυτό σημαίνει ότι δεν βλέπουμε όλοι την ίδια ιστορία. Σε εξέλιξη βρίσκεται επίσης ένας πόλεμος μεταξύ των διαφορετικών εκδοχών της ιστορίας. Ο πόλεμος διεξάγεται κερδίζοντας την καρδιά και το μυαλό του παγκόσμιου κοινού που δεν εμπλέκεται άμεσα στη σύγκρουση, μαζί με όσα συμβαίνουν μέσα από τον έλεγχο των ΜΜΕ στη Ρωσία και τις υπό κατοχή περιοχές στην Ουκρανία» υπογραμμίζει ο Νέσμπο.

Έχει περάσει ένας μήνας πολέμου και η προπαγάνδα εντείνεται, με τους πολίτες στην Ουκρανία να φοβούνται για την επιβίωσή τους και τους Ρώσους που θέλουν ασκήσουν κριτική, να μιλήσουν ανοιχτά και ελεύθερα, να φοβούνται να το κάνουν υπό το φόβο διώξεων. Το σκοτάδι βαθαίνει και καμία διπλωματική πρωτοβουλία δεν φαίνεται προς το παρόν να αλλάζει τα δεδομένα και τους συσχετισμούς.