«Ένα φάντασμα από το παρελθόν»: Ιδιωτικοποίηση του νερού Δεν έχουν περάσει και πολλά χρόνια από το 2014, τότε που στη Θεσσαλονίκη ένα κίνημα πολιτών συσπείρωνε όλο τον κόσμο της πόλης γύρω του, με μοναδικό στόχο την αποτροπή της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΑΘ. Αν μη τι άλλο η κίνηση «SOSτε το Νερό» κατάφερε μια επιτυχημένη καμπάνια ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης της πλειονότητας της πόλης, καθώς και τη διεξαγωγή του πρώτου τοπικού δημοψηφίσματος. Τελικό αποτέλεσμα όλης αυτής της δράσης:
➢ Το πάγωμα των διαδικασιών ιδιωτικοποίησης μέσα σ’ αυτή την 6ετία, όσο και αν μάτια και επιθυμίες «ισχυρών» της αγοράς πίεζαν προς την αντίθετη μεριά.
➢ Το κίνημα διαμόρφωσε τη συλλογική πεποίθηση ότι είναι αδιανόητο ένα θεμελιώδες κοινό αγαθό όπως το νερό να περάσει σε ιδιωτικό έλεγχο.
Σήμερα, έξι χρόνια μετά το φάντασμα της ιδιωτικοποίησης πλανιέται πάνω από την Αθήνα και το Εξωτερικό Υδροδοτικό Σύστημα της ΕΥΔΑΠ. Τις τελευταίες ημέρες αιφνιδιαστικά, αναρτήθηκαν οι προκηρύξεις για τη διενέργεια τριών παράλληλων διαγωνισμών για την σύναψη συμβάσεων παροχής υπηρεσιών νομικού, χρηματοοικονομικού και τεχνικού συμβούλου με σκοπό τη διενέργεια διεθνούς διαγωνισμού για τη διαχείριση, συντήρηση και λειτουργία του Ε.Υ.Σ της Αθήνας μέσω Σ.Δ.Ι.Τ. (σύμπραξη ιδιωτικού και δημόσιου φορέα).
Το Ε.Υ.Σ. της ΕΥΔΑΠ εκτείνεται σε τέσσερις νομούς, Αιτωλοακαρνανίας, Φωκίδας, Βοιωτίας και Αττικής και περιλαμβάνει τις κεντρικές υποδομές του νερού και συγκεκριμένα τα φράγματα του Μόρνου, του Ευήνου, τη λίμνη Υλίκη, αντλιοστάσια καθώς επίσης και το κανάλι με το οποίο φτάνει το νερό στην Αθήνα (υδραγωγεία μεταφοράς).
Το νερό είναι δημόσιο αγαθό
Το σταθερό, ασφαλές και αξιόπιστο νερό έχει άμεσες θετικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, στη διατήρηση της περιβαλλοντικής ισορροπίας, σε όλους τους οικονομικούς τομείς και στην κοινωνική ευημερία (Iglesias, 2018). Υπό αυτό το πρίσμα αναγνωρίζεται διεθνώς το νερό ως δημόσιο και κοινό αγαθό.
Παράλληλα υπό τις συνθήκες κλιματικής κρίσης και της συνεχιζόμενης αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού, οι υδατικοί πόροι βρίσκονται υπό απειλή και ειδικά για τις χώρες της Μεσογείου το φάσμα της λειψυδρίας μοιάζει ορατό μέχρι το τέλος του αιώνα (ΕΟΠ, 2016). Επομένως η ολοκληρωμένη διαχείριση του νερού τόσο σε τεχνολογικό επίπεδο, όσο και ως προς τη διαφύλαξη του κοινωνικού χαρακτήρα του, αποτελεί άμεση προτεραιότητα.
Κοινωνία και επιστήμονες βρίσκονται στο ίδιο μήκος κύματος, εκτός από τους εκφραστές του ακραίου νεοφιλελευθερισμού. Η σημερινή κυβέρνηση, χωρίς τη «θηλιά» των μνημονιακών απαιτήσεων φέρνει από το παράθυρο ξανά την παρωχημένη και αντικοινωνική πρόταση ιδιωτικοποίησης του νερού και των υποδομών του.
Σε αυτό το πλαίσιο, το νερό αναδεικνύεται ως εμβληματικός τομέας για την αντίσταση των κοινωνιών απέναντι στις διαθέσεις των κερδοσκόπων. Τα κινήματα που αναδύθηκαν παγκοσμίως (βλέπε Θεσσαλονίκη) απαντούν σε μια διττή ανάγκη (D. Hachfeld et al., 2013): στην υπεράσπιση των κοινών αγαθών, και συγκεκριμένα του νερού, από την επιβαλλόμενη ιδιωτικοποίηση, αλλά και στον εντοπισμό του αδύναμου κρίκου στην κατασκευή της νεοφιλελεύθερης πρότασης, που εμμένει στις ιδιωτικοποιήσεις, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση καμίας εναλλακτικής (Τhere Is No Alternative).
Στις μέρες μας η διεθνής τάση προτείνει την επανακρατικοποίηση εταιριών ύδρευσης. Τις τελευταίες δεκαετίες όπου το νερό έχει ήδη ιδιωτικοποιηθεί, οι άνθρωποι βίωσαν τις αρνητικές συνέπειες αυτής της ενέργειας. Συνειδητοποίησαν πόσο επιβλαβής είναι η ιδιωτικοποίηση και η εμπορευματοποίηση του νερού όχι μόνο για τη δημοκρατική λειτουργία των δημόσιων αρχών και του κράτους αλλά και για τη ζωή κάθε πολίτη.
Για παράδειγμα στην Αγγλία και την Ουαλία, όπου από τη δεκαετία του 1980 και μετά οι δημόσιες επιχειρήσεις νερού πουλήθηκαν σε ιδιώτες επενδυτές, τα αποτελέσματα ήταν ανησυχητικά. Τα πρώτα εννέα χρόνια της ιδιωτικοποίησης οι καταναλωτές είδαν τους λογαριασμούς του νερού να αυξάνονται κατά 46%. Οι ιδιώτες επενδυτές ωφελήθηκαν αποκομίζοντας εξαιρετικά υψηλά κέρδη, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν έκαναν τις απαιτούμενες επενδύσεις για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα των διαρροών, με αποτέλεσμα το ποσοστό απώλειας νερού σε αυτές τις περιοχές να παραμένει ένα από τα υψηλότερα στην Ευρώπη.
Στη Γαλλία, όπου εδρεύουν δύο από τις μεγαλύτερες ιδιωτικές εταιρείες ύδρευσης στον κόσμο (η Veolia και η Suez και υποψήφιοι επενδυτές στην ΕΥΔΑΠ) και παρά τις διαβεβαιώσεις ότι θα βελτιωθεί η αποδοτικότητά των δικτύων, οι χρήστες που εξυπηρετούνται από ιδιωτικές επιχειρήσεις πληρώνουν περίπου 16% περισσότερο απ’ ό,τι οι πολίτες οι οποίοι εξυπηρετούνται από δημοτικές επιχειρήσεις (D. Hachfeld et al., 2013).
Στην χώρα μας η ΕΥΔΑΠ, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες που διαχειρίζονται δημόσιες εταιρίες το νερό, έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη των χρηστών παρέχοντας ασφαλές νερό και αξιόπιστη διαχείριση του δικτύου και των σημαντικών υποδομών του.
Πιο συγκεκριμένα φαίνεται πως οι δημόσιες εταιρίες ύδρευσης, κερδίζουν το στοίχημα της προοδευτικής διαχείρισης των υδάτων, εμφανίζοντας τα εξής πλεονεκτήματα έναντι των κερδοσκοπικών ιδιωτικών σχημάτων:
✓ Καλή ποιότητα νερού
✓ Αποτελεσματικότητα στην κάλυψη αναγκών
✓ Κοινωνικός προσανατολισμός, δικαίωμα πρόσβασης και στους πιο αδύναμους
✓ Βιωσιμότητα με περιβαλλοντικούς όρους
✓ Καλές εργασιακές σχέσεις
✓ Ανάπτυξη υψηλής τεχνογνωσίας
Η Προοδευτική απάντηση Επομένως η απάντηση στο επίκαιρο ερώτημα πώς θα έχουμε ένα αξιόπιστο σύστημα παροχής νερού, βιώσιμο με οικολογικούς όρους και κοινωνικά επωφελές, βρίσκεται μπροστά μας, όσον αφορά την Ελλάδα.
Συνταγματική κατοχύρωση του δημόσιου χαρακτήρα του νερού κ’ ταυτόχρονη αναζήτηση των καλών διεθνών πρακτικών με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος και της κοινωνικής ευημερίας. Δεν μας αρκεί απλά η κρατική διαχείριση, αλλά επιζητούμε το καλύτερο αποτέλεσμα για τις ζωές μας. Σ’ αυτό το πλαίσιο μπορούν να αξιοποιηθούν εργαλεία άμεσης δημοκρατίας προκειμένου να το πετύχουμε, όπως δημοψηφίσματα σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο, επίσημα ή άτυπα (βλ. SOSτε το Νερό στη Θεσ/νικη).
Η προοδευτική απάντηση πρέπει να είναι άμεση και ριζοσπαστική, χωρίς αστερίσκους. Ανάσχεση των κλιμακούμενων μεταφορών πόρων και κεφαλαίων από την φύση και την κοινωνία προς τα μεγάλα συμφέροντα και «επενδυτές».
Δεν χωρά αμφιβολία ότι η διαχείριση των κοινών αγαθών προς όφελος της κοινωνίας σχετίζεται άμεσα με την ποιότητα της δημοκρατίας. Η έννοια των κοινών πόρων αυξάνει τις αντιστάσεις που αναπτύσσονται για την υπεράσπισή του νερού μέχρι το ολικό φυσικό περιβάλλον και την ίδια τη ζωή γενικότερα. Η υιοθέτηση της έννοιας του κοινού και η οικοδόμηση μορφών συμμετοχικής διαχείρισης των κοινών αγαθών δημιουργεί ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς και εμπλουτίζει το περιεχόμενο της ιδιότητας του πολίτη (D. Hachfeld et al., 2013).
Γράφει ο Κωνσταντίνος Β. Χατζής, Χημικός Μηχανικός Α.Π.Θ., Μεταπτυχιακός φοιτητής ΔΠΜΣ «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» ΕΜΠ
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
Hachfeld D., Terhorst Ph., Hoedeman O., Ευσταθόπουλος Γ. (2013) ΝΕΡΟ, ΚΟΙΝΟ ΑΓΑΘΟ: Η προστασία και η διαχείριση του νερού ως «κοινού αγαθού». Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς. Εκδόσεις νήσος, Αθήνα.
Iglesias A, Santillán D, Garrote L (2018) On the Barriers to Adaption to Less Water under Climate Change: Policy Choices in Mediterranean Countries. Water Resour Manage 32: 4819–4832. https://doi.org/10.1007/s11269-018-2043-0
