Μπορούμε να φανταστούμε την Ανατολική Γερμανία χωρίς την Στάζι;

Για πολλούς όταν ακούμε πρώην Ανατολική Γερμανία μας έρχεται αυτομάτως στο μυαλό η λέξη «Στάζι», η περιβόητη μυστική υπηρεσία πληροφοριών. Στο πολύ ενδιαφέρον (και βραβευμένο) μυθιστόρημα του Όιγκεν Ρούγκε «Τις μέρες που λιγόστευε το φως», βλέπουμε ότι η Στάζι αναφέρεται μόλις μία φορά.

«Και στο δικό μου μυαλό Στάζι και Ανατολική Γερμανία μαζί πάνε», δήλωνε ο Γερμανός συγγραφέας το 2013, σε συνέντευξή του στη LIFO στην Αθήνα, όταν είχε έρθει, καλεσμένος του Ινστιτούτου Γκαίτε για να παρουσιάσει το βιβλίο του. «Συνδέω μάλιστα τη Στάζι με την ελληνική λέξη “στάση”, γιατί και η Στάζι στο ίδιο παρέπεμπε, στην ακινησία, στην άρνηση της προόδου. Η Λαϊκής Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ), από την κορυφή ως τα νύχια, ήταν μια χώρα ακινησίας και στάσιμων υδάτων. Φυσικά υπήρχε και καταστολή. Δεν θέλησα όμως να κάνω πολιτικές αναλύσεις στο βιβλίο. Αποχρώσεις ήθελα να δείξω. Ίσως έτσι εξηγείται γιατί το μίσησαν τόσο οι παλιοί σταλινικοί κομμουνιστές όσο και οι ακροδεξιοί».

Αυτές οι αποχρώσεις είναι που, αντίθετα, κατέστησαν το βιβλίο τόσο αγαπητό σε ένα πολύ μεγάλο και ετερογενές κοινό παγκοσμίως, αλλά και στη χώρα μας, με τον συγγραφέα να φωτίζει αυτές τις πτυχές της καθημερινότητας μέσα από την ιστορία της οικογένειάς του, πτυχές που θα θέλαμε να ακούσουμε αλλά η ατελείωτη προπαγάνδα ή ακόμα και η παραπληροφόρηση μας εμπόδιζαν επί χρόνια, επί δεκαετίες.

Το βιβλίο του Ρούγκε καλύπτει το διάστημα 1952-2001, πάει μπρος-πίσω, μιλά για την οικογένειά του -μία σοσιαλιστική οικογένεια- αναπτύσσοντας το προφίλ διαφορετικών ηρώων που έζησαν μέσα σε πολλά και πυκνά γεγονότα, από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα κυνηγητά και τις σταλινικές διώξεις, τους «βαλτούς» του καθεστώτος, μέχρι τη δυναμική χειραφέτηση των γυναικών, το ρόλο των διανοούμενων και τους έφηβους που ασφυκτιούσαν, καθώς και τους μεγαλύτερους που αλλιώς τα φαντάζονταν κι αλλιώς ήρθαν. Κι όμως, το βιβλίο αφήνει ένα πλήθος από αισιόδοξες νότες στον αναγνώστη, παρά τη θαμπάδα του σοσιαλιστικού άστρου, για έναν απλό και πάντα επίκαιρο λόγο: Γιατί την καθημερινότητα τη δημιουργούν οι ίδιοι οι άνθρωποι που, ακόμα και μέσα σε ασφυκτικές συνθήκες, καταφέρνουν να διατηρήσουν τις αρχές και τις αξίες τους, να μην προδώσουν τα οράματά τους, αλλά να τα κρατήσουν ζωντανά, περιμένοντας την κατάλληλη ευκαιρία για να τα προβάλλουν και να τα διεκδικήσουν. Κι όλα αυτά, με τον συγγραφέα να αναδεικνύει οικουμενικά ζητήματα, όπως η ανάγκη για πίστη, η πολιτική ανυπακοή, το χάσμα των γενεών, το ένστικτο της επιβίωσης

Το βιβλίο βραβεύτηκε με το γερμανικό Βραβείο Λογοτεχνίας του 2011, μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες και ταξίδεψε σε πολλές χώρες. «Σε εκείνες του πρώην ανατολικού μπλοκ», έλεγε ο Ρούγκε, «υπήρξαν αρκετοί που δήλωσαν ευγνώμονες, επειδή είδαν κάποιον να παίρνει στα σοβαρά τις ζωές τους. Παρ’ όλο που το βιβλίο μου αφηγείται μια ιστορία παρακμής, δεν παύει να μιλάει και για το πόσο όμορφη ήταν η ζωή στη ΛΔΓ (…). Οι Ανατολικογερμανοί, έχοντας σχηματίσει μέσα από την τηλεόραση μια συγκεκριμένη εικόνα για τη ζωή στη Δύση, εκλάμβαναν τις δικές τους ζωές ως δεύτερης κατηγορίας. Πίστευαν πως η ζωή είναι αλλού. Αλλά δεν ήταν».

Το βιβλίο «Τις μέρες που λιγόστευε το φως» του Όιγκεν Ρούγκε, σε μετάφραση Τ. Βότσου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος (2013).