Νέα δομή προσφύγων στη Σάμο: Περιστολή δικαιωμάτων και συνθήκες φυλακής

Μετά από πέντε χρόνια σε μια δομή που ξεπερνούσε συνεχώς τις δυνατότητές της και φιλοξενούσε πολλές φορές μέχρι και 8000 πρόσφυγες – αντί των 650 που άντεχαν οι εγκαταστάσεις- η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να επιταχύνει την έκδοση σχετικών εγγράφων για την αποσυμφόρηση του προσφυγικού πληθυσμού στη Σάμο.

Μόνο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021 περίπου 3.000 άνθρωποι μπόρεσαν να φύγουν από το νησί για την ηπειρωτική χώρα, είτε μόνοι τους είτε στο πλαίσιο ακτοπλοϊκών μεταφορών που οργανώθηκαν από τις αρχές. Ο λόγος πίσω από την ξαφνική αλλαγή πολιτικής της κυβέρνησης και του υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου συνδέεται με τη χρηματοδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση κατασκευή πέντε νέων, μεγαλύτερων, απομονωμένων και αυστηρά ελεγχόμενων εγκαταστάσεων υποδοχής στα πέντε «hotspot νησιά». Η τοποθεσία που επιλέχθηκε για τη Σάμο είναι η περιοχή του λόφου Ζερβού, στο κέντρο του νησιού, χωρίς φυσική σκιά και πρόσβαση σε νερό, μακριά από κάθε κατοικημένο κέντρο και 7 χιλιόμετρα από το Βαθύ, όπου βρίσκονται οι περισσότερες αστικές υποδομές και τα δίκτυα αλληλεγγύης.

Παραβίαση θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων 

Στις 18 Σεπτεμβρίου εγκαινιάστηκε η νέα δομή στη Σάμο παρουσία κυβερνητικών στελεχών και αξιωματούχων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που προσκλήθηκαν να παρακολουθήσουν την «επιτυχία» αυτού του έργου που θα έδινε ένα θετικό μήνυμα για τις άλλες δύο σχεδιαζόμενες εγκαταστάσεις που βρίσκονται ακόμη υπό κατασκευή στη Λέσβο και τη Χίο, αλλά και αυτές που εγκαινιάστηκαν σε Κω και Λέρο στις 27 Νοεμβρίου.

Σε αντίθεση με το κυβερνητικό αφήγημα, η νέα δομή δεν μπορεί να θεωρηθεί «βιώσιμη λύση» με βάση την κατάσταση που επικρατεί στη Σάμο με τους πρόσφυγες, όπως και στο υπόλοιπο Αιγαίο. Ανθρωπιστικοί φορείς, τοπικές ομάδες αλληλεγγύης, κοινότητες προσφύγων καθώς και οι ευρωομάδας της Αριστεράς, των Σοσιαλιστών και των Πράσινων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν εκφράσει ανησυχίες και σοβαρές επιφυλάξεις όσον αφορά τον περιορισμό της ελευθερίας μετακίνησης, των προσωπικών ελευθεριών και των προοπτικών ένταξης που προσφέρει η νέα δομή. Παρά τις διαβεβαιώσεις των κυβερνητικών αρχών ότι οι πρόσφυγες θα μπορούν να εισέρχονται και να εξέρχονται ελεύθερα, η ελευθερία αυτή παρεμποδίζεται ήδη από πολλούς παράγοντες και συγκεκριμένα από την νυχτερινή απαγόρευση κυκλοφορίας από τις 8 π.μ. έως τις 8 μ.μ., την τακτική δυσλειτουργία του συστήματος παρακολούθησης που ρυθμίζει την είσοδο και την έξοδο, τη δυσανάλογη τιμή των εισιτηρίων λεωφορείων για να φθάσει κανείς στο Βαθύ ύψους 3,20€ μετ’ επιστροφής, ποσό που αντιπροσωπεύει μεγάλο μέρος του μέσου όρου του εξευτελιστικού ποσού των 70€ που λαμβάνουν οι πρόσφυγες ως «χρηματική βοήθεια».

Οι πρόσφυγες σε συνθήκες εγκλεισμού 

«Αυτός ο καταυλισμός μοιάζει περισσότερο με φυλακή, παρά με χώρο φιλοξενίας ανθρώπων που αναζητούν ασφάλεια. Πρόκειται για εξόφθαλμη κατάχρηση των χρημάτων της ΕΕ και κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων των ανθρώπων», σημείωσε η Adriana Tidona, ερευνήτρια στη Διεθνή Αμνηστία, αναφορικά με τη νέα δομή στη Σάμο. «Όπως φοβόμασταν, οι ελληνικές αρχές κρύβονται πίσω από τη νομικά διφορούμενη έννοια των λεγόμενων ‘κλειστών ελεγχόμενων κέντρων’ για να στερήσουν παράνομα την ελευθερία των αιτούντων άσυλο. Καλούμε την Ελλάδα να ανακαλέσει επειγόντως αυτή την απόφαση και να άρει τους περιορισμούς για τους φιλοξενούμενους του καταυλισμού στη Σάμο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει επίσης να διασφαλίσει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων εντός των εγκαταστάσεων που χρηματοδοτούνται από την ΕΕ», πρόσθεσε η Adriana Tidona.

Σε αυτό το «Κλειστό Κέντρο Ελεγχόμενης Πρόσβασης», όπως είναι λοιπόν η επίσημη ονομασία της δομής, με χωρητικότητα περίπου 3.100 ατόμων, οι άνθρωποι βιώνουν συνθήκες εγκλεισμού ανάμεσα σε ένα διπλό συρματόπλεγμα, διαβούν σε προκατασκευασμένα πλαστικά κοντέινερ πολύ χαμηλής ποιότητας, που για την κυβέρνηση θεωρούνται «αξιοπρεπή διαμονή». Εκτός όλων των άλλων, η επιβάρυνση της ψυχικής υγείας των προσφύγων από τη χρόνια διαμονή τους σε ανάλογες εγκαταστάσεις και σε αυτές τις συνθήκες είναι κάτι για το οποίο αδιαφορεί η ηγεσία του υπουργείου και προσωπικά ο κ. Μηταράκης. Δεν αναγνωρίζονται πουθενά στη σχεδιαζόμενη «στρατηγική υποδοχής» της κυβέρνησης οι συνέπειες του περιορισμού της δράσης και της αυτονομίας των ανθρώπων στην αυτοεκτίμησή τους και συνολικά στην ψυχολογία τους, αφού εμμέσως πλην σαφώς αναγνωρίζονται ως εν δυνάμει εγκληματίες. Για τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά που έχουν ήδη περάσει αμέτρητες τραυματικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια των μακρών και επικίνδυνων ταξιδιών τους προς την Ευρώπη, το να τους «καλοσωρίσουν» τελικά οι αρχές ενός κράτους-μέλους της ΕΕ με έναν τέτοιο τρόπο αποτελεί ένα ακόμη βήμα σε αυτό που οι ιατρικές οργανώσεις έχουν ορίσει ως διαδικασία «επανατραυματισμού».

«Το νέο κέντρο-φυλακή παρουσιάζεται ως μία θετική εξέλιξη για πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι ένας δυστοπικός εφιάλτης που θα συμβάλει στην απομόνωση και στον περαιτέρω επανατραυματισμό τους», κατήγγειλαν από την πλευρά τους οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), με την οργάνωση να έχει κινητοποιηθεί και σε ευρωπαϊκό επίπεδο για το θέμα ήδη από την περασμένο Σεπτέμβριο «Πόσο προκλητικό είναι το γεγονός ότι ενώ βλέπουμε τι συμβαίνει σε χώρες όπως το Αφγανιστάν, η ΕΕ και η Ελλάδα είναι απασχολημένες με τα εγκαίνια μιας νέας φυλακής για αιτούντες άσυλο, πρόσφυγες και μετανάστες στο νησί της Σάμου», συμπλήρωσε ο επικεφαλής των ΓΧΣ, Γιώργος Καραγιάννης, και πρόσθεσε ότι «μπορεί τα συρματοπλέγματα στο νέο κλειστό κέντρο να είναι καινούργια και γυαλιστερά, αυτό όμως δεν μπορεί να παρουσιάζεται ως βελτίωση. Είναι το τέλειο παράδειγμα για το πόσο εγκληματικές είναι οι ευρωπαϊκές πολιτικές για τη μετανάστευση – κρατούν και εγκλωβίζουν ανθρώπους που ξέφυγαν από τη βία, τιμωρώντας τους επειδή θέλουν απλώς να είναι ασφαλείς».

Η απάντηση της ΕΕ και της Ελλάδας

Τόσο η ελληνική κυβέρνηση, όσο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχουν απαντήσει στις καταγγελίες των δύο οργανώσεων, αλλά και πολλών άλλων ΜΚΟ και συλλογικοτήτων για την κατάσταση στις δομές φιλοξενίας. Στις 2 Δεκεμβρίου η ΕΕ ανακοίνωσε ότι θα παράσχει περαιτέρω χρηματοδοτική στήριξη ύψους 325 εκατομμυρίων ευρώ στην Τουρκία στο πλαίσιο της διμερούς συμφωνίας για το προσφυγικό, παρά το γεγονός ότι η γείτονα χώρα συνεχίζει να παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα και να βρίσκεται στον πυρήνα ερευνών για ζητήματα καταπάτησης των ελευθεριών.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 27 Νοεμβρίου, ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Μαργαρίτης Σχοινάς δήλωσε ότι οι νέες κλειστές εγκαταστάσεις στα ελληνικά νησιά θα πρέπει να θεωρηθούν ως «απτή απόδειξη της πλήρους αλληλεγγύης της Ευρώπης προς την Ελλάδα», ενώ την ίδια μέρα ο κ. Μηταράκης μίλησε για «νέα εποχή» αναφερόμενος στη νέα δομή στη Σάμο. Η διγλωσσία των ελληνικών και ευρωπαϊκών αρχών είναι προκλητική και το ανησυχητικό είναι ότι το προσφυγικό και οι συνθήκες φιλοξενίας των προσφύγων στα κράτη-μέλη δεν βρίσκονται πλέον στην πολιτική ατζέντα πολλών πολιτικών ηγεσιών στην ΕΕ, ακόμη και των λεγόμενων «προοδευτικών».