Πως θα δίνεται αποζημίωση για τα εγκλήματα της αποικιοκρατίας;

Η Γερμανία συμφώνησε να καταβάλει στη Ναμίμπια περισσότερα από 1,1 δισεκατομμύρια ευρώ ως αποζημίωση για τη διάπραξη γενοκτονίας κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατικής κατοχής της χώρας πριν από έναν αιώνα. Πρόκειται για μια συμφωνία-ορόσημο που θα δημιουργήσει ένα 30ετές πρόγραμμα επενδύσεων σε υποδομές, υγειονομική περίθαλψη και προγράμματα κατάρτισης στη Ναμίμπια.

Η συμφωνία αυτή μπορεί να δημιουργήσει ένα νομικό και πολιτικό προηγούμενο για τα θύματα και τους απογόνους των θυμάτων ιστορικών κακοποιήσεων που ζητούν αποζημίωση, με τις εκκλήσεις για ανάλογες αποζημιώσεις να έχουν αυξηθεί τον τελευταίο χρόνο με αφορμή την αναζωπύρωση του κινήματος Black Lives Matter.

Παράλληλα με το πώς θα επιτευχθούν τέτοιες συμφωνίες, ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα είναι το πώς θα συμφωνηθούν οι αποζημιώσεις με τρόπο που θα συμβάλει στην επούλωση της κοινωνίας και όχι στην πρόκληση περαιτέρω διχασμού. Η επιστήμη της συμπεριφοράς (behavioral science) είναι ένας κλάδος που έχει μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο η ταυτότητα και το συναίσθημα σχετίζονται με τα χρήματα, τροφοδοτώντας με ιδέες το ζήτημα των επανορθώσεων.

Ένα ελάχιστο κριτήριο για τις επανορθώσεις είναι να αποφεύγουν να είναι προσβλητικά χαμηλές αναγνωρίζοντας επαρκώς τη ζημία που προκλήθηκε. Αλλά πρέπει επίσης να επιτευχθεί μια ισορροπία για να διασφαλιστεί ότι οι αποζημιώσεις, οι οποίες απευθύνονται σε συγκεκριμένες ομάδες, δεν δημιουργούν μεγαλύτερο διχασμό αφήνοντας έξω άλλους που μπορεί να έχουν υποστεί βλάβη με διαφορετικούς τρόπους.

Πως εκτιμάται η βλάβη;

Το πρώτο βήμα λοιπόν είναι να ληφθεί αυστηρά υπόψη η ζημία που έχει προκληθεί. Αυτό μπορεί να είναι εξαιρετικά δύσκολο. Ακόμα και όταν η ιστορική καταγραφή είναι σαφής και συμφωνημένη, σπάνια υπάρχουν τα διαθέσιμα δεδομένα για την ακριβή εκτίμηση των βλαβών που υπέστησαν οι άνθρωποι. Ελλείψει εκτιμήσεων βάσει δεδομένων, υπάρχει μεγαλύτερο περιθώριο να επηρεάσει η υποκειμενικότητα τη συζήτηση και να παρεμποδίσει τις προσπάθειες για την επίτευξη αποδεκτής αποζημίωσης.

Ακόμη και όταν τα δεδομένα επιτρέπουν ακριβή εκτίμηση και αποτίμηση των επιπτώσεων των ιστορικών βλαβών, το επόμενο ερώτημα είναι πόσα χρήματα απαιτούνται για την αποζημίωσή τους. Το ερώτημα αυτό είναι επίσης πολύ δύσκολο να απαντηθεί.

Η δημοσκόπηση είναι μια επιλογή και ένα εργαλείο, αλλά οι επιστήμονες της συμπεριφοράς συχνά διαπιστώνουν ότι οι απαντήσεις των ανθρώπων είναι ασυνάρτητες. Σε αξιολογήσεις δημοσκοπήσεων και focus groups, το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν ο νομικός Cass Sunstein και ο ψυχολόγος και νομπελίστας οικονομικών Daniel Kahneman είναι ότι οι άνθρωποι απαντούν σε τέτοια ερωτήματα αναφέροντας τις γενικές τους στάσεις και όχι τις μελετημένες αξιολογήσεις τους για τις συγκεκριμένες καταστάσεις.

Τα προβλήματα που έχουν περιγραφεί είναι τεχνικά, πώς δηλαδή να μετρηθεί η ζημιά σε μια χρηματική κλίμακα, αλλά και ουσιαστικά, πώς δηλαδή να κατανεμηθεί μια ενδεχόμενη αποζημίωση μεταξύ των κοινωνικών ομάδων. Υπάρχει η ανθρώπινη τάση να υπερεκτιμά κανείς τη δική του επιβάρυνση σε σχέση με την επιβάρυνση των άλλων, κάτι που δημιουργεί νέα εμπόδια στο πεδίο αυτό.

Υπάρχουν επίσης και άλλες προσεγγίσεις. Αυτόν τον μήνα η Γαλλία εγκαινιάζει μια επιτροπή «μνήμης και αλήθειας» για να ρίξει φως στις πράξεις της κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Αλγερία. Εάν οι αποζημιώσεις αποτελούν μέρος της διαδικασίας, ο φιλόσοφος Leif Wenar υποστηρίζει ότι θα πρέπει να εξυπηρετούν τη λειτουργία της βελτίωσης των μελλοντικών σχέσεων και όχι την αντιστάθμιση των αδικιών του παρελθόντος. Η συζήτηση έχει ανοίξει και έχει σημασία οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνονται να οδηγούν κάπου, να επουλώνουν, να φροντίζουν αδικίες και να κοιτούν στο μέλλον για να μην επαναληφθούν.