Λόγος και δίκτυα της ακροδεξιάς στην ψηφιακή δημόσια σφαίρα

Η ακροδεξιά στην Ελλάδα έχει επεκταθεί, έχει νομιμοποιηθεί στο δημόσιο διάλογο και έχει κανονικοποιηθεί τόσο ιδεολογικά όσο και πολιτικά.

Αυτό είναι το κύριο συμπέρασμα της παρούσας έρευνας σχετικά με το λόγο και τα δίκτυά. Η ανάλυση περιεχομένου 102 ειδησεογραφικών ιστοσελίδων και χιλιάδων αναρτήσεων στα κυριότερα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα δείχνει ότι, εκτός από μια διευρυνόμενη ιδεολογική επιρροή, ο χώρος της ακροδεξιάς διαθέτει πλέον μια ομοιογενή και ισχυρή δομή λόγου, νέους και πληθώρα πολιτικών εκφραστών και μια ποικιλία κοινωνικών ομάδων αναφοράς, στοχευμένων ακροατηρίων και θεματικών ενδιαφέροντος. Μια σειρά από παρατηρήσεις οδηγούν σε αυτό το συμπέρασμα: 

1. Όσον αφορά τη δομή των δικτύων αλληλεπίδρασης, παρατηρούμε την ανάδυση νέων πόλων έλξης στο πολιτικό πεδίο, όπως το κόμμα Νίκη, καθώς και προσώπων από την κεντρική πολιτική σκηνή που βρίσκονται σε τροχιά ριζοσπαστικοποίησης, όπως ο Κωνσταντίνος Μπογδάνος. Ο ψηφιακός χώρος της ακροδεξιάς περιλαμβάνει ακόμα και εκπροσώπους θεσμικών φορέων, όπως ο αντιπρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος και υπουργός Άδωνις Γεωργιάδης, ο οποίος εμφανίζεται ως κεντρικός κόμβος στα δίκτυα αυτά, και εκτείνεται μέχρι τον Ηλία Κασιδιάρη. 

2. Όσον αφορά τον λόγο, το πεδίο της ακροδεξιάς βασίζεται στην φαντασιακή κατασκευή ενός «άλλου» με διάφορους τρόπους. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ξενοφοβικές θεωρίες, όπως η λεγόμενη «Μεγάλη Αντικατάσταση» των λευκών Ευρωπαίων από τους μετανάστες, θεωρίες συνωμοσίας και η καταγγελία του «συστήματος» χρησιμοποιούνται ως ιδεολογική βάση του ακροδεξιού λόγου. Για παράδειγμα, η διαφοροποίηση μεταξύ Ελλήνων και αλλοδαπών, που κατασκευάζεται με βάση τις φυλετικές διακρίσεις και την υποτιθέμενη πολιτισμική ασυμβατότητα, ή η αντίθεση μεταξύ του ελληνικού λαού και ενός διεφθαρμένου πολιτικού συστήματος μπορεί να έχει παρόμοια αποτελέσματα (απειλή για την κοινότητα). 

3. Η μετανάστευση αποτελεί την κεντρική θεματική που συνδέεται με την εγκληματικότητα, και ακολουθεί η αντιπαλότητα με τις γειτονικές χώρες, όπως η Τουρκία, η Βόρεια Μακεδονία κ.λπ. καθώς και με το Ισλάμ και τους μουσουλμάνους. Όλες αυτές οι οντότητες συνιστούν έναν «εξωτερικό εχθρό». Από την άλλη πλευρά, ο «εσωτερικός εχθρός» περιλαμβάνει «προδότες» από την Αριστερά, αλλά και από το πολιτικό κατεστημένο της Δεξιάς, όπως ο Κυριάκος Μητσοτάκης και η κυβέρνησή του. 

Ταυτόχρονα, πολλοί υποστηρικτές του κυβερνώντος κόμματος της Νέας Δημοκρατίας και των συνεργαζόμενων μέσων ενημέρωσης υιοθετούν επίσης έναν ρατσιστικό και εθνικιστικό λόγο. Το αποτέλεσμα είναι ένα φαινόμενο «ανταγωνισμού νομιμοποίησης» στον εθνικιστικό και ακροδεξιό πολιτικό χώρο μεταξύ υποστηρικτών και αντιπάλων της κυβέρνησης, με προφανείς εκλογικούς στόχους. 

4. Η κάλυψη των θεμάτων που σχετίζονται με το μεταναστευτικό από ένα σημαντικό ποσοστό των πιο δημοφιλών κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με εκείνη ακροδεξιών περιθωριακών μέσων, όπως ο Στόχος και το Μακελειό, αλλά σε λιγότερο ωμή και βίαιη μορφή. Οι μετανάστες παρουσιάζονται ως μια επιθετική δύναμη εισβολής ή ακόμη και ως φυσική καταστροφή, ενώ οι λόγοι που τους οδηγούν στη μετανάστευση αποσιωπώνται. Συχνά, υπάρχει μια έντονα φορτισμένη και πολωτική ρητορική που αντικειμενοποιεί ή και αποϋλοποιεί τους μεταναστευτικούς πληθυσμούς. Αυτός ο λόγος εδράζεται στις υποτιθέμενες ριζικές πολιτισμικές διαφορές μεταξύ Ελλήνων και μεταναστών και στην ιεράρχηση μιας φαντασιακής δυτικής ηθικής στο πλαίσιο ενός ευρωκεντρικού συστήματος αξιών. 

5. Οι λόγοι που οδηγούν σε αυτή τη ρητορική συνδέονται με τη συγκαλυμμένη ιδεολογική τοποθέτηση ορισμένων από αυτά τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης (βλέπε Πρώτο Θέμα), αλλά και με την υπερπαραγωγικότητα (ροή ειδήσεων στη βάση στείρας αντιγραφής περιεχομένου) και την εντυπωσιοθηρία με στόχο την αύξηση της επισκεψιμότητας και των διαφημιστικών εσόδων, που οδηγεί στην άκριτη υιοθέτηση στερεοτύπων. Αυτός ο αισθητικοποιημένος λόγος μετατρέπει το ζήτημα της μετανάστευσης σε θέαμα, όπου η κατασκευή του νοήματος γίνεται με οριστικό τρόπο, αποκλείοντας εναλλακτικές αναγνώσεις. 

6. Τα ελληνικά συστημικά ΜΜΕ επηρεάζονται επίσης σε μεγάλο βαθμό από την επικοινωνία και τις εκατέρωθεν προνομιακές σχέσεις σε θέματα που ευνοούν την ακροδεξιά ιδεολογία (μετανάστευση, εγκληματικότητα, διεθνείς σχέσεις), καθώς αναπαράγουν συστηματικά και άκριτα την κυρίαρχη ατζέντα και την πλαισίωση των σχετικών ζητημάτων από θεσμικούς φορείς (αστυνομία, κυβέρνηση κ.λπ.), χωρίς να δίνουν το λόγο στην κοινωνία των πολιτών (ΜΚΟ, ακτιβιστές κ.λπ.) ή στις μειονότητες. 

7. Γεγονότα που καταλαμβάνουν σημαντική ειδησεογραφική κάλυψη (η «εισβολή» των μεταναστών στον Έβρο, η δημιουργία συνοριακού φράχτη, η πυρπόληση του προσφυγικού στρατοπέδου της Μόριας στη Λέσβο ή ο αποκλεισμός του Ηλία Κασιδιάρη από τις εκλογές) σχολιάζονται συστηματικά και μαζικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι, επικεντρώνουν τη δημόσια ατζέντα σε θέματα προνομιακά για την ακροδεξιά και, έμμεσα, δημιουργούν πολιτική δυναμική υπέρ της. 

8. Στιβαρή απόδειξη της συνοχής του πολιτικού χώρου της ακροδεξιάς στο διαδίκτυο είναι το γεγονός ότι εμφανίζονται και προωθούνται πολιτισμικά πρότυπα. Έτσι, για παράδειγμα, τα στερεότυπα που συνδέονται με την πατριαρχία, η προβληματική αναπαράσταση της λαϊκής κουλτούρας (συμπεριλαμβανομένης της μουσικής και του αθλητισμού) και μια μορφή μυθολογικής αντίληψης της ελληνικής εθνικής ταυτότητας βρίσκονται στο επίκεντρο των ακροδεξιών δικτύων και του ακροδεξιού λόγου. 

9. Τέλος, θα πρέπει να αναφέρουμε τη μεγάλη ευθύνη των ψηφιακών πλατφορμών, όπως το Facebook, το Twitter και το YouTube, που συμβάλλουν μαζικά στη διάδοση της ρητορικής μίσους, του ρατσισμού, της ξενοφοβίας, του σεξισμού και της ομοφοβίας. Αυτό φαίνεται να συμβαίνει στο βωμό του κέρδους που παράγεται από τις αλληλεπιδράσεις των χρηστών γύρω από τέτοιο περιεχόμενο, το οποίο απλά πωλείται στους διαφημιστές. 

Η έρευνα αυτή δεν είναι εξαντλητική και πολλές πτυχές του ζητήματος χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης, αλλά για πρώτη φορά δίνεται μια αρκετά σαφή εικόνα για την έκταση της ιδεολογικής ηγεμονίας της ακροδεξιάς, παράλληλα με τον νεοφιλελευθερισμό στον οποίο υποτίθεται ότι αντιτίθεται. Αν και ο νεοφιλελευθερισμός θεωρείται γενικά ως η κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής, η συγκρότηση του χώρου της ακροδεξιάς και η διάδοση του λόγου της στα κυρίαρχα ΜΜΕ αποκαλύπτει ότι πρόκειται για μια διευρυνόμενη και ριζική τάση στην ελληνική κοινωνία που σταδιακά αναμειγνύεται με την κυρίαρχη ιδεολογία, εξελίσσεται σε ένα νέο συνονθύλευμα «αυταρχικού εθνικιστικού νεοφιλελευθερισμού» τόσο γλωσσικά και αισθητικά, όσο και πολιτισμικά και κυρίως, φυσικά, πολιτικά. 

__Τις επόμενες ημέρες θα παρουσιάσουμε αναλυτικά τμήματα της έρευνας, την οποία ο καθένας μπορεί να βρει ελεύθερα στον παρακάτω σύνδεσμο: Έρευνα Πανεπιστημίου Τουλούζης