«Αδελφοσύνη»: Η παράσταση της Caroline Guiela Nguyen για τη σημασία της μνήμης και το πόνο του ξεριζωμού

Η Caroline Guiela Nguyen, Γαλλίδα σκηνοθέτις και θεατρική συγγραφέας με καταγωγή από την Αλγερία και το Βιετνάμ, συνδυάζει στις παραστάσεις της την υψηλή ποιότητα, τη συναρπαστική αφηγηματική γραμμή, αλλά και μια λαϊκή πλευρά που κάνει το θέατρό της απολύτως προσβάσιμο στο ευρύ κοινό. Όσοι είχαν απολαύσει τη «Σαϊγκόν» της στο Φεστιβάλ Αθηνών το 2019 σίγουρα δεν την έχουν ξεχάσει.

Τις επόμενες μέρες το Φεστιβάλ Αθηνών φιλοξενεί τη νέα της δουλειά, «Αδελφοσύνη, μια φανταστική ιστορία». Μια έκλειψη ολοκληρώνεται παίρνοντας μαζί της αρκετούς ανθρώπους, αφήνοντας κατάπληκτα και απαρηγόρητα τα αγαπημένα τους πρόσωπα, που συγκεντρώνονται σε ειδικά κέντρα που δημιουργούν οι κυβερνήσεις για να ενημερώνονται για τις προσπάθειες επαναφοράς των εξαφανισμένων, να προσπαθούν να στείλουν μηνύματα στους απόντες, αλλά και να διατηρούν ζωντανές τις αναμνήσεις τους. «Θα σας πω ποια ήταν η κύρια πηγή έμπνευσης για την παράσταση. Πέρασα πολύ χρόνο στο Γραφείο Αποκατάστασης Οικογενειακών Δεσμών. Είναι ένας οργανισμός του Ερυθρού Σταυρού που προσπαθεί να ξαναβρεί ανθρώπους που έχουν εξαφανιστεί, ως επί το πλείστον στο μονοπάτι της εξορίας, της προσφυγιάς, και βοηθάει αυτούς που τους αναζητούν, που περιμένουν νέα των παιδιών τους, των αγαπημένων τους, των συζύγων, των γονιών τους», δηλώνει η δημιουργός σε συνέντευξή της στο elculture και τον Γιώργο Βουδικλάρη λίγο πριν την παράστασή της στην οδό Πειραιώς 260, σήμερα κι αύριο (6 και 7 Ιουλίου).

Θα δούμε και στην Αθήνα το «Αδελφοσύνη, μια φανταστική ιστορία». Είναι μια παράσταση που ασχολείται πολύ με το θέμα της μνήμης, με το πώς διατηρούνται ζωντανοί στη μνήμη άνθρωποι που δεν είναι πια κοντά μας.

Αυτό που με ενδιέφερε είναι ακριβώς το γεγονός πως οι ήρωές μου είναι έτοιμοι για όλα προκειμένου να δουν να επιστρέφουν αυτοί που αγαπούν, ακόμα κι αν πρόκειται γι’ αυτό να χάσουν ό,τι τους είναι πιο ακριβό, δηλαδή οι αναμνήσεις αυτών των εξαφανισμένων. Αυτό ήταν κυρίως που με εισήγαγε σε αυτή την ιστορία.

Θα σας πω ποια ήταν η κύρια πηγή έμπνευσης για την παράσταση. Πέρασα πολύ χρόνο στο Γραφείο Αποκατάστασης Οικογενειακών Δεσμών. Είναι ένας οργανισμός του Ερυθρού Σταυρού που προσπαθεί να ξαναβρεί ανθρώπους που έχουν εξαφανιστεί, ως επί το πλείστον στο μονοπάτι της εξορίας, της προσφυγιάς, και βοηθάει αυτούς που τους αναζητούν, που περιμένουν νέα των παιδιών τους, των αγαπημένων τους, των συζύγων, των γονιών τους. Είναι αλήθεια πως, αφού πέρασα πολύ χρόνο μαζί τους, συνειδητοποίησα πως αυτοί οι άνθρωποι ήταν έτοιμοι να περιμένουν για αιώνες. Ακόμα κι αν δεν υπήρχαν νέα τους. Όσο δεν είχαν το σώμα των ανθρώπων τους να μπορέσουν να το θάψουν και να τους πενθήσουν, περίμεναν. Αυτό είναι κυρίως που θέλησα να αφηγηθώ.

Η υπηρεσία του Ερυθρού Σταυρού που λέτε έδρασε και στην Ελλάδα επί δεκαετίες, αναζητώντας κυρίως τους χαμένους της Μικρασιατικής Καταστροφής. Θυμάμαι ως παιδί στο ραδιόφωνο τις Αναζητήσεις μέσω του Ερυθρού Σταυρού, παρόλο που είχαν περάσει πάνω από πενήντα χρόνια από το 1922.

Αυτό δεν το γνώριζα! Όμως αληθινά δεν με εκπλήσσει. Αλλά στην πραγματικότητα αυτό που υπήρξε ισχυρό ερέθισμα ήταν πως και στη δική μου οικογενειακή ιστορία υπάρχει τέτοιο περιστατικό, κατά τον πόλεμο του Βιετνάμ. Ένας θείος, αδελφός της γιαγιάς μου, εξαφανίστηκε ξαφνικά. Ήταν ένας αγαπημένος θείος. Ακόμα και πολύ αργότερα, όταν η ίδια η γιαγιά μου είχε φτάσει στη Γαλλία, εξακολουθούσε να ελπίζει πως θα επιστρέψει. Ήταν αρκετά τρελό, γιατί ακόμα κι αν είχε επιζήσει τότε, μετά από τόσα χρόνια θα είχε πεθάνει. Υπάρχει κάτι που μας ξεπερνά: η ανθρώπινη προσωρινότητα. Αν την αφαιρέσουμε, ο άνθρωπος περνάει τελικά σε ένα είδος άχρονου. Να πώς εξακολουθούμε να αναζητούμε κάποιον μετά από πενήντα χρόνια.

Στην παράστασή σας, όπως και στο «Σαϊγκόν», υπάρχει ένα σημείο συνάντησης. Τότε ήταν ένα εστιατόριο-καφέ, τώρα είναι το κέντρο για αυτούς που αναζητούν τους εξαφανισμένους. Έχω την εντύπωση πως σας ενδιαφέρουν τα μέρη όπου πρόσωπα που έχουν κάτι κοινό βρίσκονται για να μιλήσουν, για να θυμηθούν.

Απολύτως. Έχετε δίκιο. Παρόλο που δεν το έχω διατυπώσει ποτέ έτσι, το βρίσκω πολύ σωστό, και μιλάει πολύ για μένα. Πράγματι. Ίσως οι χώροι μου θα μπορούσαν όλοι να συνοψιστούν κάπως έτσι: Ένας χώρος όπου πηγαίνουμε για να μπορέσουμε να μιλήσουμε, να κάνουμε να υπάρξει αυτό που δεν είναι πια εκεί –είτε πρόκειται για τη χώρα, είτε πρόκειται για τη γλώσσα, είτε για τον αγαπημένο ή το παιδί μας.

Στον κόσμο στον οποίο ζούμε τώρα, μοιάζει να είναι σχεδόν απαγορευμένο να πενθήσει κανείς για πολύ –είτε πρόκειται για θάνατο, είτε για έναν χαμένο έρωτα, μια επώδυνη ανάμνηση. Πρέπει να προχωρήσουμε άμεσα προς το μέλλον, διαφορετικά πρέπει να συμβουλευτούμε έναν ειδικό, ψυχαναλυτή ή και ψυχίατρο. Πρέπει το στάδιο του πένθους να ξεπεραστεί όσο πιο σύντομα γίνεται.

Ναι, ακριβώς. Συμφωνώ απολύτως. Άλλωστε είναι σαν τελικώς να μην μπορούμε να παρατείνουμε την οδύνη μας για πολύ, και πρέπει να συνεχίσουμε να δρούμε μαζί με τους άλλους ανθρώπους. Σε αυτό το σημείο η παράσταση επιλέγει να μιλήσει για μια κοινωνία που αποδέχεται να σταματήσουν όλα και το μοναδικό της ζήτημα να είναι αυτοί που εξαφανίστηκαν. Όταν το λέτε αυτό, με κάνετε και σκέφτομαι πως ίσως αυτός είναι ο λόγος που έχει τον υπότιτλο «Μια φανταστική ιστορία». Γιατί τελικώς θα μου άρεσε να σταματούσαν όλα όταν υπάρχουν τόσοι άνθρωποι που εξαφανίζονται στη Μεσόγειο.

Πάντως πρέπει να παραδεχτώ πως είχα πολύ καιρό να κλάψω τόσο σε θεατρική παράσταση όσο στο «Αδελφοσύνη».

Σας ευχαριστώ θερμά. Αυτό που λέτε με συγκινεί πολύ.

Υποθέτω πάντως πως πρέπει να είναι συνηθισμένη αντίδραση των θεατών της παράστασης.

Ναι, συμβαίνει συχνά. Υπάρχουν άνθρωποι που κλαίνε, κι άλλοι που μας λένε πως τους αναστάτωσε. Κι αυτό που είναι πολύ όμορφο, είναι πως έχω την εντύπωση ότι το «Αδελφοσύνη» περιέχει πολλά πράγματα από τη δική τους ζωή, κάποια που έζησαν οι γονείς τους με ανθρώπους που εκείνοι έχασαν, αλλά και δικές τους απώλειες. Κι είναι σαν να βρίσκονται ταυτόχρονα σε μια «κοινωνία» με τους ηθοποιούς στη σκηνή, αλλά και σε μια μοναχική εμπειρία.

Η «Αδελφοσύνη» αποτελεί μέρος μιας τριλογίας. Υπάρχει και μια ταινία μικρού μήκους που έχετε ήδη γυρίσει, με πρωταγωνιστές κρατούμενους των φυλακών της Αρλ, αλλά και μια ακόμη παράσταση που ετοιμάζετε με τη Σαουμπίνε.

Ναι, ακριβώς. Τώρα είμαστε σε πρόβες. Η πρεμιέρα μας είναι στις 7 Οκτωβρίου.

Πρόκειται για τρία ανεξάρτητα έργα, ή υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ τους;

Η παράσταση στη Σαουμπίνε, το «Η παιδική ηλικία, η νύχτα», είναι ανεξάρτητη. Αντιθέτως, την ταινία είναι ενδιαφέρον να τη δει κανείς είτε αμέσως μετά, είτε και αμέσως πριν την «Αδελφοσύνη». Μπορεί φυσικά να τη δει κανείς χωρίς να έχει δει τη θεατρική παράσταση, κι αυτό συμβαίνει τις περισσότερες φορές. Είναι λοιπόν αυτόνομα έργα. Όμως κοιτάξτε: η παράσταση είναι η ιστορία αυτών που περίμεναν επί τόσα χρόνια αυτούς που χάθηκαν. Η ταινία είναι η ιστορία αυτών που επιστρέφουν –γιατί τελικώς θα επιστρέψουν.

Πώς είναι τα πράγματα μετά την επιστροφή τους; Και τι σημαίνει λοιπόν να επιστρέφεις στον κόσμο; Να είναι ξανά με την οικογένειά τους, σε έναν κόσμο ο οποίος έχει προχωρήσει χωρίς αυτούς; Κι είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς πως η ταινία έχει γυριστεί με πρόσωπα που στ’ αλήθεια έχουν «εξαφανιστεί» από το χώρο τους στην κοινωνία, γιατί οι ηθοποιοί με τους οποίους γύρισα την ταινία είναι κρατούμενοι στις φυλακές της Αρλ.

Η Caroline Guiela Nguyen / Credits: Manuel Braun

Υπήρξε και μια μικρού μήκους που συνδεόταν με τη «Σαϊγκόν», έτσι δεν είναι;

Ναι, ακριβώς.

Εκείνη συνδεόταν με την παράσταση;

Στην πραγματικότητα ήταν μια μικρού μήκους που την κάναμε γιατί θέλαμε να διασώσουμε την ανάμνηση μιας σκηνής της παράστασης: της σκηνής του γάμου. Είναι η σκηνή όπου η γυναίκα μαθαίνει ότι ο Τομά, ο άνδρας που αγάπησε στο Βιετνάμ, δεν έχει ούτε οικογένεια, ούτε χρήματα.

Το βρίσκω ενδιαφέρον: είναι σαν κάποιες φορές να θέλετε, στην παράσταση που κάνατε, να προσθέσετε κάτι ακόμα, μια μικρή πινελιά, εκ των υστέρων.

Ναι, είναι αλήθεια. Κι είναι ενδιαφέρον αυτό που λέτε. Και ισχύει σίγουρα πως έχω μεγάλη δυσκολία να εγκαταλείψω ένα έργο, δυσκολεύομαι να πω στον εαυτό μου: αυτό ήταν, τελείωσε, το αφηγηθήκαμε, δεν έχει πια κάτι άλλο να αφηγηθούμε. Είναι επώδυνο όταν είσαι δημιουργός να ξέρεις να σταματάς, να λες: ιδού το έργο μου, έχω καταλήξει σε αυτό, αυτό είναι όλη η σάγκα, η ιστορία, οι άνθρωποι, η εποχή, το ξέρετε πια. Κι είναι πολύ σωστό αυτό που λέτε: τελικώς πάντα προσπαθώ να συνεχίσω λίγο την ιστορία, να μη σταματήσω.

Μερικές φορές λένε πως ο δημιουργός, είτε πρόκειται για θέατρο είτε για κινηματογράφο, στην πραγματικότητα ένα έργο δημιουργεί σε όλη του τη ζωή. Είτε συμπληρώνει κάτι κάθε φορά, είτε λέει το ίδιο πράγμα με διαφορετικό τρόπο. Δεν ξέρω αν ισχύει για σας.

Καταλαβαίνω πολύ καλά τι λέτε. Νομίζω πως πρέπει να έχει προχωρήσει κανείς πολύ βαθιά μέσα στην καριέρα του για να καταφέρει να το παραδεχτεί αυτό. Γιατί προφανώς, έχουμε πάντα την επιθυμία –και συχνά αυτό μπορεί να γίνει αντιπαραγωγικό- να ανανεωνόμαστε, να πηγαίνουμε προς άγνωστες περιοχές, να εκπλήσσουμε τον εαυτό μας, να εκπλήσσουμε το κοινό, πάντα το θέλουμε αυτό. Και ταυτόχρονα, όταν τα κάνουμε, θέλουμε τελικώς πάντα να παραμένουμε συνδεδεμένοι με μια φόρμα. Αλλά είναι δύσκολο να το εντοπίσει κανείς. Δεν είμαι πολύ νέα –είμαι σαράντα χρονών- αλλά θεωρώ πως στην καριέρα μου είμαι νέα ακόμα.

Πως βρεθήκατε στο θέατρο; Μέσα από ποιο δρόμο επιλέξατε την Τέχνη;

Είναι αλήθεια πως το γεγονός ότι κάνω θέατρο συνέβη λίγο κατά τύχην. Τίποτα δεν με προδιέθετε για κάτι τέτοιο. Ούτε η μητέρα ούτε ο πατέρας μου, ούτε κανένας άλλος δεν προερχόταν από τον καλλιτεχνικό χώρο. Δεν μεγάλωσα σε έναν περίγυρο που να έχει σχέση με την τέχνη –καθόλου. Αντιθέτως, αυτά που μου εμπιστεύτηκαν οι γονείς μου τελικά με ώθησαν στο να γράψω. Και οι δύο γονείς μου είναι εξόριστοι, ο πατέρας μου από την Αλγερία, η μητέρα μου από το Βιετνάμ. Οι γονείς μου από μια στιγμή και μετά μου αφηγήθηκαν τις ιστορίες τους, αλλά έλειπαν εξαιρετικά πολλά πράγματα, αυτές οι ιστορίες είχαν πάρα πολλές τρύπες. Ήδη γιατί όπως και να γίνει δεν είναι δυνατόν να τα αφηγηθεί κανείς όλα. Αλλά και γιατί αυτό που αφηγείται κανείς, είναι κι αυτό μια χαμένη χώρα, μια χαμένη πόλη, που περιβάλλεται από πολλή μυθοπλασία. Και κάποια πράγματα δεν τα αφηγείται ποτέ κανείς, επειδή είναι πολύ επώδυνα για να τα πεις.

Τελικά έζησα την ιστορία των γονιών μου ταυτόχρονα μέσα από ζώνες αφήγησης, αλλά και ζώνες κενού, ζώνες σιωπής. Και πιστεύω ότι αυτό είναι. Αυτές τις ζώνες σιωπής, επί πολύ μεγάλα διαστήματα, τις έχω υποστεί. Νομίζω πως με πονούσε πολύ όταν δεν ήξερα τι να τις κάνω. Κι εδώ και κάποια χρόνια κατάλαβα πως στην πραγματικότητα, αυτές ακριβώς οι ζώνες σιωπής είναι οι δικές μου ζώνες αφήγησης, αυτές ακριβώς είναι που με έβαλαν στη διαδικασία να αφηγηθώ. Από εκεί φυσικά προήλθε η ανάγκη να τοποθετήσω στην αφήγηση αυτά που δεν μπόρεσα να μάθω, γιατί δεν μπόρεσαν να μου τα διηγηθούν. Πιστεύω πως από αυτό προέρχεται η αγάπη μου για την αφήγηση, για τη μυθοπλασία, για το θέατρο για τον κινηματογράφο.

Να υποθέσω πως έχετε ήδη σχέδια για μετά το «Η παιδική ηλικία, η νύχτα»;

Ω ναι, έχω πάντα πολλά σχέδια. Τώρα δουλεύω πάνω σε ένα πρότζεκτ γύρω από την επανορθωτική δικαιοσύνη. Πρόκειται για μια μορφή δικαιοσύνης που επιχειρεί να δημιουργήσει ζώνες επικοινωνίας ανάμεσα στα θύματα ενός εγκλήματος και στους κρατούμενους των οποίων υπήρξαν θύματα. Επίσης το επόμενο μεγάλο μου πρότζεκτ πάνω στο οποίο κάνω έρευνα αφορά τους περιπλανώμενους – αυτούς που αποκαλούμε τσιγγάνους ή Ρομ. Αυτά αφορούν τη διετία 2024-2025.

*Η Caroline Guiela Nguyen παρουσιάζει στις 6 και 7 Ιουλίου στην Πειραιώς 260 την παράσταση «ΑΔΕΛΦΟΣΥΝΗ, μια φανταστική ιστορία» στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου 2022.