Η Νίνα Σιμόν τραγούδησε για όλες τις καταπιεσμένες γυναίκες

Η παρατήρηση της Νίνα Σίμον ότι δεν συζητάει για τη μόδα αλλά για «τον Μαρξ, τον Λένιν και την επανάσταση» προσφέρει μια ματιά στην καθημερινή πολιτική ζωή της μακριά από την πιο γνωστή ιστορία της ως ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα και μουσικός. Αυτή η «κουβέντα των κοριτσιών» έγινε με τη φίλη της και θεατρική συγγραφέα Lorraine Hansberry – μια συζήτηση μεταξύ δύο μαύρων γυναικών που, όπως λέει η Σιμόν, δεν αφορούσε τους άνδρες ή τα ρούχα, αλλά το δημιουργικό έργο που παρήγαγαν και το πώς έβλεπαν το ρόλο τους στην απελευθέρωση της κοινότητάς τους.

Αναφερόμενη στο αυτοβιογραφικό έργο της Hansberry «To Be Young, Gifted, and Black», η μεγάλη μουσικός έγραψε αργότερα ένα τραγούδι με τον ίδιο τίτλο ως φόρο τιμής στη φίλη και σύντροφό της, αφότου η Hansberry πέθανε από καρκίνο στο πάγκρεας στην τραγικά νεαρή ηλικία των 34 ετών. Οι συζητήσεις τους ήταν πυρετώδεις και κρατούσαν ώρες, όπως ώρες κρατούσαν και οι συναντήσεις γυναικών που ήθελαν να χειραφετηθούν, μακριά από τα βλέμματα και την παρουσία των ανδρών.

Η Σιμόν ήταν ακτιβίστρια των πολιτικών δικαιωμάτων. Αλλά το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων περιελάμβανε πολλές διαφορετικές πολιτικές απόψεις για το πώς έμοιαζε η απελευθέρωση. Στην Εθνική Ένωση για την Ενίσχυση των Αφροαμερικανών (NAACP) για παράδειγμα, ήθελαν φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις που επικρίθηκαν ότι ήταν επωφελείς μόνο για την αφροαμερικανική μεσαία τάξη. Οι μαύροι εθνικιστές επιζητούσαν την οικονομική ανεξαρτησία και ένα νέο μαύρο κράτος, ξεχωριστό από τη ρατσιστική λευκή Αμερική, αν και ήταν ασαφές το πώς θα έμοιαζε αυτό το νέο κράτος, πέρα από μια μαύρη εκδοχή του καπιταλισμού. Ως εκ τούτου, δεν αναφέρονταν όλοι οι ακτιβιστές των πολιτικών δικαιωμάτων στον Καρλ Μαρξ ή τον Βλαντιμίρ Λένιν ως παράδειγμα στις συζητήσεις που είχαν με φίλους, δεν υπήρχαν δηλαδή πολιτικές αναφορές σε θεμελιωτές του κομμουνιστικού κινήματος και του σοσιαλισμού.

Μερικές φορές μαύρες γυναίκες καλλιτέχνιδες, ειδικά μουσικοί, που επιδεικνύουν κάποια μορφή στράτευσης ή αποδοχής και στήριξης σε αριστερές ιδέες, «βολεύονται» σε ασφαλέστερες ρεφορμιστικές εκδοχές που κάνουν τους λευκούς ακροατές πιο άνετους, όπως τραγούδησε χιουμοριστικά ο λευκός κομμουνιστής φολκ μουσικός Phil Ochs στο κομμάτι του του «Love Me, I’m a Liberal». Οι φιλελεύθεροι λευκοί μπορεί να πηγαίνουν σε συγκεντρώσεις για τα πολιτικά δικαιώματα, τραγουδάει ο Ochs, «αλλά μη μιλάτε για επανάσταση / αυτό πάει λίγο μακριά».

Η Σιμόν ήθελε να πάει πιο μακριά από αυτό. Τα έβαλε με τον μακαρθισμό και την αντικομμουνιστική φρενίτιδα που είχε κατακλύσει τις ΗΠΑ τις δεκαετίες 1950 και 1960 μετατρέποντας κάθε συζήτηση για ισότητα στο κίνδυνο του κομμουνισμού και του «αντιαμερικανικού» συναισθήματος. Τον ίδιο προβληματισμό ασπάζονταν και άλλοι μέλη του κοινωνικού κύκλου της Σιμόν, όπως οι James Baldwin, Stokely Carmichael και Langston Hughes. Η Σιμόν είναι στην Αριστερά επειδή τη θεωρεί ως τη μόνη οδό προς την πραγματική ισότητα, με την ίδια να πιστεύει ότι οι μεταρρυθμίσεις τύπου «go slow», που εξευμενίζουν ένα ρατσιστικό κράτος, δεν αποτελούν επιλογή.

Βλέπουμε επίσης αντανακλάσεις της διεθνιστικής σκέψης της Σιμόν στο «Backlash Blues», οι στίχοι του οποίου προέρχονται από ένα ποίημα που έγραψε ο Hughes για την ίδια:

Αλλά ο κόσμος είναι μεγάλος
Μεγάλος και φωτεινός και στρογγυλός
Και είναι γεμάτος από άλλους ανθρώπους σαν κι εμένα
Που είναι μαύροι, κίτρινοι, μπεζ και καφέ

Πρόκειται για ένα από τα τελευταία πράγματα που έγραψε ο Hughes, ένα ποίημα που μιλά για το Βιετνάμ και τους αφροαμερικανούς άνδρες που στέλνονται να πολεμήσουν έναν ιμπεριαλιστικό πόλεμο, ενώ αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας στην πατρίδα τους. Η Σιμόν τραγουδά ότι η ίδια και άλλες φυλετικές ομάδες που καταπιέζονται από τις πολλές ενσαρκώσεις του «Mr Backlash» είναι στην πραγματικότητα η πλειοψηφία στον κόσμο – μια δήλωση που συμπίπτει με την ανάδειξη του κόμματος των Μαύρων Πανθήρων που προσπαθούσε να δημιουργήσει διεθνείς συμμαχίες κατά του αμερικανικού ιμπεριαλισμού και αντικομμουνισμού.

Η πολιτική ιστορία της μαύρης αμερικανικής αριστεράς είναι σημαντική για την πλαισίωση και την κατανόηση του έργου της Σιμόν, όπως βλέπουμε και στο κομμάτι της «Four Women», συχνά αποκαλούμενο και ως «φεμινιστικό ύμνο». Το τραγούδι περιγράφει τους επιβαλλόμενους ταξικούς και έμφυλους ρόλους και τα στερεότυπα στα οποία οι μαύρες γυναίκες έχουν βρεθεί παγιδευμένες: η «mammy», η «τραγική μιγάδα», η «εργάτρια του σεξ», η «θυμωμένη μαύρη γυναίκα».

Σε αυτό το πλαίσιο το τραγούδι υπερβαίνει τη διάσταση μιας ακόμη εργασίας και αφήνει πίσω της μια σπουδαία κληρονομιά. Η Σιμόν μιλά για τη ζωή της και τις ζωές άλλων μαύρων γυναικών, χρησιμοποιώντας μια μαρξιστική ανάλυση που περιλαμβάνει τη φυλή, το φύλο και την τάξη, για το πώς ο ρατσισμός και ο καπιταλισμός επηρέασαν καθοριστικά τις ζωές γυναικών των τραγουδιών της, όπως της θείας Sarah, της Saffronia, της Sweet Thing και της Peaches, τις ζωές μαύρων γυναικών που βρίσκονται συνεχώς να αγωνίζονται, να επιβιώνουν και να αντιστέκονται.