Ο φασισμός δεν είναι ιδεολογία αλλά μέθοδος κατάληψης της εξουσίας μέσα από την ενεργοποίηση της σύγκρουσης ανάμεσα σε κοινωνικές ομάδες. Κι αυτό είναι κάτι που έχει μεγάλη σημασία να το κατανοήσουμε σήμερα, παρακολουθώντας τα όσα συμβαίνουν στις ΗΠΑ.
Του Ανδρέα Παναγόπουλου
Το δεύτερο που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι σφάλμα να θεωρούμε ότι ο φασισμός στην εξουσία έχει τη μορφή δικτατορίας με την κλασσική έννοια. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μορφή διακυβέρνησης σε καθεστώς εκτάκτου ανάγκης με αφορμή πολιτική ή οικονομική κρίση. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να χαρακτηρίζεται ανορθολογικός ή αναχρονιστικός. Ίσα-ίσα πρόκειται για τον πιο ακραίο ορθολογισμό του κεφαλαίου που κατανοεί ότι ακόμη και η αστική δημοκρατία αποτελεί εμπόδιο στα σχέδια της κυριαρχίας του.
Βασικό χαρακτηριστικό του φασισμού είναι η επιλογή ενός «εσωτερικού εχθρού» απέναντι στον οποίο προσπαθεί να συσπειρώσει μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας και ιδιαίτερα όλους εκείνους που έχουν υποστεί τις πιο σκληρές συνέπειες της καπιταλιστικής κρίσης, έχουν φτωχοποιηθεί, έχουν περάσει στο περιθώριο: έτσι οι φτωχοί και οι μικροαστοί αντί να εξεγερθούν μετατρέπονται σε θύτες των «εβραίων», των «μαύρων», των «συνδικαλιστών», των «κινέζων», της κάθε λογής μειονότητας.
Πάμε τώρα σε αυτά που συμβαίνουν αυτές τις ημέρες στις ΗΠΑ και ας θέσουμε το πρώτο ερώτημα: Είναι ο Ντόναλντ Τραμπ φασίστας; Προς το παρόν, μπορούμε να πούμε ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είναι αρκετά φασίστας για να εγείρει σοβαρές ανησυχίες που να δικαιολογούν σημαντική και συντονισμένη απάντηση εντός και εκτός των ΗΠΑ, όπως γράφει ο David Moscrop, στο Macleans.
Από τότε που ο Ντόναλντ Τραμπ εξελέγη πρόεδρος το 2016, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ολόκληρος ο κόσμος έπρεπε να απαντήσει ερωτήματα που τίθενται στην Αμερική για δεκαετίες, αν και σπάνια τόσο επιτακτικά. Θα μπορούσε η χώρα να εξωθηθεί στον αυταρχισμό; Θα μπορούσε να πάει προς τον φασισμός;
Η πανδημία COVID-19 αντί να αποσπάσει την προσοχή από αυτά τα ερωτήματα, τα ανάδειξε περαιτέρω στο προσκήνιο.Είναι αναμφισβήτητο ότι το 2017 ο Τραμπ άνοιξε διάπλατα την πόρτα στον αυταρχισμό. Μπορούμε όμως το ίδιο εύκολα να πούμε ότι την άνοιξε και για τον αμερικανικό φασισμό;
Ο καθηγητής φιλοσοφίας του Yale, Jason Stanley, συγγραφέας του How Fascism Works: The Politics of Us and Them , που κυκλοφόρησε τον Μάιο, υποστηρίζει ότι ο φασισμός είναι «μια πολιτική μέθοδος, μια ρητορική, ένας τρόπος για την κατάληψη της εξουσίας. Φυσικά, αυτό συνδέεται με τη φασιστική ιδεολογία αλλά μία ιδεολογία η οποία επικεντρώνεται αποκλειστικά στην εξουσία. Βλέπω τον φασισμό ως μία τεχνική για την απόκτηση απόλυτης εξουσίας “.
Αυτό που λέει ο Stanley είναι ότι ο πυρήνας του φασισμού είναι η Εξουσίας και όχι η Πίστη και πιο συγκεκριμένα, οι τεχνικές για την κατάκτηση και διατήρηση της εξουσίας. Αυτές οι τεχνικές ποικίλλουν, αλλά περιλαμβάνουν, όπως προτείνει ο Stanley, τη δημιουργία μιας αφήγησης θυματοποίησης και απώλειας, υπονομεύοντας την αλήθεια, πατώντας σ τον ακραίο εθνικισμό και υπενθυμίζοντας ένα «ένδοξο παρελθόν» για να καταλήξει στην υπόσχεση «μίας μεγάλης νίκης, ενός μεγάλου έθνους αύριο». Κάτι σαν το MAGA, το «Make America Great Again» που υπόσχεται ο Τραμπ.
Ο Stanley υποστηρίζει ότι ο Τραμπ «ασκεί φασιστική πολιτική», αν και αυτό δεν σημαίνει ότι η αμερικανική κυβέρνηση ή το κράτος είναι φασιστικό (ακόμη).
Σε ένα άρθρο του το 2016 για την Washington Post , ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Georgetown, John McNeill έγραψε ότι υπάρχει «ένας κοινά αποδεκτός ορισμός» σχετικά με το τι είναι ο φασισμός και ότι ο Τραμπ μπορεί να μετρηθεί με το «φασιστόμετρο». Από το «μηδέν» μέχρι το «δέκα» (Χίτλερ), ο καθηγητής λέει ότι ο Τραμπ είναι κάτω από τον… Μπενίτο Μουσολίνι στο τέσσερα.
«Στο φασιστικό ντέρμπι, ο Τραμπ είναι ηττημένος», καταλήγει τελικά ο ΜακΝιλ, επειδή πέφτει «πολύ μακριά από την πραγματικά δολοφονική βία που υποστηρίζεται και εξαπολύεται από αυθεντικούς φασίστες. Είναι ημι-φασίστας: πιο φασίστας από οποιονδήποτε Αμερικανό πολιτικό ακόμα … αλλά … με μια ερασιτεχνική απομίμηση του πραγματικού φασίστα “.
Βεβαίως όλα αυτά έχουν γραφτεί αρκετό καιρό πριν ξεσπάσει η πανδημία και συμβεί η δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ από λευκούς αστυνομικούς και τις μεγάλες διαδηλώσεις στις ΗΠΑ.
Τι άλλαξε με την πανδημία;
Τον Απρίλιο, εκατοντάδες οπαδοί του Αμερικανού Προέδρου βγήκαν στους δρόμους και διαδήλωσαν έξω από δημαρχεία για να διαμαρτυρηθούν κατά του lockdown . Στο Μίσιγκαν, στις 30 Απριλίου , ένοπλοι παρακρατικοί προσπάθησαν να κάνουν κατάληψη στο ισόγειο του δημοτικού μεγάρου και κάποιοι μπούκαραν στην αίθουσα συνεδριάσεων. Αμφιβάλλει κανείς ότι ο Τραμπ επιχαίρει αν όχι καθοδηγεί αυτές τις συμμορίες παρακρατικών; Σε μια άλλη εποχή, θα μπορούσαμε να τους αποκαλέσουμε «μελανοχίτωνες».
Η ομάδα Τραμπ αντιμετώπισε την κρίση της πανδημίας με μία σειρά αντιφατικών και αντικρουόμενων αντιδράσεων από τον αρχικό εφησυχασμό του «δεν τρέχει τίποτα, το ελέγχουμε», μέχρι το «θα είναι περιορισμένη η εξάπλωση» και από εκεί σε μία καθυστερημένη λήψη μέτρων τα οποία όμως υπονόμευε λεκτικά ο ίδιος ο Πρόεδρος που την επόμενη στιγμή απαιτούσε από τις φαρμακευτικές «να βρουν ένα εμβόλιο εδώ και τώρα» συστήνοντας στο μεταξύ στους αμερικανούς πολίτες να κάνουν ενέσεις με καθαριστικά… τουαλέτας. Κορύφωση αυτού του κρεσέντου οι κατηγορίες εναντίον της Κίνας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και οι απειλές για σκληρά μέτρα εις βάρος τους.
Όλα αυτά ακούγονται αρκούντως παρανοϊκά θυμίζοντας Μουσολίνι και Χίτλερ; Κι όμως δεν είναι. Όπως είναι λάθος να θεωρούμε παρανοϊκούς τον Μπενίτο, τον Αδόλφο και τον Ντόναλντ. Και οι τρεις εξυπηρετούν ένα σχέδιο και ένα αφήγημα με ακρίβεια παρτιτούρας ή ενός εξαιρετικού εγχειριδίου marketing…
Ηγετικό προφίλ Μωυσή ή Μεσσία… Ρητορική στρατάρχη… Αδιαφορία και υποτίμηση κινδύνου, ήρωα… Εμψύχωση του λαού (ή έστω των οπαδών)… Εντοπισμός και υπόδειξη ενός «εχθρού» που «σκευωρεί» κατά του Εθνους με τον υπουργό Εξωτερικών Mike Pompeo να ηγείται της εκστρατείας ως άλλος Γιοάχιμ φον Ρίμπεντροπ.
Οι κινήσεις του Τραμπ, ο εντοπισμός ενός «εχθρού» (Κίνα=πανδημία) -και όχι ενός πολιτικού αντιπάλου-, η προσπάθεια να συσπειρώσει τη χώρα εναντίον του αυτού του «εχθρού» , έχουν τη θεατρικότητα και τον κυνισμό του φασισμού. Ταυτόχρονα γίνεται το ιδανικό σκηνικό της εκστρατείας επανεκλογής του 2020 που «με κέντρο την ξενοφοβία», όπως γράφει ο David Smith του The Guardian .
Την περίοδο της έναρξης της πανδημίας και του lockdown τις ΗΠΑ αυξάνονται οι επιθέσεις του στον Τύπο. Τον Μάιο μήνα, η Επιτροπή Προστασίας Δημοσιογράφων δημοσίευσε μια έκθεση σύμφωνα με την οποία ο Τραμπ «υπονόμευσε επικίνδυνα την αλήθεια και τη συναίνεση σε μια βαθιά διχασμένη χώρα». Η αναφορά βασίζεται σε μία σειρά από περιστατικά και ένα μοτίβο που δημιουργήθηκε πολύ πριν ο κοροναϊός συγκλονίσει τον κόσμο.
Τους τελευταίους μήνες, ο Τραμπ διεκδίκησε «απόλυτη εξουσία» κατά τη διάρκεια μιας ενημέρωσης, επιτέθηκε και έβρισε δημοσιογράφους , πρότεινε επικίνδυνες και παράλογες θεραπείες για το COVID-19 και πρόβαλε βίντεο της εκστρατείας κατά της πανδημίας μπροστά σε επιλεγμένους δημοσιογράφους, ανεβαίνοντας μερικές βαθμίδες στην κλίμακα του «φασιστόμετρου».
Είναι ο Ντόναλντ Τραμπ φασίστας; Εχει όλα τα φόντα να γίνει. Ειδικά μετά το διάγγελμα της 1ης Ιουνίου στο οποίο απείλησε να κατεβάσει χιλιάδες στρατιώτες στους δρόμους για να καταστείλει τις διαδηλώσεις. Μέχρι στιγμής έχει μείνει στα λόγια…
Ακόμη κι έτσι όμως είναι αρκετά φασίστας για να εγείρει σοβαρές ανησυχίες ειδικά σε μια περίοδο παγκόσμιας κρίσης. Το πρώτο ζήτημα είναι αν θα καταφέρει να καταλύσει τη Δημοκρατία στο όνομα έκτακτων αναγκών. Το δεύτερο είναι αν πρέπει να περιμένουμε άβουλοι να συμβεί αυτό όχι μόνο στις ΗΠΑ αλλά και σε πολλές άλλες χώρες της Δύσης και της Ανατολής. Τότε θα είναι πολύ αργά για αντίσταση γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε:
Ο φασισμός δεν πολεμιέται μόνο πολιτικά. Επιβάλλεται η ολοκληρωτική συντριβή του, όπως πριν από 75 χρόνια…
