3 βιβλία για το (παρεξηγημένο) οπαδικό κίνημα

Πριν από την αποτυχημένη απόπειρα δημιουργίας της ευρωπαϊκής Super League, οι οπαδοί των «6 μεγάλων» του αγγλικού ποδοσφαίρου που ζητούσαν να περάσουν οι σύλλογοι στον έλεγχο των μελών, αποτελούσαν μειοψηφία. Σήμερα οι συσχετισμοί αλλάζουν και διαμορφώνεται ένα κύμα υποστήριξης για ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις στο ποδόσφαιρο, που θα δίνουν στους οπαδούς τον έλεγχο των συλλόγων τους. Μπορεί τα συγκεκριμένα μέτρα των μεταρρυθμίσεων να μην έχουν ακόμα διαμορφωθεί, ωστόσο είναι σαφές ότι το επαγγελματικό ποδόσφαιρο μπαίνει σε μια νέα φάση, σε μια νέα περίοδο.

Εγγύηση συμμετοχής των φιλάθλων στο μετοχικό σχήμα, δικαίωμα ψήφου, θέσεις στο διοικητικό συμβούλιο αποτελούν τρία από τα πιο δημοφιλή θέματα συζήτησης αυτό το διάστημα στα σωματεία. Η ιδέα της υιοθέτησης ενός μοντέλου παρόμοιου με τον γερμανικό «χρυσό κανόνα» του 50+1 έχει εισέλθει στον κεντρικό πολιτικό διάλογο, με περισσότερους από 85.000 Βρετανούς πολίτες να έχουν υπογράψει σχετικό ψήφισμα που ζητά από την κυβέρνηση του Μπόρις Τζόνσον να προχωρήσει στην νομοθετική επεξεργασία μιας τέτοιας πρότασης.

Το ζητούμενο δεν είναι οι επαγγελματικοί σύλλογοι να «παραδοθούν» άνευ όρων στους οπαδούς τους, αλλά να αναθεωρηθεί η όλη διάσταση του επαγγελματικού ποδοσφαίρου με τρόπο που θα συγκρατεί την άκρατη εμπορευματοποίησή του, θα αλλάζει τα οικονομικά δεδομένα και θα αυστηροποιεί το financial fair play, θα το φέρνει πιο κοντά στην φίλαθλη κοινότητα και θα δίνει ρόλο και λόγο στους οπαδούς και στα μέλη για το μέλλον των ομάδων τους.

Η συζήτηση έχει ανοίξει για τα καλά στη Μεγάλη Βρετανία κι αναμένεται επεκταθεί και σε άλλα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα. «Η Αγγλία έδινε και δίνει το ρυθμό στις ποδοσφαιρικές εξελίξεις» έλεγε ο σερ Άλεξ Φέργκιουσον τη δεκαετία του 1990 – κάτι το οποίο ισχύει και σήμερα. Μέσα στην ποδοσφαιρική φρενίτιδα των ημερών, ξεχωρίζουν τρία -κλασικά πλέον- βιβλία για το οπαδικό κίνημα, την αγάπη για το ποδόσφαιρο με τρόπο πολλές φορές αντισυμβατικό, τις καταστροφικές πολιτικές της Θάτσερ που διαστρέβλωσαν την ίδια την κοινωνική διάσταση του ποδοσφαίρου, του αθλήματος που ο Γκαλεάνο ονόμαζε «το πιο όμορφο και συλλογικό από όλα τα σπορ».

Hoolifan 1968-1998: 30 χρόνια αρρώστια

Μια όμορφη ιστορία που ξεπηδά μέσα από τη δεκαετία του 1970 και αναπτύσσεται μέχρι και τα τέλη του 1990. Προσωπικά βιώματα της παιδικής ηλικίας που τα κουβαλάμε μέσα μας σαν θησαυρό όλοι όσοι αγαπάμε αυτό το άθλημα. Ο ρόλος των νεανικών υποκουλτούρων, η συντροφικότητα και το χιούμορ, η αμφισβήτηση του όρου «χουλιγκανισμός», οι ιστορικές ανακρίβειες και τα «στημένα» ρεπορτάζ, η ιστορία πατέρα-γιου και η παράδοση του κυριακάτικου παιχνιδιού που κρατά μέχρι και στις μέρες μας.

Το βιβλίο του Μάρτιν Νάιτ μιλά για το ποδόσφαιρο ως συστατικό στοιχείο της εφηβικής μας ηλικίας, μιλά για τις τεράστιες, ασφυκτικά γεμάτες κερκίδες που συρρικνώθηκαν αποκλείοντας μεγάλο μέρος των αδύναμων εισοδηματικά ομάδων, το ρόλο των παμπ, την περηφάνια και την ταυτότητα. Ένα από τα ελάχιστα βιβλία που αποδίδει δικαιοσύνη στο θέμα του ποδοσφαιρικού χουλιγκανισμού. «Από το 1968 μέχρι το 1998, οι περισσότεροι νέοι που ανήκαν στην εργατική τάξη πέρασαν από αυτόν (τον ποδοσφαιρικό χουλιγκανισμό) και μολονότι πολλοί δεν θα θελήσουν να το παραδεχτούν σήμερα, το καραγούσταραν. Ήταν ένα όμορφο κομμάτι της ζωής τους, όπως το να κάνουν έρωτα με μια κοπέλα στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου τους ή το να τρέχουν με ένα αμάξι. Ήταν κομμάτι της νεότητάς τους» γράφει ο Νάιτ.

Furiosi

Η κοινωνιολογική προσέγγιση της «κουλτούρας της κερκίδας» πάντοτε γοήτευε πολλούς, δεν μπορούσε όμως να αποδώσει αποκλειστικά αυτό το συναίσθημα που γεννά η κερκίδα. Ο Νίνο Μπαλεστρίνι «παντρεύει» αφηγηματικά και λογοτεχνικά στοιχεία με στοιχεία της οπαδικής ταυτότητας με τρόπο μαεστρικό, ξυπνώντας έναν πλούτο συναισθημάτων. Πόσοι από εμάς κάναμε σχέδια με το μολύβι πάνω στο θρανίο με τακτικές και 11αδες; Πόσοι από εμάς φοράγαμε τη φανέλα της ομάδας μας και νιώθαμε ότι την εκπροσωπούμε στις αλάνες ή στις αυλές του σχολείου; Πόσοι από εμάς πηγαίναμε στο γήπεδο της αντίπαλης ομάδας για να στηρίξουμε τη δική μας, όταν οι φιλοξενούμενοι οπαδοί μπορούσαν και μετακινούνταν;

«Ο Μπαλεστρίνι εντάσσει το αθλητικό, ποδοσφαιρικό γεγονός στη λογοτεχνία, προσδίδοντάς του άμεση κοινωνικότητα, καθώς κινείται μεταξύ του χρονικού, του βιώματος και της μαρτυρίας» είχε πει ο Βασίλης Βασιλικός στην παρουσίαση του βιβλίου πριν αρκετά χρόνια. Οι ιστορίες του Μπαλεστρίνι στο «Furiosi» αναπτύσσονται σαν σε προφορική αφήγηση, με συνέχειες και ασυνέχειες, μέσα από κώδικες τιμής και τελετουργίες μύησης. Το οπαδικό φαινόμενο σε όλο του το μεγαλείο, την ηθική του, τις εντάσεις του, τις παραβατικές συμπεριφορές.

Εργοστάσιο ποδοσφαίρου

«Η ουσία είναι ο κόσμος. Οι τηλεοπτικές εταιρείες δεν πολυνοιάζονται για τους φιλάθλους, όμως χωρίς αυτούς το ποδόσφαιρο θα ήταν ένα τίποτα. Ήχος, κίνηση, πάθος, αυτά δε θα καταφέρουν να τ’αλλάξουν ποτέ. Χωρίς πάθος, το ποδόσφαιρο είναι νεκρό. Αν δεν ήταν ο κόσμος να του δίνει υπόσταση, το παιχνίδι θα ήταν γελοίο, είκοσι μαλάκες τρέχουν στο γρασίδι και κλοτσάνε ένα τόπι. Όταν αρχίζουν τα συνθήματα, η ατμόσφαιρα αλλάζει, ακόμα κι όσοι δε διακρίνονται για τον αυθορμητισμό τους, παθιάζονται. Εγώ τρελαίνομαι για το ποδόσφαιρο, το ποδόσφαιρο τρελαίνει τον κόσμο, ο κόσμος τρελαίνει εμένα και πάλι απ’την αρχή. Αλυσιδωτή αντίδραση, οι πολλαπλές εκφάνσεις μιας ενιαίας πραγματικότητας».

Ο Βρετανός Τζον Κινγκ στο λογοτεχνικό του ντεμπούτο μας φέρνει σε επαφή με τον Τομ Τζόνσον, το alter ego του, και το πως μέσα από την -οπαδική-  ζωή αντανακλώνται μια σειρά από κοινωνικά φαινόμενα που οξύνονται διαρκώς, που αποτελούν συνέπειες του προβληματικού οικονομικού και κοινωνικού μοντέλου που έχουμε τις τελευταίες πολλές δεκαετίες: ο ρατσισμός, η φτώχεια, ο αποκλεισμός, ο αλκοολισμός. Ένα βιβλίο-έπος για την εργατική τάξη και τις διεξόδους της μέσα από το ποδόσφαιρο τη δεκαετία του ‘90 κι όσα άφησαν πίσω της οι καταστροφικές, αναποτελεσματικές και βαθιά αντικοινωνικές πολιτικές της Θάτσερ στη δεκαετία του ’80.

*Τα βιβλία Hoolifan και Furiosi κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Απρόβλεπτες και το Εργοστάσιο Ποδοσφαίρου από τις εκδόσεις Οξύ.