Οι κοινωνίες και κυρίως η νεολαία αντέδρασαν με μεγάλη πειθαρχία ως τώρα στις επιταγές της πολιτικής για την πανδημία. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι οι αντοχές τους και η υπομονή τους είναι ανεξάντλητες, ειδικά όταν βλέπουν τις «ελίτ» να αυτοσχεδιάζουν και να προσπαθούν να μετατρέψουν σε «ποινικό αδίκημα» την όποια διαφωνία.
Του Κώστα Αργυρού
Έχει τύχει να διαβάσω κάποια βιβλία, που αναφέρονταν σε υποθετικά σενάρια μιας μεγάλης πανδημίας από έναν καινοφανή και ακατανίκητο ιό. Οπως έχει τύχει επίσης να δω και κάποιες αντίστοιχες τηλεοπτικές σειρές. Ενα κοινό σημείο όλων των σεναρίων ήταν η εξέλιξη που έδειχνε πόλεις να βυθίζονται στο χάος και στην αναρχία με τους πολίτες να αλληλοσκοτώνονται στους δρόμους για το ποιός θα επιβιώσει. Στην πανδημία που βιώνει η ανθρωπότητα από τις αρχές του χρόνου κάτι τέτοιο ευτυχώς δεν συνέβη. Αντιθέτως οι πολίτες συμπεριφέρθηκαν στις περισσότερες χώρες πειθαρχημένα και υπάκουα, ακολουθώντας τις οδηγίες των κυβερνήσεων και δείχνοντας συχνά και συγκινητική αλληλεγγύη. Βεβαίως ο ιός δεν ήταν τόσο δολοφονικός, όσο τον είχε περιγράψει η φαντασία κάποιων συγγραφέων. Αλλά η απειλή ήταν υπαρκτή. Και παραμένει.
Και τελικά ανεξάρτητα από αυτό η συμπεριφορά των περισσότερων κοινωνιών ήταν «υποδειγματική» ειδικά στις χώρες της Ευρώπης, σε βαθμό που να απορεί κανείς για τόση εμπιστοσύνη στις ηγεσίες τους.
Σε κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις ιδιαίτερα από τα πιο χαμηλά στρώματα, που βρέθηκαν να τα θερίζει κατά δεκάδες χιλιάδες ο ιος, την ώρα που οι εκεί εξουσίες δεν έδειχναν να πολυενδιαφέρονται για αυτό το κομμάτι του πληθυσμού, που το έβλεπαν μάλλον ως αναλώσιμο.
Ας μείνουμε όμως στην Ευρώπη, η οποία πλέον έχει μπει σε ένα δεύτερο κύμα «κλειδώματος», με κάποιες διαφορές από το πρώτο, αλλά με τις χαμηλότερες κοινωνικές τάξεις να είναι αυτές, που αντιμετωπίζουν πλέον την προοπτική της ολοκληρωτικής φτωχοποίησης. Αυτό το Σαββατοκύριακο είδαμε να γίνονται κάποιες διαδηλώσεις ενάντια στο νέο lockdown, σε Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία και αλλού. Ειδικά στις δύο τελευταίες αυτές χώρες οι διαμαρτυρίες εξελίχθηκαν βίαια αν και δεν ήταν τόσο μαζικές. Ηταν όμως αναμφίβολα τα πρώτα σημάδια ανυπακοής απέναντι στις κυβερνήσεις και ίσως και να αποτελούν μια πρόγευση του τι θα μπορούσε να ακολουθήσει αν το «κλείδωμα» επεκταθεί και πέραν του Νοεμβρίου με απρόβλεπτες συνέπειες για συγκεκριμένες κατηγορίες εργαζομένων και μικροεπιχειρηματιών.
Η υπακοή θα πρέπει να πάψει να θεωρείται δεδομένη από τις κυβερνήσεις, που σε μεγάλο βαθμό δείχνουν ότι αυτοσχεδιάζουν, άλλοτε υπόσχονται και άλλοτε τρομοκρατούν και συχνά χρησιμοποιούν τους επιστήμονες απλώς ως προκάλυμμα δικών τους αυθαίρετων αποφάσεων. Ο χειμώνας, που έρχεται θα είναι πολύ δύσκολος για τους Ευρωπαίους πολίτες. Μπορεί η πλειοψηφία τους να δηλώνει ότι αποδέχεται περιορισμούς στην κίνηση και στις ελευθερίες τους για χάρη της δημόσιας υγείας, αλλά αντιφατικές και αλλοπρόσαλλες πολιτικές αποφάσεις θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα εκρηκτικό μείγμα σε κοινωνίες, όπου οι ανισότητες διογκώνονταν και η δυσαρέσκεια ούτως ή άλλως σιγόβραζε εδώ και μερικά χρόνια.
Δεν χρειάζεται να το παίξει κανείς προφήτης για να προβλέψει ότι μετά το τέλος της πανδημίας, όποτε και αν είναι αυτό, οι κοινωνίες μπορεί να εξέλθουν με κλονισμένη την εμπιστοσύνη τους στο πολιτικό σύστημα ειδικά στην περίπτωση που το αποτέλεσμα θα είναι να ζούμε χειρότερα και φτωχότερα και με πολύ πιο περιορισμένες ελευθερίες. Δεν μπορεί επίσης να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να έχει κλονιστεί και η εμπιστοσύνη του μέσου πολίτη και προς τους «επιστήμονες», από τους οποίους ορισμένοι σε αρκετές χώρες, ανάμεσά τους και στην Ελλάδα έχουν αρπάξει από τα μαλλιά την ευκαιρία για περισσότερη δημόσια προβολή. Κάποιοι μάλιστα μπουρδολογώντας, άλλοι κινδυνολογώντας και κάποιοι τρίτοι λειτουργώντας ως «δραγουμάνοι» πολιτικών επιδιώξεων. Μέσα σε αυτό το «πανηγύρι επιστημοφάνειας» χάνονται συχνά οι πιο ψύχραιμες και αξιόπιστες φωνές, που είναι πολύ λιγότερες σε ποσότητα.
Στις περισσότερες ευρωπαϊκές κοινωνίες, και κυρίως σε εκείνες του Νότου, έχει μειωθεί η αξιοπιστία θεσμών όπως είναι τα κόμματα, τα κοινοβούλια, τα ΜΜΕ, τα συνδικάτα, ακόμα και η Εκκλησία και η Δικαιοσύνη. Οι πολίτες συχνά θεωρούν ότι όλα υπάγονται στην εξουσία συγκεκριμένων οικονομικών συμφερόντων. Αν αρχίζει να αμφισβητείται και η αξιοπιστία των επιστημόνων τότε αυτό θα είναι ένα ακόμα τραύμα, που θα αφήσει στις κοινωνίες η πανδημία.
Και όταν γίνεται εδώ λόγος για επιστήμονες, εννοούνται κυρίως εκείνοι που έχουν να κάνουν με την υγεία. Γιατί «επιστήμονες» δήλωναν όπως καλό είναι να θυμόμαστε και οι οικονομολόγοι, που μας διαβεβαίωναν κάποτε ότι η κρίση θα ξεπεραστεί με περισσότερη… δίαιτα. Μετά κάποιοι απλώς παραδέχθηκαν ότι έκαναν λάθος υπολογισμούς.
Όσο και αν όλα αυτά ακούγονται λίγο ασύνδετα μεταξύ τους, καταλήγουν όμως στο ίδιο κοινό παρονομαστή. Το δυτικοευρωπαϊκό μοντέλο της κοινωνίας βλέπει μια σειρά από τους θεσμούς του να κλυδωνίζονται. Εμφανίζει εμφανή σημάδια αποσύνθεσης. Οι «ελίτ» δεν δείχνουν διατεθιμένες να το αποδεχτούν αυτό. Αντιδρούν προσπαθώντας να στοχοποιήσουν κοινωνικές ομάδες, ψάχνοντας δικαιολογίες και επικαλούμενες ένα αφηρημένο «κοινό καλό». Ο τρόπος για παράδειγμα, που χωρίς πραγματική επιστημονική τεκμηρίωση επιχειρείται σχεδόν να «ποινικοποιηθεί» η «ανυπάκοη νεολαία» -και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα- είναι αποκαλυπτικός για την πενία ιδεών και μεθόδων αντιμετώπισης πρωτόγνωρων ζητημάτων. Δε μπορείς από μια νεολαία που «έσφιξε» τα δόντια επί μήνες με κλειστά σχολεία, πανεπιστήμια, αλλά και γήπεδα, σινεμά, μπαρ και οτιδήποτε είχε σχέση με την ψυχαγωγία της να ζητάς τώρα και τα ρέστα για τη δική σου αδράνεια.
Με νουθεσίες, ευχολόγια και κατόπιν απειλές μόνο, δε μπορείς να λύσεις κανένα πρόβλημα. Τα «συμπτώματα ανυπακοής» που αρχίζουν να εμφανίζονται σε αρκετές χώρες είναι ακριβώς η απόδειξη ότι το σύστημα ασθενεί σοβαρά. Είναι οι δικές του αδυναμίες που παράγουν τις αντιδράσεις, έστω και αν αυτές μπορεί μερικές φορές να ξεστρατίζουν σε παραλογισμούς. Και αυτό που κάποιοι βλέπουν σαν σύμπτωμα της ασθένειας μπορεί τελικά να είναι και μια αντίδραση ενός οργανισμού, που αναζητεί το δρόμο του προς την ίαση.
