Το Squid Game αναδεικνύει τον σύγχρονο καπιταλιστικό εφιάλτη

Ενώ πολλοί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί έχουν έρθει σε επαφή με τη βιομηχανία ψυχαγωγίας της Νότιας Κορέας κυρίως μέσω της K-Pop, τα τελευταία χρόνια μια σειρά κορεάτικων ταινιών και τηλεοπτικών σειρών έχει συγκεντρώσει πάνω της το διεθνές ενδιαφέρον. Κινηματογραφικές παραγωγές αρχίζουν να αντιμετωπίζουν με τρόπο άμεσο και αλληγορικό τη ζοφερή πραγματικότητα της καθημερινής ζωής στην Κορέα.

Η πιο πρόσφατη είσοδος σε αυτό το είδος είναι το δυστοπικό δράμα -θρίλερ επιβίωσης Squid Game του Netflix, το οποίο βρίσκεται σε καλό δρόμο για να γίνει η σειρά με τις περισσότερες προβολές στην πλατφόρμα. Όπως και η βραβευμένη με Όσκαρ ταινία Parasite του Bong Joon-Ho το 2019 και το δράμα Extracurricular του Netflix το 2020, το Squid Game αντανακλά την διογκούμενη δυσαρέσκεια σημαντικού μέρους της κορεατικής κοινωνίας για τις ανισότητες και τα αδιέξοδα του καπιταλισμού.

Η οικονομία της Νότιας Κορέας, η οποία είχε χαρακτηριστεί στο παρελθόν ως μία από τις τέσσερις «ασιατικές τίγρεις», έχει βιώσει τεράστιες αλλαγές τις τελευταίες δεκαετίες. Το 1960, το κατά κεφαλήν εισόδημα της Νότιας Κορέας ύψους 82 δολαρίων την τοποθετούσε πίσω από έναν μακρύ κατάλογο οικονομικά αδύναμων και φτωχών χωρών, όπως η Γκάνα, η Σενεγάλη, η Ζάμπια και η Ονδούρα. Μόνο όταν ο δικτάτορας Παρκ Τσουνγκ Χι ανέβηκε στην εξουσία το 1961, η Κορέα άρχισε να γνωρίζει τεράστια οικονομική ανάπτυξη – πάντα με όρους «καπιταλιστικής ανάπτυξης». Η Νότια Κορέα εξελίχθηκε από μια χώρα χαμηλού εισοδήματος σε μια από τις κορυφαίες και πιο δυναμικές οικονομίες στον κόσμο μέσα σε λίγες δεκαετίες.

Η κοινωνία του στρες και ο ολιγαρχικός έλεγχος της οικονομίας

Αν και η οικονομική ανάπτυξη αύξησε το μέσο βιοτικό επίπεδο, πολλοί έμειναν πίσω. Το ποσοστό αυτοκτονιών της Νότιας Κορέας είναι ένα από τα υψηλότερα στον κόσμο, με σχεδόν το 50% αυτών των ανθρώπων να ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Οι νέοι έχουν τους δικούς τους αγώνες και τις δικές τους διαψεύσεις, συμπεριλαμβανομένης της υποχρεωτικότητας στράτευσης και της συνεχούς έντασης λόγω των σχέσεων με τη Βόρεια Κορέα, της εντεινόμενης ακαδημαϊκής πίεσης και της υψηλότατης ανεργίας (το 2020, το ποσοστό ανεργίας των νέων ήταν 22%).

Ενώ εκατομμύρια Κορεάτες αγωνίζονται για να επιβιώσουν, η ελίτ της χώρας διατηρεί τον απόλυτο έλεγχο της οικονομίας. Η κορεατική οικονομία λειτουργεί στη βάση των chaebols, εταιρικών ομίλων που ανήκουν σε μια μικρή ομάδα εύπορων και ισχυρών οικογενειών. Κάποτε επαινέθηκαν για την «έξοδο του έθνους από τη φτώχεια», όπως συνηθίζει να τονίζει η πολιτική ηγεσία, ωστόσο τα chaebols αποτελούν την επιτομή του μονοπωλιακού καπιταλισμού στη Νότια Κορέα, «βουτηγμένα» στη διαφθορά, χωρίς οι επικεφαλής τους να έχουν τον οποιοδήποτε έλεγχο. Στα μεγαλύτερα chaebol της χώρας περιλαμβάνεται η Samsung, της οποίας ο διευθύνων σύμβουλος Lee Jae-Yong αποφυλακίστηκε τον Αύγουστο του 2021, αφού εξέτισε μόλις το ήμισυ της διετούς ποινής του για δωροδοκία και υπεξαίρεση. Για να δικαιολογήσει την αποφυλάκισή του, η κυβέρνηση της χώρας επικαλέστηκε τη «σημασία του Lee για την οικονομία της χώρας».

Οι ακραίες ανισότητες και οι διαψεύσεις του καπιταλισμού

Η ακραία ανισότητα της Νότιας Κορέας είναι το κεντρικό θέμα του Squid Game, με κυρίαρχο χαρακτηριστικό να είναι η πιστή προσήλωση στη ταξική διάσταση της ανισότητας. Η χώρα έχει μια μακρά ιστορία αντεργατικών πρακτικών, συχνά ακραίων και ενίοτε βίαιων. Μόλις τον περασμένο μήνα, ο πρόεδρος της μεγαλύτερης συνομοσπονδίας εργατικών συνδικάτων της χώρας, της Κορεατικής Συνομοσπονδίας Συνδικάτων (KCTU), συνελήφθη και φυλακίστηκε με το πρόσχημα της παραβίασης των κανονισμών ασφαλείας για τον κορονοϊό σε εργατική συγκέντρωση στην πρωτεύουσα Σεούλ. Όπως καταγγέλλει ο ίδιος, στοχοποιήθηκε επειδή επέδειξε έναν βαθμό εργατικής μαχητικότητας που προβλημάτισε την κυβέρνηση. Είναι ο 13ος κατά σειρά πρόεδρος της KCTU που φυλακίζεται.

Αν και το Squid Game αναφέρεται στην πιο πρόσφατη απεργία της Ssangyong Motors το 2009, η βίαιη ταξική πάλη διατρέχει την ιστορία της Κορέας εδώ και δεκαετίες. Το 1976, για παράδειγμα, οι εργάτριες στο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας Dong-Il ξεκίνησαν έναν αγώνα για δίκαιες και δημοκρατικές εκλογές στο συνδικάτο που διήρκεσε σχεδόν δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια του οποίου βρέθηκαν αντιμέτωπες με ένα κύμα αστυνομικής βίας και σκληρές επιθέσεις από απεργοσπάστες. Ο αγώνας κορυφώθηκε με μια επίθεση από τους υποστηριζόμενους από την Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών της Κορέας αντισυνδικαλιστές, που έριξαν ανθρώπινα περιττώματα στις εργάτριες που προσπαθούσαν να ψηφίσουν στις εκλογές του συνδικάτου. Το Dong-Il αποτελεί ένα από κυρίαρχα παραδείγματα καταστολής στη σύγχρονη κορεατική εργατική ιστορία και σημείο αναφοράς για τις αντεργατικές κυβερνητικές πολιτικές, τον εταιρικό πόλεμο κατά των εργαζομένων και τη βία κατά των γυναικών.

Το ιδεώδες της αξιοκρατίας έχει ιδιαίτερη απήχηση στην κορεατική κουλτούρα, που έλκει τις αναφορές της από τον Κομφουκιανισμό. Η ιδέα ότι η σκληρή δουλειά θα αποδώσει καρπούς παραμένει κοινός τόπος στην Νότια Κορέα, ακόμη και όταν όλο και περισσότεροι νέοι Κορεάτες που ακολούθησαν τον «ορθό δρόμο» του άκρως ανταγωνιστικού κορεατικού εκπαιδευτικού συστήματος, βρίσκονται σήμερα αντιμέτωποι με την ανεργία, την κυριαρχία των chaebol και την ανισότητα. Τα μηνύματα που περνά το Squid Game είναι σημαντικά, με τη σειρά να προκαλεί «ρωγμές» στον καπιταλιστικό μύθο της χώρας.