Παγκόσμιο Κύπελλο Κατάρ: Το θερμικό στρες και οι εγκληματικές συνθήκες εργασίας των μεταναστών εργατών

Ακόμη ένα καλοκαίρι με θερμοκρασίες γύρω στους 41° βαθμούς Κελσίου αναμένεται στο Κατάρ. Σε αυτές τις συνθήκες χιλιάδες εργάτες από τη Νότια Ασία – που αποτελούν πάνω από το 90% του εργατικού δυναμικού – θα συνεχίσουν να εργάζονται σε εξωτερικούς χώρους, ολοκληρώνοντας τις υποδομές μεταφορών, στάδια, ξενοδοχεία και άλλες εγκαταστάσεις εν όψει του Παγκοσμίου Κυπέλλου τον προσεχή Νοέμβριο.

Το Κατάρ βρέθηκε αντιμέτωπο με διεθνείς ελέγχους για τη μεταχείριση των μεταναστών εργατών από το Μπαγκλαντές, την Ινδία, το Νεπάλ, το Πακιστάν και τη Σρι Λάνκα από την πρώτη μέρα που υπέβαλε την υποψηφιότητά το 2010 για τη διοργάνωση του φετινού Παγκοσμίου Κυπέλλου, ωστόσο μέχρι τώρα η FIFA κλείνει τα μάτια σε ένα πρωτοφανές έγκλημα για να τα έχει καλά με τους σεΐχηδες του Περσικού Κόλπου. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν έρθει για να συμβάλουν στην κατασκευή των αθλητικών εγκαταστάσεων, με ένα από τα μείζονα ζητήματα να είναι η θερμική καταπόνηση και η συνεχιζόμενη άρνηση της πολιτικής διοίκησης να δώσει ακριβή στοιχεία για τους θανάτους των εργαζομένων.

Πόσοι εργάτες έχουν πεθάνει;

Δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία από τις αρχές του Κατάρ που να δείχνουν πόσοι μετανάστες εργάτες έχουν χάσει της ζωή τους από τότε που ανατέθηκε στο εμιράτο η διοργάνωση του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Στις αρχές του 2021, ο Guardian υπολόγισε ότι ο αριθμός αυτός ξεπερνούσε συνολικά τους 6.500 από το 2010, αν και επισήμως το Κατάρ το αμφισβητεί. Έρευνα της Διεθνούς Αμνηστίας τονίζει επίσης ότι το 70% των θανάτων παραμένει ανεξιχνίαστο, με τις καταριανές αρχών να αναφέρουν 37 θανάτους μεταξύ 2014 και 2020, εκ των οποίων οι 34 αναφέρονται ως «μη σχετιζόμενοι με εργασία».

Μόλις τον περασμένο μήνα, οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κάλεσαν τη FIFA να δωρίσει 440 εκατομμύρια δολάρια – το ισοδύναμο των χρηματικών επάθλων του Παγκοσμίου Κυπέλλου – ως αποζημίωση στους εκατοντάδες χιλιάδες μετανάστες εργάτες που έχουν υποστεί εργασιακή κακοποίηση και σκληρή εκμετάλλευση κατά την προετοιμασία του τουρνουά. Ο πρόεδρος της FIFA, Τζιάνι Ινφαντίνο, δήλωσε πρόσφατα ότι η σκληρή δουλειά της κατασκευής των γηπέδων κάνει τους μετανάστες εργάτες «υπερήφανους», με ειδικούς σε θέματα υγείας να υπογραμμίζουν ότι θα έπρεπε να έχουν γίνει και πρέπει να γίνουν περισσότερα για την προστασία των εργαζομένων από τις θανατηφόρες επιπτώσεις της υψηλότατης θερμοκρασίας.

Ο επικεφαλής του εμιράτου του Κατάρ, Khalid Bin Khalifa Bin Abdulaziz Al Thani, λαμβάνει ένα δώρο από τον πρόεδρο της FIFA Τζιάνι Ινφαντίνο κατά τη διάρκεια του συνεδρίου της FIFA στο συνεδριακό κέντρο της Ντόχα, την Πέμπτη 31 Μαρτίου 2022

Το θερμικό στρες και τα σοβαρά προβλήματα υγείας

Ο αντίκτυπος του ακραίου καύσωνα υποτιμάται πολύ όσον αφορά τα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει, τα οποία περιλαμβάνουν χρόνιες νεφροπάθειες, καρδιακές προσβολές και αναπνευστικές παθήσεις. Ένα άλλο ζήτημα που είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τα εργοτάξια είναι ότι η θερμότητα θέτει σε κίνδυνο συνολικά τη λειτουργία του εγκεφάλου, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά ατυχήματα εν ώρα εργασίας.

Οι επιπτώσεις της θερμότητας στο ανθρώπινο σώμα εξαρτώνται από πλήθος παραγόντων, όπως ο ρουχισμός, το είδος και η διάρκεια της εργασίας, η φυσική κατάσταση καθώς και η θερμοκρασία υγρού βολβού όπως ονομάζεται, η μέτρηση δηλαδή της χρησιμότητας του ιδρώτα για τον άνθρωπο, γνωστή ως WBGT. Η WBGT μετρά όχι μόνο τη θερμοκρασία ενός χώρου εργασίας και το επίπεδο υγρασίας, αλλά και την πιθανότητα επιβίωσης του ανθρώπου στον συγκεκριμένο χώρο. Πρόκειται για μια μέτρηση που γίνεται όλο και πιο σημαντική, μεταξύ άλλων, και στην αξιολόγηση των συνεπειών της κλιματικής κρίσης στον άνθρωπο.

Όταν οι ποδοσφαιριστές τρέχουν πάνω-κάτω σε ένα γήπεδο, το 20% της ενέργειας πηγαίνει στην πραγματική κίνηση των μυών τους και το υπόλοιπο 80% μετατρέπεται σε θερμότητα. Εδώ είναι που εμφανίζεται ο κίνδυνος. Χωρίς την ευκαιρία να ξεκουραστεί και να δροσιστεί ο αθλητής, η αύξηση της θερμοκρασίας στον πυρήνα του σώματος μπορεί να προκαλέσει θερμοπληξία με δυνητικά θανατηφόρες συνέπειες. Αυτό που ισχύει για τους αθλητές ισχύει και για τον «στρατό» των μεταναστών εργατών και οικοδομών που δεν αγωνίζονται απλώς για 90 λεπτά, αλλά εργάζονται δέκα ώρες την ημέρα, έξι ή ακόμα και επτά ημέρες την εβδομάδα, χτίζοντας γήπεδα.

Υπάρχουν διεθνείς κανονισμοί για το θερμικό στρες;

Μόλις τον Μάιο του 2021 συμφωνήθηκαν νέοι κανονισμοί σχετικά με τη θερμοκρασία και τις συνθήκες καύσωνα μεταξύ του εμιράτου του Κατάρ και της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ). Οι κανονισμοί απαγορεύουν την εργασία σε εξωτερικούς χώρους από τις 10 π.μ. έως τις 3.30 μ.μ. από τον Ιούνιο έως τα μέσα Σεπτεμβρίου και αναφέρουν ότι όλες οι εργασίες πρέπει να σταματήσουν αν η θερμοκρασία WBGT αυξηθεί πάνω από 32,1°C.

Ωστόσο, όπως καταλαβαίνει κανείς, η ύπαρξη αυτού του κανονισμού δεν εγγυάται αυτόματα και την εφαρμογή του. Οι συσκευές θερμοκρασίας WBGT είναι ακριβές, περίπλοκες στη χρήση και δεν χρησιμοποιούνται αρκετά συχνά. Επιπλέον, η απαιτούμενη δράση λαμβάνεται πάντα όταν η θερμοκρασία φτάσει σε επικίνδυνα επίπεδα. Παρότι, δηλαδή, μπορεί να υπάρχει μια εργαστηριακά τεκμηριωμένη σύσταση για τους 32,1°C ως ανώτατο όριο, το πόσο καλά εφαρμόζεται αυτή η πρόβλεψη και οι σχετικοί περιορισμοί είναι εξαιρετικά αμφίβολο. Ποιός το ελέγχει, πόσο συχνά και πού λογοδοτεί είναι ερωτήματα που δεν έχουν απάντηση.

Ο προβληματισμός και η ανησυχία για την εφαρμογή των κανονισμών ενισχύεται από όσα μαθαίνουμε από την Νατάσα Ισκάντερ, συγγραφέα του βιβλίου «Does Skill Make Us Human? Migrant Workers in 21st Century: Qatar and Beyond» και αναπληρώτρια καθηγήτρια αστικού σχεδιασμού και δημόσιας πολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. Η καθηγήτρια ανησυχεί για κατά πόσο εφαρμόζεται το θεσμικό πλαίσιο και αν αναγνωρίζονται οι συνέπειες στην υγεία των εργαζομένων. «Οποιοσδήποτε έχει βρεθεί σε εργοτάξιο στο Κατάρ δεν θα έλεγε ότι οι εργαζόμενοι έχουν τη δυνατότητα να προστατεύονται ή να ενυδατώνονται τακτικά. Έτσι όπως είναι οι συνθήκες εργασίας και η πραγματικότητα είναι απλά μη ρεαλιστικό», σημειώνει. «Το θεσμικό πλαίσιο έχει σημασία, αλλά δεν είναι αυτό που καθορίζει τελικά την ασφάλεια των εργατών, ιδίως σε μια χώρα όπως το Κατάρ, όπου τα συνδικάτα είναι εκτός νόμου».

Οι συνθήκες εργασίας δεν ακολουθούν τις προβλέψεις, τις ρυθμίσεις και τους κανόνες, όσο το αυταρχικό καθεστώς περιορίζει κάθε μορφή κινητοποίησης και διαμαρτυρίας των εργαζομένων, θέτει προσκόμματα στις άδειες εργασίας και υποκύπτει στις πιέσεις που ασκούνται από τις κατασκευαστικές εταιρείες. Έστω κι αργά, τώρα που τα φώτα της επικαιρότητας είναι πάνω στο Κατάρ, υπάρχει μια σημαντική ευκαιρία να έρθουν με ορμή στην επιφάνεια όλα τα παραπάνω ζητήματα και να ασκηθούν πιέσεις προς πάσα κατεύθυνση. Ο θάνατος τόσων ανθρώπων εν ώρα εργασίας, αλλά και λόγω των ευρύτερων συνθηκών εργασίας, αποτελεί τεράστια ντροπή για το παγκόσμιο ποδόσφαιρο, μια κατάμαυρη κηλίδα στην ιστορία του παγκόσμιου αθλητισμού κι ένα απάνθρωπο γεγονός που φέρει φαρδιά πλατιά την υπογραφή των διοικούντων της FIFA.