Η συστηματική αποκωδικοποίηση των χαρακτηριστικών και τεχνικών της σύγχρονης ενημέρωσης και της λειτουργίας των ΜΜΕ, παλαιών και νέων, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια αποτελεσματική επικοινωνιακή αντίσταση, για την υπονόμευση της παντοκρατορίας τους και πιθανόν, για τη δημιουργία ενός νέου υποδείγματος.
Του Ανδρέα Παναγόπουλου
Τα σύγχρονα ΜΜΕ παρά το ότι έχουν μετακομίσει σε νέα ψηφιακά «βαρέλια» δεν παύουν να τηρούν έναν αρχαίο κανόνα του «κίτρινου Τύπου»: Αίμα-Στέμμα-Σπέρμα. Που σήμαινε ότι κάθε είδους εγκλήματα, σκάνδαλα ή παρασκήνια της ζωής εστεμμένων (κυριολεκτικά ή μεταφορικά) και σεξ, τραβούν το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Κάτι που συνέβαινε και εξακολουθεί να συμβαίνει εδώ και αιώνες, από την πρώτη εμφάνιση του Τύπου ως η μετεξέλιξη του ακόμη αρχαιότερου «άρτος και θεάματα» τα οποία πρόσφεραν απλόχερα οι ρωμαίοι αυτοκράτορες.
Τα «ρεπορτάζ» και τα αφηγήματα της «κλειδαρότρυπας» αποτελεί μία «προσφορά» των κυρίαρχων τάξεων και Μέσων στο «πόπολο» παρέχοντάς του μια ψευδαίσθηση συμμετοχής σε ένα τρόπο ζωής από τον οποίο είναι αποκλεισμένο αλλά και μία ευκαιρία ηθικής κατήχησης και καθοδήγησης. Γι’ αυτό και οι αφηγήσεις αυτές διανθίζονται με δεκάδες αξιακούς χαρακτηρισμούς για θύματα και θύτες παρουσιάζοντας του πρωταγωνιστές είτε ως «εξώλης και προώλης» είτε ως «ανθρωπόμορφα τέρατα» που πρέπει να δικαστούν και να καταδικαστούν πριν καν φτάσουν στον φυσικό τους δικαστή.
Δεν είναι διόλου τυχαίο το ότι την πρώτη ύλη γι’ αυτά τα αφηγήματα την παρέχουν πάντοτε οι υποτιθέμενοι «διώκτες» τους: οι αστυνομικές και δικαστικές αρχές, οι δικηγόροι και οι ανακριτές, ενίοτε και οι πολιτικοί ως αντάλλαγμα σε άλλου είδους εξυπηρετήσεις από τα ΜΜΕ. Συνήθως της συγκάλυψης ή αποσιώπησης ειδήσεων που θα είχαν πραγματικό ενδιαφέρον και θα ξεσήκωναν κοινωνικές αντιδράσεις.
Με τον τρόπο αυτό, τα ΜΜΕ διαμόρφωσαν ένα κατασκεύασμα που τα ίδια καθιέρωσαν να ονομάζουν «κοινή γνώμη», ένα αμάλγαμα χαμηλών, πρωτόγονων ενστίκτων και προκαταλήψεων σοφά να ανακατεμένων με ηθικολογίες και «καθώς πρέπει» απόψεις. Η διαμόρφωση της «κοινής γνώμης» υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ένα σαφώς πιο αναβαθμισμένο εργαλείο από εκείνο του αναγνωστικού κοινού καθώς περιλαμβάνει και όλους εκείνους που δεν διάβασαν, δεν άκουσαν, δεν είδαν οι ίδιοι τις ειδήσεις. Απλώς κάτι πήρε το αυτί τους από μία κουβέντα στη γειτονιά ή στο χώρο εργασίας ως φήμη ή κουτσομπολιό. Και εδώ πλέον τα πράγματα γίνονται επικίνδυνα καθώς αυτός ο μηχανισμός χειραγωγεί τεράστια κομμάτια της κοινωνίας, στρέφοντάς τα συνήθως προς συντηρητικές κατευθύνσεις και ενισχύοντας φοβικά και αντιδραστικά σύνδρομα.
Αυτό είναι και το «μυστικό» πίσω από την «κίτρινη» δημοσιογραφία…
Προ ημερών, με μία ανάρτησή μου στο Facebook«αποκάλυψα» ή πιο σωστά, υπενθύμισα αυτό «μυστικό» με αφορμή την υπόθεση της επίθεσης με βιτριόλι η οποία μετατράπηκε σε καθημερινό «σίριαλ» από το σύνολο των τηλεοπτικών καναλιών και την συντριπτική πλειονότητα των λεγόμενων ενημερωτικών site (είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλά από αυτά δημοσιεύονταν περί τα 10 με… 30 διαφορετικά «άρθρα» και «ρεπορτάζ» σε καθημερινή βάση). Εγραφα λοιπόν:
“Ξέρετε γιατί εδώ και δύο σχεδόν εβδομάδες έχουν γεμίσει τα ενημερωτικά site με την υπόθεση για το βιτριόλι; Ξέρετε γιατί βάζουν κάθε λίγο λιγάκι ένα “ΕΚΤΑΚΤΟ” ακόμη κι αν ένα άλογο κλάνει στου φασουλά το χάνι; Ξέρετε γιατί κάθε τόσο πεθαίνει “ένας διάσημος τραγουδιστής, ηθοποιός, καλλιτέχνης” που δεν τον έχετε ξανακούσει ποτέ; Ξέρετε γιατί φωτογραφήθηκε μία κοπέλα και “γκρεμίστηκε” το Instagram;
Σςςςςς… ακούστε: Γιατί ΠΟΥΛΑΝΕ! ΠΟΥΛΑΝΕ φύλλα, φυλλάδων! ΠΟΥΛΑΝΕ μαζεύοντας χιλιάδες επισκέψεις… ΠΟΥΛΑΝΕ γιατί ΑΓΟΡΑΖΟΥΜΕ! ΟΛΟΙ! Και ΟΛΕΣ!
Κι όποιος πει “εγώ δεν τσιμπάω” είναι υποκριτής! Ολοιτσιμπάμε…
Και όχι μόνο τσιμπάμε αλλά θέλουμε κι άλλο… κι άλλο… κι άλλο…
Αν δεν πουλούσαν δεν θα υπήρχαν όλα αυτά ή θα υπήρχαν με ένα μέτρο: στα “μονόστηλα”…
Και το χειρότερο ακόμη;
Δεν πουλάνε απλώς! Καθορίζουν την ατζέντα… Συντονίζουν τον δημόσιο διάλογο… τις ιδιωτικές κουβέντες… τους εσωτερικούς μας μονόλογους…
ΜΑΣ συντονίζουν όπως και όποτε θέλουν βαρώντας το ντέφι!
Κι αν δεν συντονίσουν ΕΣΕΝΑ, συντονίζουν τον διπλανό σου, την παρέα σου, τους φίλους σου…
Και μετά;
Μετά διαβρώνουν! Διαλύουν το πρόσωπό μας και το μυαλό μας…
Σαν βιτριόλι ένα πράγμα!
Μεταξύ μας, έτσι;”.
Όμως όλα αυτά δεν είναι καινούργια. Τα ΜΜΕ και ένα κομμάτι της δημοσιογραφίας έπαιζαν πάντοτε αυτό το ρόλο πολύ πριν οι σημερινές γενιές διαπιστώσουν την έλλειψη αξιοπιστίας τους που έχει μεν οξυνθεί αλλά δεν είναι πρωτόγνωρη.
Η μεγάλη διαφορά σε σχέση με παλαιότερες εποχές είναι ότι πλέον απέναντι στον «κιτρινισμό» και της χυδαιότητα δεν υπάρχουν αντίρροπα υποδείγματα αλλά και να υπάρχουν τα εντοπίζουν λίγοι και τα στηρίζουν ακόμη λιγότεροι.
Δυστυχώς, η ποιοτική ενημέρωση έχει κόστος και γι’ αυτό και είναι πολύ δύσκολο να σταθεί ανταγωνιστικά απέναντι σε εκείνη που παρέχεται δωρεάν. Κι αυτό θα πρέπει να γίνει αντιληπτό από όλους μας και τον καθένα ξεχωριστά…
