«Σου γράφω από τον Άη Στράτη» – Οι στίχοι του Ρίτσου είναι απάντηση στον πρωθυπουργό!

Ανάμεσα στους εξόριστους του Άη Στράτη ήταν ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μάνος Κατράκης, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Τάσος Λειβαδίτης και πολλοί άλλοι. Ενα νησί «ριγμένο στο πέλαγο», δεκάδες μίλια από τις πλησιέστερες κατοικημένες περιοχές, που θεωρήθηκε σαν ιδανικός τόπος απομόνωσης των πολιτικά «επικίνδυνων» κομμουνιστών και άλλων δημοκρατικών αγωνιστών της ΕΑΜικής Αντίστασης.

Το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου:

”Αγαπημένε μου Ζολιό, σου γράφω από τον Άη Στράτη,

Βρισκόμαστε εδώ πέρα, κάπου τρεις χιλιάδες

άνθρωποι απλοί, δουλευτάδες, γραμματιζούμενοι

με μια τρύπια κουβέρτα στον ώμο μας

μ’ένα κρεμμύδι, πέντε ελιές κ’ένα ξεροκάματο φως στο ταγάρι μας

άνθρωποι απλοί σαν τα δέντρα μπροστά στον ήλιο

άνθρωποι που δεν έχουμε άλλο κρίμα στο λαιμό μας

εξόν μονάχα που αγαπάμε όπως και συ

τη λευτεριά και την ειρήνη.”

Με τον παρακάτω τρόπο περιγράφει το νησί στις πρώτες γραμμές του βιβλίου του ΑΗ ΣΤΡΑΤΗΣ, η μάχη της πείνας των πολιτικών εξορίστων στα 1941 (πρώτη έκδοση ΚΕ του ΚΚΕ, 1947), ο κομμουνιστής δάσκαλος και λογοτέχνης Κώστας Πουρναράς (Μπόσης), εξόριστος στον Αη Στράτη από την περίοδο της μεταξικής δικτατορίας μέχρι την απόδραση τον Ιούνη του 1943.

«Ένα κομμάτι γης μικρούλικο, ριγμένο στη μέση της θάλασσας, το νησί, 18 μίλια ο γύρος του. Απ’ το χωριό στην Αλωνίκη, δύση-ανατολή, μια ώρα δρόμος- κι απ’ τ’ αυλάκια στου Φράγκου, απ’ το βοριά ως το νοτιά, δυόμιση με τρεις ώρες. Ακρογιαλιά δαντελωτή, όμορφοι κάβοι, όμορφοι κόρφοι κι αμμουδιές που μαγεύουν, υψωματάκια, πλαγιές στρωτές και που και που απότομες, λαγκαδιές στέρφες και κάπου-κάπου κοιλαδίτσες. Σκεπασμένο με αστιβιές, αγκάθια χαμηλά, βελανιδιές σε μερικά μέρη· καρποκλάρια γύρω στο χωριό αρκετά. Πράσινο σχεδόν όλο το χειμώνα. Λίγο, πάρα πολύ λίγο το χώμα, μα καρπερό. Αστραφτερός, χαρούμενος, καθαρός, βαθυγάλανος ο ουρανός τα εννιά δέκατα του χρόνου. Και πολύτιμο στολίδι η θάλασσα. Απέραντη, υπέροχη και στα μπουρίνια της και στις κάλμες της. Απ’ το μέρος της δύσης, στη βορεινή άκρη του νησιού χτισμένο το χωριό. Στριμωγμένα τα σπίτια σαν το κοπάδι στο μαντρί, στενοσόκακα απεριποίητα, ακάθαρτα. Βρίσκεις σπίτια και με τρία πατώματα. Τα πόδια του βρέχονται στη θάλασσα κι οι πλάτες του ξαπλώνουν στην πλαγιά ως τη ράχη με τους ανεμόμυλους. Δεκατέσσερις στη σειρά. (…) Στο βοριά ξεχωρίζει καθαρά, σ’ απόσταση 22 μιλίων, η Λήμνος. Πιο βαθιά-δεξιά, σε καθαρό αγέρα η Τένεδος, και αριστερά η Σαμοθράκη. Βορειοδυτικά καμαρώνει αγέρωχο τ’ Άγιο Όρος, ασπροντυμένο το χειμώνα και σκούρο τον άλλο καιρό. Χαμηλότερα φαίνονται πότε-πότε οι μύτες της Χαλκιδικής. Στη δύση με νοτιά δυο ξερονήσια. Στο νοτιά κάποτε πρόβαινε μέσα απ’ τις καταχνιές η Σκύρα, κι απ’ την ανατολή μας χαιρετούσε ανάρια η Μυτιλήνη. Όμορφο νησί. Μα… όμορφος μπορεί να ήτανε κι ο Καύκασος. Αλλά για τον Προμηθέα ήτανε ο τόπος του μαρτυρίου. Και για μας το νησί ήτανε ο τόπος της εξορίας, τόπος-κόλαση (…)».

Το χρονογράφημα του Κώστα Βάρναλη για τον Άη Στράτη δημοσιεύτηκε στον Ριζοσπάστη στις 7 Μαρτίου 1936.

Ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

Βδομάδες ολάκερες, αδιάκοπα ο Νοέμβρης δεν έκανε άλλη δουλειά παρά να βρέχει. Μιαν ακάθαρτη βροχή, πότε ψιλή-ψιλή και πότε νεροποντή. Σκοτάδι, λάσπη, κρύο, βρεμένα πόδια, μουσκεμένα κόκαλα, συνάχι και βήχας. Δεν είχαμε πού και πώς να σωθούμε. Τα σπίτια μας τρέχανε νερά. Παντού υγρασία και μούχλα. Είμαστε αιχμάλωτοι του νερού. Αυτή είναι η μοίρα των Ροβινσώνων. Η ευτυχία τους και η δυστυχία τους εξαρτιούνται από τα καπρίτσια του φυσικού περιβάλλοντος.

Συγκλονιστικά είναι και τα στοιχεία που καταγράφονται στο βιβλίο του εξόριστου στο νησί Γιώργη Καζάκου «Αη Στράτης», εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»: Το χειμώνα του 1941- 42 πείνα και θανάτους από πείνα γνώρισε όλη η χώρα – κυρίως η Αθήνα. Αυτό είχε τραγικές επιπτώσεις και στους πολιτικούς κρατούμενους, οι οποίοι οδηγήθηκαν σε μόνιμο υποσιτισμό, παρά τις προσπάθειες για βοήθεια και λαϊκή αλληλεγγύη. Πολύ δύσκολα πέρασαν οι φυλακισμένοι στην Ακροναυπλία, οι εξόριστοι της Ανάφης και αλλού.

«Η περίπτωση του Αη Στράτη διαφέρει, γιατί εκεί δεν υπήρχε έλλειψη τροφίμων. Οι ίδιοι οι εξόριστοι εκείνη τη χρονιά, όπως και τις προηγούμενες, είχαν παράξει τρόφιμα σε επάρκεια με δικά τους μέσα. Η Χωροφυλακή με δόλο τούς αφαίρεσε τα τρόφιμα, τάζοντάς τους ότι θα τους ελευθέρωνε και στη συνέχεια τους εξανάγκασε με τη βία στην πείνα. Η πείνα και οι δεκάδες θάνατοι υπήρξαν αποτέλεσμα ενός οργανωμένου βασανιστηρίου, στο οποίο οι εναπομείνασες ελληνικές κρατικές αρχές (Χωροφυλακή, Ασφάλεια) υπέβαλαν τους πολιτικούς κρατούμενους – υποχρεωτική ασιτία – προκειμένου να υπογράψουν «δηλώσεις μετανοίας», δηλαδή να αποκηρύξουν το ΚΚΕ. Για το σκοπό αυτό, σύντομα τους περιόρισαν σε ένα μεγάλο θάλαμο και απαγόρευσαν την έξοδο από αυτόν. Με τα ελάχιστα τρόφιμα που είχαν εκεί και δίχως καυσόξυλα, λίγο – λίγο εξαντλούνταν και πέθαιναν από την πείνα. Η ταφή των νεκρών ήταν άλλο ένα μαρτύριο, από ανθρώπους που δεν μπορούσαν να κρατηθούν καν στα πόδια τους. Οι μυστικές έξοδοι τη νύχτα 1-2 ατόμων για να εξασφαλίσουν ελάχιστα τρόφιμα ήταν ολόκληρη περιπέτεια, άλλοι δολοφονήθηκαν στην προσπάθειά να μαζέψουν λίγα χόρτα».

Ας θυμίσει κάποιος στον Κυριάκο Μητσοτάκη ότι ο Άη Στράτης δεν υπήρξε ποτέ «τοπόσημο διχασμού», αλλά τόπος μαρτυρίου. Ακόμα και σήμερα όταν πέφτει το βράδυ, ακούγονται οι παγωμένες φωνές όσων μαρτύρησαν εκεί.

Από το Κουτί της Πανδώρας