Τι θα γίνει τελικά με τις πατέντες των εμβολίων;

Τα εμβόλια αποτελούν τη μεγαλύτερη ελπίδα για τον τερματισμό της πανδημίας του κορονοϊού. Όμως οι πλούσιες χώρες έχουν τη μερίδα του λέοντος στις δόσεις, καθώς πάνω από το 83% των εμβολίων που έχουν χορηγηθεί μέχρι σήμερα έχουν διατεθεί σε κατοίκους χωρών υψηλού και ανώτερου μεσαίου εισοδήματος. Οι περισσότερες φτωχές χώρες θα πρέπει να περιμένουν χρόνια για να επιτύχουν εμβολιασμό ευρείας κλίμακας, σύμφωνα με μελέτη του Economist Intelligence Unit.

Για να αντιμετωπιστεί αυτή η ανισότητα, ορισμένοι φορείς πιέζουν έντονα για την άρση του καθεστώτος της πατέντας και την παραίτηση των εταιρίων παρασκευής εμβολίων από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (IP) μέσω των εμπορικών κανόνων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), ώστε οι κατασκευαστές στις φτωχότερες χώρες να μπορούν να κατασκευάζουν τα δικά τους εμβόλια σε τοπικό επίπεδο. Η Ινδία και η Νότια Αφρική έχουν πρωτοστατήσει στην προσπάθεια αυτή, η οποία ουσιαστικά θα σήμαινε ότι φαρμακευτικές εταιρείες με «βαθιά τσέπη», όπως η Pfizer με έδρα τη Νέα Υόρκη για παράδειγμα, θα έπρεπε να παραδώσουν τα «κλειδιά του βασιλείου», επιτρέποντας στις τοπικές εταιρείες στο Νέο Δελχί και το Γιοχάνεσμπουργκ να κατασκευάζουν εκδόσεις (γενόσημα) των εμβολίων τους.

Ποια είναι τα επιχειρήματα υπέρ της άρσης προστασίας της πατέντας;

Μόνο το 0,2% όλων των δόσεων των εμβολίων κατά του κορονοϊού έχει χορηγηθεί σε χώρες χαμηλού εισοδήματος. Ο ιός εξακολουθεί να εξαπλώνεται σαν πυρκαγιά σε πολλά μέρη και η νοσηλεία και οι θάνατοι αυξάνονται ραγδαία σε χώρες όπως η Ινδία και η Βραζιλία. Η χαλάρωση των κανόνων για τις πατέντες θα σήμαινε ότι περισσότεροι άνθρωποι θα εμβολιάζονταν ταχύτερα, σώζοντας πολλές ζωές.

Η ανάλυση κόστους-οφέλους είναι απλή, τονίζουν οι υποστηρικτές των εξαιρέσεων από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως ο γερουσιαστής των Δημοκρατικών Μπέρνι Σάντερς.

Η οικονομική διάσταση του ζητήματος είναι επίσης κρίσιμη. Προκειμένου η παγκόσμια οικονομία να επιστρέψει σε ρυθμούς ανάπτυξης, η ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια είναι ζωτικής σημασίας. Τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας εξυπηρετούν μόνο τα εμπορικά συμφέροντα των μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών (η Pfizer αποκομίζει κέρδος 25-30% από τις πωλήσεις των εμβολίων της, καθιστώντας τα ένα από τα πιο προσοδοφόρα φάρμακα στον κόσμο). Η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από την ταχύτητα της παγκόσμιας εκστρατείας εμβολιασμού, με τη χαλάρωση των κανόνων προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας να τροφοδοτεί την αύξηση της παραγωγής.

Εάν δεν συμβεί αυτό, οι φτωχότερες χώρες θα παραμείνουν στο έλεος των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας και της ΕΕ, η οποία έχει και η ίδια εμπλακεί σε ένα περίπλοκο φιάσκο εμβολίων. Η εξάρτηση από τη «φιλανθρωπία» των πλούσιων χωρών – και των πολυεκατομμυριούχων φαρμακοβιομηχανιών τους – δεν αποτελεί βιώσιμη λύση, καθώς οι χώρες αγωνίζονται να αποτρέψουν την εξάπλωση νέων πιο μεταδοτικών παραλλαγών του ιού.

Ποια είναι τα επιχειρήματα κατά της άρσης προστασίας της πατέντας;

Το πρώτο επιχείρημα είναι πως θα αποθαρρύνει την καινοτομία. Η χαλάρωση του σημερινού καθεστώτος αναμένεται να αποθαρρύνει τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες από το να επενδύσουν χρόνο και χρήμα στην περίπλοκη έρευνα και ανάπτυξη που απαιτείται για την παραγωγή ασφαλών και αποτελεσματικών εμβολίων. Η στέρηση ενός τέτοιου κινήτρου για καινοτομία θα καθυστερήσει τις εξελίξεις που απαιτούνται για την αντιμετώπιση μελλοντικών πιεστικών κρίσεων στον τομέα της υγείας.

Επίσης υπάρχει και η συζήτηση γύρω από τον ποιοτικό έλεγχο. Σε αντίθεση με τα φάρμακα, τα εμβόλια της νέας γενιάς είναι περίπλοκα προϊόντα. Για να αντιγράψουν με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα ένα εμβόλιο, οι κατασκευαστές πρέπει να έχουν απόλυτη πρόσβαση στην πληροφορία, να κατανοούν τη φόρμουλα, ενώ χρειάζονται την πλήρη συνδρομή του δημιουργού για να ξεκινήσουν μια τόσο σύνθετη επιχείρηση. Η αποτυχία να εξασφαλιστούν αυτές οι συνθήκες θα μπορούσε να οδηγήσει σε εκατομμύρια δυνητικά μη ασφαλείς δόσεις σε μια εποχή που η διστακτικότητα για τους εμβολιασμούς παραμένει υψηλή σε πολλές χώρες. Εν μέσω των πρόσφατων διαπραγματεύσεων με την Pfizer, η αυστραλιανή κυβέρνηση δήλωσε ότι η δημιουργία της απαιτούμενης τεχνολογίας για την ασφαλή παραγωγή του εμβολίου (mRNA) της Pfizer σε τοπικό επίπεδο θα απαιτούσε τουλάχιστον ένα έτος.

Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι μια προσπάθεια να επικρατήσει μία από τις δυό πλευρές. Η Ngozi Okonjo-Iweala, η νέα επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), η οποία έχει ασκήσει πιέσεις κατά του «εθνικισμού των εμβολίων», έχει επισημάνει τη συμφωνία αδειοδότησης και ανταλλαγής πληροφορίων μεταξύ της βρετανικής AstraZeneca και του ινδικού Serum Institute ως μοντέλο συνεργασίας και αποτελεσματικής σύμπραξης. Θα προχωρήσουν αντίστοιχες συμπράξεις μεταξύ άλλων εταιριών; Ποιες θα είναι τελικά οι εξελίξεις σε μια συζήτηση που διαρκώς ανανεώνεται, αλλά οδηγεί προς το παρόν σε αδιέξοδα;