Κατερίνα Γώγου: Η ασυμβίβαστη της ποίησης!

Σαν σήμερα, γεννιέται η Κατερίνα Γώγου, η ποιήτρια των Εξαρχείων, η οποία αποτέλεσε την «ποιητική εκπροσώπηση» της αναρχίας, με στίχους γεμάτους οργή προς το κατεστημένο, αλλά παράλληλα ελπιδοφόρους για έναν κόσμο πιο δίκαιο και αληθινό.

Η Κατερίνα Γώγου (1940-1993) ήρθε και έφυγε από αυτόν τον κόσμο ελεύθερη. Αναλλοίωτη από τα προτάγματα της καλλιτεχνικής ελίτ, παρέμεινε η ατίθαση επαναστάτρια, γεμάτη έως το τέλος με οργή ενάντια σε κάθε λογής κατεστημένο. Πλημμυρισμένη από αναρχικές ιδέες, έκανε παρέα με τους «περιθωριακούς» της εποχής, που σύχναζαν στην ιστορική πλατεία Εξαρχείων. Η ποίηση της αποτέλεσε ο καθρέφτης του μίσους ενάντια στους κανίβαλους αυτού του κόσμου, ενώ από από την άλλη ήταν κρυστάλλινο νερό αγάπης για αυτούς που η κοινωνία έβλεπε ως «περίεργους», «διαφορετικούς» και «φρικιά», δίνοντας τους φωνή να ακουστούν σε όλο τον κόσμο.

Θέατρο, Κινηματογράφος, Ποίηση

Ένα κορίτσι, μόλις 5 ετών, η Κατερίνα, κατάφερε να μαγνητίζει τα βλέμματα όσων την έβλεπαν στην παιδική θεατρική σκηνή. Μεγαλωμένη σε ένα συντηρητικό περιβάλλον, αλλά ιδιαίτερα υποστηρικτικό στο πάθος της για την υποκριτική. Σπούδασε στην δραματική σχολή του Τάκη Μουζενίδη, μία εκ των κορυφαίων της Αθήνας.

Με όπλο την άγρια μοναδικότητα της προσωπικότητας της, έκανε την εμφάνιση της στην θεατρική παράσταση «Ο κύριος πέντε τοις εκατό» υπό την αιγίδα του θιάσου του Ντίνου Ηλιόπουλου. Ακολούθησε η συμμετοχή της και σε άλλα θεατρικά δρώμενα όπως στην παράσταση «Φαγκότο» το 1977, «Φιλούμενα Μαρτουράνο», το 1978.

Η επόμενη στάση της ήταν η 7^η τέχνη. Πήρε μέρος στις ταινίες «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο», παρέα με την Αλική Βουγιουκλάκη, τον Δημήτρη Παπαμηχαήλ, τον Ορέστη Μακρή και πλήθος ακόμα σημαντικών ηθοποιών, «Γάμος αλά ελληνικά», «Η ωραία του Κουρέα», «Μια τρελή, τρελή οικογένεια» , «Ο άλλος». Μέσα από την ερμηνεία της στην ταινία «Το βαρύ πεπόνι»,  ξεχώρισε για το υποκριτικό της ταλέντο, κερδίζοντας το βραβείο  Α’ Γυναικείου ρόλου στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Ωστόσο, η τελευταία «καλλιτεχνική» και μακρόχρονη στάση της ήταν η ποίηση. Η Γώγου, αφοσιώθηκε στην βιωματική ποίηση, την αντισυμβατική, την αντίθετη σε μικροαστικές αντιλήψεις, δίνοντας φωνή σε ανθρώπους που η κοινωνία κοίταγε αφ’ υψηλού, επειδή απαρνήθηκαν έναν στημένο κόσμο, ο οποίος τους είχε απαρνηθεί ήδη. Η ποιητική της συλλογή, «Τρία Κλικ Αριστερά», την οποία εξέδωσε εν ζωή, άγγιξε τα 40.000 αντίτυπα, τιτάνιος αριθμός για την εποχή αγγίζοντας την δημοτικότητα της ποίησης του Ελύτη και του Ρίτσου. Επίσης, μεταφράστηκε στα αγγλικά «Three clicks left» από τον Jack Hirschman και κυκλοφόρησε στην Αμερική to 1983 (εκδόσεις «Night Horn Books» – San Francisco). Άλλες σημαντικές ποιητικές της συλλογές που εκδόθηκαν όσο βρισκόταν εν ζωή αλλά και μετά θάνατον ήταν «Το Ιδιώνυμο», «Τώρα να δούμε εσείς τι θα κάνετε», «Πάνω κάτω η Πατησίων» -μεταξύ πολλών ακόμα-.

Η ποιήτρια των Εξαρχείων

Η Κατερίνα Γώγου, δεν απαρνήθηκε ποτέ τα πιστεύω της στον βωμό της αριστείας. Μεγάλωσε στα Εξάρχεια και άφησε την τελευταία της πνοή στις γειτονίες του κέντρου που αγάπησε και την αγάπησαν, που την έκαναν κομμάτι τους και συνέδεσαν το όνομα της  με την «ποιητική εκπροσώπηση» της αναρχικής ιδεολογίας. Κάθε λέξη των ποιημάτων της, μας κάνουν ξεκάθαρη την «πίστη» της στην  ελευθεριακή ιδεολογική της σκέψη, η οποία προάγει την ελευθερία των ατομικοτήτων, την δίψα για ζωή, τον έρωτα, την σφοδρή κριτική ενάντια σε κάθε είδους εκμετάλλευση, την πάλη για έναν κόσμο απελευθερωμένο από επιφανειακά πρότυπα.

Ποίημα: Υπερασπίζομαι την Αναρχία/Κατερίνα Γώγου

«Μη με σταματάς. Ονειρεύομαι.

Ζήσαμε σκυμμένοι αιώνες αδικίας.
Αιώνες μοναξιάς.
Τώρα μη. Μη με σταματάς.
Τώρα κι εδώ για πάντα και παντού.
Ονειρεύομαι ελευθερία.
Μέσα απ’ του καθένα
την πανέμορφη ιδιαιτερότητα
ν’ αποκαταστήσουμε
του Σύμπαντος την Αρμονία.

Ας παίξουμε. Η γνώση είναι χαρά.
Δεν είναι επιστράτευση απ’ τα σχολεία
Ονειρεύομαι γιατί αγαπώ.
Μεγάλα όνειρα στον ουρανό.
Εργάτες με δικά τους εργοστάσια
συμβάλουν στην παγκόσμια σοκολατοποιία.
Ονειρεύομαι γιατί ΞΕΡΩ και ΜΠΟΡΩ.

Οι τράπεζες γεννάνε τους «ληστές».
Οι φυλακές τους «τρομοκράτες»
Η μοναξιά τους «απροσάρμοστους».
Το προϊόν την «ανάγκη»
Τα σύνορα τους στρατούς
Όλα η ιδιοχτησία.
Βία γεννάει η Βία.
Μη ρωτάς. Μη με σταματάς.
Είναι τώρα ν’ αποκαταστήσουμε
του ηθικού δικαίου την υπέρτατη πράξη.

Να κάνουμε ποίημα τη Ζωή.
Και τη Ζωή πράξη.
Είναι ένα όνειρο που μπορώ μπορώ μπορώ
Σ’ ΑΓΑΠΩ
και δεν με σταματάς δεν ονειρεύομαι. Ζω.

Απλώνω τα χέρια
στον Ερωτά στην αλληλεγγύη
στην Ελευθερία.
Όσες φορές χρειαστεί κι απ’ την αρχή.
Υπερασπίζομαι την Αναρχία.»

Αποδεμονοποίηση ή υποκριτική στάση;

Η Κατερίνα Γώγου, εξαιτίας της μαχητικότητας, της ιδεολογίας της και τον «μπουκοφσκικό» τρόπο που επέλεξε να ζει, εισέπραξε πλήθος πικρόχολων σχολίων και βρέθηκε ουκ ολίγες φορές στο στόχαστρο των αρχών. Την Κατερίνα την χαρακτήριζαν «ξοφλημένη» και χρησιμοποιούσαν για την ίδια τον όρο «φεμίνα» με υποτιμητική χροιά. Εκείνη μην υποχωρώντας σε τίποτα, υποστήριξε τους φυλακισμένους αγωνιστές της εποχής της Γιάννη Πετρόπουλο και Κυριάκο Μαζοκόπο  με επιστολή της στην εφημερίδα Ελευθεροτυπία, γεγονός που την στοχοποίησε πολιτικά, -δεν απέκρυψε πότε βέβαια τι πρεσβεύει. Επίσης, κατηγορήθηκε για συμμετοχή στην οργάνωση  της 17^α Νοέμβρη,  με μόνα αποδεικτικά στοιχεία μια καταγγελία για μία γυναικεία φιγούρα, σε μία από της δράσης της οργάνωσης. Εν τέλει  δεν βρέθηκε κανένα αποδεικτικό στοιχείο και έτσι αφέθηκε ελεύθερη.

Σήμερα, η Κατερίνα Γώγου είναι «αποδεκτή» και χαίρει εκτίμησης από όλον τον κόσμο των καλλιτεχνών αλλά και των συντηρητικών νοικοκυραίων, μερίδα των οποίων όσο η Κατερίνα βρισκόταν εν ζωή, διακατέχονταν από μια πλήρη απαξίωση προς το πρόσωπο της. Αλλά και στην σημερινή εποχή, θα συνέχιζαν να αδιαφορούν και να αντιτίθενται σε κάθε «σύγχρονη Κατερίνα». Σε αυτό το σημείο, ας θυμηθούμε ένα απόσπασμα από το ποίημα «Ο άβολος ήρωας» του Καρλ Ουέντεν Χάιμς: « Οι νεκροί γίνονται οι πιο βολικοί ήρωες: Ανήμποροι να σηκωθούν και να αρνηθούν τις εικόνες  που πλάθουμε για τι ζωές τους. Έτσι κι αλλιώς ,είναι πιο εύκολο να χτίσεις μνημεία από το να φτιάξεις ένα καλύτερο κόσμο.»

Σημεία των ποιημάτων της

Είναι Μαρία, δε θέλω να λέω ψέματα,
δύσκολοι καιροί και θα’ ρθουνε κι άλλοι
δε ξέρω, μην περιμένεις κι από μένα πολλά
τόσα έζησα, τόσα έμαθα, τόσα λέω
κι απ’ όσα διάβασα ένα κράτησα καλά
Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος
Θα την αλλάξουμε τη ζωή, παρ’ όλα αυτά Μαρία.
Από το ποίημα: Θα έρθει καιρός

Άσπρη είναι η αρία φυλή
η σιωπή
τα λευκά κελιά
το ψύχος
το χιόνι
οι άσπρες μπλούζες των γιατρών
τα νεκροσέντονα
η ηρωίνη
Αυτά λίγο πρόχειρα
για την αποκατάσταση του μαύρου.
Από το ποίημα: Για την αποκατάσταση του μαύρου

Εκείνο που φοβάμαι πιο πολύ
είναι μη γίνω «ποιητής»
Μην κλειστώ στο δωμάτιο
ν’αγναντεύω την θάλασσα
κι απολησμονήσω.
Μην κλείσουνε τα ράμματα στις φλέβες μου
και από θολές αναμνήσεις και ειδήσεις της ΕΡΤ
μαυρίζω χαρτιά και πλασάρω απόψεις
 Από το ποίημα: Εκείνο που φοβάμαι πιο πολύ.

Η Κατερίνα Γώγου δε άντεχε τον υποκριτικό κόσμο. Δεν έκρυψε σε κανένα από τα ποιήματα της την απέχθεια για την άδικη και την καθωσπρέπει κοινωνία που έζησε, και στην οποία τόσο ασφυκτιούσε. Τα ποιήματα τους  χαρακτηρίζονται από μια «μαύρη» και βαθιά ευαισθησία. Η  ζωή της κύλησε με έντονους και γοργούς ρυθμούς και μεγάλωσε, μένοντας πιστή στο περιθώριο και τον αγώνα της. Δεν την φοβήθηκε τη ζωή, ίσως μάλλον η ίδια η ζωή φοβήθηκε την Κατερίνα. Μέχρι και η ίδια η ζωή φοβάται την τόση –πικρή αλλά συνάμα ελπιδοφόρα- αλήθεια.

Η Κατερίνα Γώγου, «η τελευταία επιζούσα» των Άγιων των Εξαρχείων, έδωσε φωνή και πήρε ζωή από ότι οι μικροαστοί φοβόντουσαν και συνεχίζουν να φοβούνται διαχρονικά. Την πλήρη ελευθερία. Πάντοτε πιστή στην ιδεολογία της, στον έρωτα και τις «ατασθαλίες», έμεινε ο εαυτός της από την αρχή έως το τέλος.

Γράφει η Ιόλη Μπέη για το culturenow.gr