Νότια Αφρική: Όταν το ποδόσφαιρο έδινε «ανάσες» στις φυλακές του απαρτχάιντ

Η νήσος Ρόμπεν χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή για τους πολιτικούς αντιπάλους του Εθνικού Κόμματος και της διαβολικής ηγεσίας του που εφάρμοζε την αδίστακτη πολιτική του απαρτχάιντ την επαύριο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το απαρτχάιντ εισήγαγε ένα σύστημα ολοκληρωτικού και υποχρεωτικού φυλετικού διαχωρισμού στη Νότια Αφρική προκειμένου να διασφαλιστεί η «λευκή υπεροχή», με τους εκφραστές του να ασκούν καθημερινά βία και να υιοθετούν πολιτικές εκφοβισμού και διώξεων για εκατομμύρια μαύρους.

Το Εθνικό Κόμμα ψήφισε σειρά φυλετικών και ρατσιστικών νόμων κι «έστησε» ποινικά δικαστήρια που επέτρεψαν στις αρχές να συλλαμβάνουν και να φυλακίζουν οποιονδήποτε θεωρούσαν ύποπτο για την πιο ήπια μορφή πολιτικής αντίστασης. Πολλοί συνελήφθησαν και στάλθηκαν δια βίου στις φυλακές της νήσου Ρόμπεν, εκεί όπου η κυβέρνηση των Μπόερς έχτισε μια σειρά από μικρά κτίρια για να στεγάσει τους κρατούμενους σε μικροσκοπικά κελιά, καθώς και καμπίνες για τους ένοπλους φρουρούς που περιπολούσαν όλο το εικοσιτετράωρο. Οι κρατούμενοι ήταν δεμένοι με αλυσίδες, λιμοκτονούσαν, έτρωγαν ξύλο κι αναγκάζονταν να δουλεύουν όλη μέρα σε λατομεία ασβέστη μέχρι να αρχίζουν να αιμορραγούν τα γυμνά πόδια και χέρια τους. Πάγωναν από το κρύο το χειμώνα και ψήνονταν από τον ήλιο το το καλοκαίρι, με τους φρουρούς να τους κάνουν το βίο αβίωτο.

Η είσοδος των φυλακών της νήσου Ρόμπεν, που σήμερα είναι πλέον μουσείο. / AP Photo

Πολλοί βρήκαν διέξοδο στο ποδόσφαιρο, το οποίο ήταν μακράν το πιο δημοφιλές άθλημα στις κοινότητες των μαύρων. Πολιτική και ποδόσφαιρο ένωναν τους κρατούμενους, οι οποίοι καθώς περνούσαν τα χρόνια ανακάλυπταν τρόπους επικοινωνίας με τους συντρόφους τους στα κελιά, ακόμα και με αυτούς που βρίσκονταν στην απομόνωση. Το 1963 πολλοί είχαν ξεκινήσει να παίζουν ποδόσφαιρο φτιάχνοντας μπάλες από τυλιγμένα ρούχα. Οι καλύτεροι παίκτες ξεχώρισαν και σύντομα δημιουργήθηκαν ομάδες κι οργανώθηκαν αγώνες. Οι συνεχείς εκκλήσεις ωστόσο για περισσότερο φαγητό, λιγότερους ξυλοδαρμούς και καθαρά ρούχα έπεφταν στο κενό · ακόμα και το αίτημα για ποδόσφαιρο μία-δύο φορές την εβδομάδα στο αίθριο δεν γινόταν πολλές φορές αποδεκτό. Γνώριζαν οι φύλακες ότι με το ποδόσφαιρο ξέδιναν οι κρατούμενοι και δεν ήθελαν να τους χαρίσουν ούτε τον ελάχιστο βαθμό ελευθερίας κι ευχαρίστησης.

Το Εθνικό Κόμμα είχε βρεθεί κάτω από διεθνή έλεγχο για τις μεθόδους του, τα βασανιστήρια και την κατάσταση στις φυλακές. Η FIFA είχε απαγορεύσει στη Νότια Αφρική να παίζει σε οποιονδήποτε επίσημο, διεθνή αγώνα ή τουρνουά λόγω του απαρτχάιντ. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) απέκλεισε τη χώρα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1964, απόφαση που υιοθέτησαν κι άλλες αθλητικές ομοσπονδίες. Όταν οργανώθηκε μία επίσκεψη επιθεώρησης του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού για την κατάσταση της φυλακής και τη μεταχείριση των κρατουμένων, η διοίκηση έδωσε προσωρινά το «πράσινο φως» σε κάθε αίτημα, προσπαθώντας να φανεί συναινετική. Έτσι ξαφνικά, ο Νέλσον Μαντέλα κι άλλοι πολιτικοί ηγέτες έλαβαν τα βιβλία που ζητούσαν, ενώ όσοι έπαιζαν μπάλα βρέθηκαν στο προαύλιο χώρο να οργανώνουν στα γρήγορα μίνι τουρνουά.

9 Απριλίου 2015. Φοιτητές συγκεντρωμένοι γύρω από το χάλκινο άγαλμα του Βρετανού αποικιοκράτη Cecil John Rhodes, καθώς απομακρύνεται από το χώρο του πανεπιστημίου του Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική. Οι μνήμες, οι εικόνες και τα σύμβολα της ρατσιστικής κυριαρχίας των Μπόερς και των λευκών επί του μαύρου πληθυσμού αποτελούν προϊόν έντονων συζητήσεων στους κόλπους της κοινωνίας. Ο Νέλσον Μαντέλα έλεγε ότι οι πρώην καταπιεστές πρέπει να αγκαλιάζονται ως μέρος του παρελθόντος και όχι να τιμωρούνται, μία προσέγγιση που θεωρείται υπερβολικά γενναιόδωρη, αν όχι αμφιλεγόμενη, από μεγάλο τμήμα των Νοτιοαφρικανών πολιτών. / AP Photo / Schalk van Zuydam

Οι πρώτοι αγώνες είδαν τους σκελετωμένους από την ασιτία άνδρες να ολοκληρώνουν μετά βίας λίγα λεπτά παιχνιδιού. Έπαιζαν ξυπόλητοι, τα πόδια τους μάτωναν, αλλά ήταν τέτοια η λαχτάρα να παίξουν που δεν τους σταματούσε τίποτα. Πολλοί λιποθυμούσαν, έβγαιναν για λίγο εκτός κι έπειτα ξανάμπαιναν να παίξουν στο αυτοσχέδιο γηπεδάκι. Σύντομα δημιουργήθηκαν δοκάρια από ξύλινες σανίδες και δίχτυα ψαρέματος που είχαν ξεβραστεί στην ακτή. Τρόφιμοι που ήταν τσαγκάρηδες έφτιαχναν μπότες για τους παίκτες από πεταμένα λαστιχένια σανδάλια που έβρισκαν στο νησί. Οι κρατούμενοι με εμπειρία στην κηπουρική ή τη γεωργία προσφέρθηκαν εθελοντικά για να βοηθήσουν το έδαφος να ανθίσει και να αποκτήσει λίγο χόρτο.

Ο Νέλσον Μαντέλα σε μία από τις συχνές περιοδείες του πριν και μετά την εκλογή του στην προεδρία το 1994. / AP Photo

Στην καυτή ζέστη του καλοκαιριού στο νότιο ημισφαίριο, ο πρώτος αγώνας του πρωταθλήματος διεξήχθη τον Δεκέμβριο του 1969. Κάθε κρατούμενος είχε διαλέξει την ομάδα που υποστήριζε · ολόκληρο το νησί ήταν γεμάτο ενθουσιασμό. Η αρχή κάθε εβδομάδας περνούσε γρήγορα με αναλύσεις και διαξιφισμούς γύρω από τα αποτελέσματα του προηγούμενου Σαββάτου και τις προβλέψεις για τους επόμενους αγώνες. Παντού το ποδόσφαιρο ήταν το κεντρικό θέμα: Στα λατομεία, στις κουζίνες, στις ιματιοθήκες, στα κελιά. Οι αγωνιστές της ελευθερίας είχαν κερδίσει την ελπίδα ότι η αλλαγή μπορούσε να συμβεί. Ακόμη και οι φρουροί και το προσωπικό της φυλακής άρχισαν να συζητούν για τις ομάδες και τους παίκτες, νιώθοντας λίγο από το πάθος τους. Το ξύλο και η βία μειώθηκαν, οι μερίδες φαγητού αυξήθηκαν, καθώς οι φύλακες ήθελαν τους παίκτες να προπονούνται και να έχουν καλή απόδοση για να παίζουν οι ίδιοι στοιχήματα.

Το ποδόσφαιρο στο νησί συνεχίστηκε μέχρι και τις τελευταίες μέρες ανατροπής του καθεστώτος κι απελευθέρωσης των κρατούμενων. Η πλειοψηφία του κινήματος και τα μέλη των διαφορετικών πολιτικών ομάδων κατά του απαρτχάιντ συνασπίστηκαν πίσω από το ANC του Νέλσον Μαντέλα, που νομιμοποιήθηκε κι έγινε η μεγαλύτερη δύναμη της αντιπολίτευσης. Οι εκλογές ήρθαν και οι μαύροι πολίτες μιας ελεύθερης πλέον Νότιας Αφρικής θα μπορούσαν επιτέλους να ψηφίσουν. Το 1994, ο Μαντέλα έγινε πρόεδρος της χώρας που τον είχε φυλακίσει για 27 χρόνια, με πολλούς από τους φυλακισμένους που έπαιζαν μαζί μπάλα στη νήσο Ρόμπεν να εκλέγονται στη Βουλή ή να αναλαμβάνουν διοικητικά και κυβερνητικά πόστα.

Ακούστε το νέο επεισόδιο του podcast «Πελότα Λίμπρε»: