Δεν είναι η πρώτη φορά που οργανώσεις ή πολίτες στρέφονται κατά κρατών, κυβερνήσεων ή εταιρειών επειδή δεν τηρούν ανειλημμένες υποσχέσεις για το περιβάλλον, είτε επειδή παραβιάζουν τη σχετική νομοθεσία, είτε επειδή έχουν καθήκον προστασίας που δεν το τηρούν. Ομως η περίπτωση των KlimaSeniorinnen, που έφτασαν να προσφύγουν ενάντια στην ελβετική κυβέρνηση ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, είναι αδιαμφισβήτητα μοναδική.
Κι αυτό γιατί οι KlimaSeniorinnen απαρτίζονται μόνο από γυναίκες άνω των 64 ετών από την Ελβετία, οι οποίες έχουν ιδρύσει την οργάνωση Climate Seniors Association που αριθμεί πάνω από 2.000 μέλη με μέσο όρο ηλικίας τα 73 έτη (650 μέλη είναι άνω των 75 ετών). Το νομικό αίτημα των Senior Women for Climate Protection της Ελβετίας και τεσσάρων ηλικιωμένων γυναικών (μεταξύ 78 και 89 ετών) υποβλήθηκε πρώτη φορά το 2016 στην ελβετική κυβέρνηση και υποστηρίχτηκε εξαρχής από την Greenpeace Ελβετίας.
Η οργάνωση Senior Women for Climate Protection υποστήριξε ότι η κυβέρνηση της Ελβετίας απέτυχε να μειώσει τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου της χώρας στον βαθμό που θα ανταποκρινόταν στον στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού να διατηρήσει την υπερθέρμανση του πλανήτη πολύ κάτω από τους 2 βαθμούς Κελσίου. Και, περαιτέρω, ότι η δημογραφική τους ομάδα θα υποφέρει από τα κύματα καύσωνα που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και υπονομεύουν τις συνθήκες διαβίωσης και την υγεία τους.
«Προφανώς, γνωρίζουμε ότι οι ηλικιωμένοι άνδρες, τα άτομα με ασθένειες καθώς και τα μικρά παιδιά υποφέρουν επίσης από τους καύσωνες και άλλες κλιματικές επιπτώσεις. Εστιάζοντας στην αποδεδειγμένη ιδιαίτερη ευαισθησία των μεγαλύτερων γυναικών, απλώς ενισχύουμε τις πιθανότητες επιτυχίας της μήνυσής μας, κάτι που είναι τελικά καλό για όλους», ανέφερε η οργάνωση.
Με βάση αυτούς τους ισχυρισμούς, η οργάνωση υποστήριξε ότι, μέσω της αδράνειάς της, η κυβέρνηση της Ελβετίας παραβίασε τα άρθρα 10 (δικαίωμα στη ζωή), 73 (αρχή της αειφορίας) και 74 (αρχές προφύλαξης του ελβετικού Συντάγματος), καθώς και άρθρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Η μήνυση των KlimaSeniorinnen –που πλέον έχουν γίνει κίνημα το οποίο αγωνίζεται για την κλιματική δικαιοσύνη– και των τεσσάρων μεμονωμένων γυναικών υποβλήθηκε κατά των αρμόδιων φορέων της ελβετικής κυβέρνησης για πρώτη φορά το 2016, υποστηρίζοντας ότι η κυβέρνηση δεν τήρησε τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το ελβετικό Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ), μη καθοδηγώντας την Ελβετία σε μια τροχιά μείωσης των εκπομπών.
Η οργάνωση κάλεσε το ελβετικό Κοινοβούλιο και τις αρμόδιες ομοσπονδιακές υπηρεσίες να αναπτύξουν νομοθεσία σε αρκετούς τομείς ώστε να επιτύχουν μειώσεις των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 25% κάτω από τα επίπεδα του 1990 ώς το 2020 και τουλάχιστον 50% κάτω από τα επίπεδα του 1990 ώς το 2050. Η αναφορά της επέκρινε τόσο τους στόχους που συζητούνταν εκείνη την εποχή στο Κοινοβούλιο (20% ώς το 2020 και 30% ώς το 2030) όσο και τα μέτρα με τα οποία η κυβέρνηση θα επιδίωκε την επίτευξη αυτών των στόχων.
Η μηνυτήρια αναφορά απορρίφθηκε από το Ομοσπονδιακό Υπουργείο Περιβάλλοντος Μεταφορών, Ενέργειας και Επικοινωνιών τον Απρίλιο του 2017 και έναν μήνα μετά η οργάνωση προσέφυγε στο Ομοσπονδιακό Διοικητικό Δικαστήριο της Ελβετίας, που επίσης απέρριψε την προσφυγή της τον Νοέμβριο του 2018, κρίνοντας ότι οι Ελβετίδες άνω των 75 ετών δεν επηρεάζονται αποκλειστικά από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Τον Ιανουάριο του 2019, η οργάνωση υπέβαλε έφεση κατά της απόφασης στο Ανώτατο Δικαστήριο της Ελβετίας, το οποίο τον Μάιο του 2020 απέρριψε την έφεση.
Το Δικαστήριο έκρινε ότι τα προβεβλημένα δικαιώματα των εναγουσών δεν είχαν επηρεαστεί με επαρκή ένταση και σφοδρότητα και ότι η προσφυγή που επιδιώκουν πρέπει να επιτευχθεί με πολιτικά και όχι νομικά μέσα. Κι ακόμη ότι οι πολίτες δεν μπορούν να προβάλουν αξιώσεις για παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων με βάση την αποτυχία της κυβέρνησης να αντιμετωπίσει επαρκώς την κλιματική αλλαγή, έως ότου επέλθει η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 2 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα.
Τον Νοέμβριο του 2020, έχοντας εξαντλήσει όλα τα διαθέσιμα ένδικα μέσα στην Ελβετία, οι ενάγουσες υπέβαλαν προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, επιμένοντας ότι η υγεία τους απειλείται από τα κύματα καύσωνα που επιδεινώνονται από την κλιματική κρίση. Η προσφυγή τους διαρθρώθηκε από τρεις κύριες καταγγελίες.
Οι ανεπαρκείς πολιτικές της Ελβετίας για το κλίμα παραβιάζουν το δικαίωμα ζωής και υγείας των γυναικών σύμφωνα με τα άρθρα 2 (σχετικό με το δικαίωμα στη ζωή) και 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής) της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Επίσης, ότι το Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ανώτατο Δικαστήριο απέρριψε την υπόθεσή τους για αυθαίρετους λόγους, κατά παράβαση του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη, και ότι οι ελβετικές αρχές και τα δικαστήρια δεν ασχολήθηκαν με το περιεχόμενο των καταγγελιών τους, κατά παράβαση του δικαιώματος αποτελεσματικής προσφυγής.
Το ΕΔΔΑ αποδέχτηκε την υπόθεση, την κοινοποίησε στην ελβετική κυβέρνηση τον Μάρτιο του 2021 και της έδωσε καθεστώς προτεραιότητας. Τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, η Διεθνής Επιτροπή Νομικών (ICJ) και το ελβετικό τμήμα της υπέβαλαν παρέμβαση τρίτου με παρατηρήσεις, μεταξύ άλλων, σχετικά με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο δικαίωμα στη ζωή, με το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής και τις υποχρεώσεις των κρατών που απορρέουν από αυτά τα δικαιώματα, υπό το φως των αρχών του διεθνούς περιβαλλοντικού δικαίου. Παρέμβαση τρίτου υπέβαλε και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Εθνικών Ιδρυμάτων Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ENNHR).
Τον Απρίλιο του 2022, το Τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παραιτήθηκε από τη δικαιοδοσία του υπέρ του Τμήματος Μείζονος Συνθέσεως του Δικαστηρίου και η υπόθεση πρόκειται τώρα να εξεταστεί από το συγκεκριμένο Τμήμα του ΕΔΔΑ που αποτελείται από 17 δικαστές, λόγω του γεγονότος ότι η υπόθεση εγείρει ένα σοβαρό ερώτημα που επηρεάζει την ερμηνεία της Σύμβασης (άρθρο 30 ΕΣΔΑ). Τον Δεκέμβριο του 2022, αρκετοί οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένου του Sabin Center for Climate Change Law του Πανεπιστημίου Columbia, υπέβαλαν παρεμβάσεις τρίτων στην υπόθεση που αναμένεται να εκδικαστεί την άνοιξη του 2023 και η έκβασή της μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό νομικό προηγούμενο στον αγώνα για κλιματική δικαιοσύνη.
Το ελληνικό γραφείο της Greenpeace και η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ) θα υποδεχτούν μέλη των KlimaSeniorinnen στην Ελλάδα. Με αφορμή τον αγώνα τους για περισσότερη δράση και αποτελεσματικότερη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, οι KlimaSeniorinnen επισκέπτονται την Αθήνα από τις 24 ώς τις 27 Ιανουαρίου με σκοπό να συνομιλήσουν με ένα ευρύ κοινό για την εμπειρία του μακροχρόνιου δικαστικού τους αγώνα και να ανταλλάξουν απόψεις για τους τρόπους ανάληψης περαιτέρω κλιματικής και κοινωνικής δράσης.
«Οι ηλικιωμένες γυναίκες στην Ευρώπη, όπως αντίστοιχα άλλες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες σε άλλα μέρη του κόσμου, πλήττονται πρώτες και δυσανάλογα από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όπως ακραίοι καύσωνες μεγάλης διάρκειας. Σε κάθε κρίση που βιώνουμε ως είδος, όπως η κλιματική, οι πρώτοι που βάλλονται είναι οι ηλικιωμένοι, γυναίκες, παιδιά, πληθυσμιακές ομάδες χαμηλού εισοδήματος και ομάδες που ήδη βιώνουν ανισότητες και κοινωνικό αποκλεισμό. Οι προκλήσεις αυτές όμως οφείλουν και μπορούν να λειτουργήσουν ως αφορμή ώστε η Κοινωνία των Πολιτών να αναλάβει ακόμη πιο συντονισμένη δράση με ενότητα, αλληλεγγύη και δικαιοσύνη», αναφέρει το ελληνικό γραφείο της Greenpeace και η ΕΕΔΑ.
Την ερχόμενη Τετάρτη (25/1) θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση-συζήτηση στο Ινστιτούτο Γκέτε (Ομήρου 14-16), 7-9 μ.μ. με θέμα: «Οι KlimaSeniorinnen στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και η σημασία της προσφυγής για το κλιματικό κίνημα, τις ευάλωτες ομάδες και τα ανθρώπινα δικαιώματα».
Θα μιλήσουν οι ΚlimaSeniorinnen, Μαρία Γαβουνέλη (πρόεδρος της ΕΕΔΑ, καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου – Νομική Σχολή ΕΚΠΑ), Νίκος Χαραλαμπίδης (διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace), Ελίζαμπεθ Μεσθεναίου (δρ Κοινωνιολογίας-ερευνήτρια, πρ. πρόεδρος της Age Platform Europe, μέλος του Δ.Σ. της «50και Ελλάς»), Ιωάννα Μάρκου (συνιδρύτρια της Ενωσης Γυναικών άνω των 40 – «Α40s»). Τη συζήτηση θα συντονίσει η δημοσιογράφος-υπεύθυνη Επικοινωνίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, Οντίν Λιναρδάτου.
Τις απαντήσεις στα ερωτήματα που θέσαμε έδωσε η Rosmarie Wydler-Wälti, συμπρόεδρος των KlimaSeniorinnen, εκπαιδεύτρια ενηλίκων, εκπαιδευτική σύμβουλος και σύμβουλος ζευγαριών στην Ελβετία:
Πώς ξεκίνησε η Climate Seniors Association; Ποια ήταν τα πρώτα βήματα που κάνατε;
Η Greenpeace Ελβετίας ήθελε να κινηθεί νομικά κατά της κυβέρνησής μας καθώς η Urgenda (ολλανδική ΜΚΟ) κέρδισε το 2015 εναντίον της Ολλανδίας. Αναζήτησαν δικηγόρο με μεγάλη εμπειρία σε θέματα περιβάλλοντος. Αυτή είπε ότι στην Ελβετία μπορείς να μηνύσεις την κυβέρνηση μόνο εάν επηρεάζεσαι ιδιαίτερα. Ιατρικές μελέτες και επίσης ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας λένε ότι οι ηλικιωμένες γυναίκες πεθαίνουν κυρίως σε καύσωνες που προκαλούνται από την κλιματική καταστροφή. Είναι η πιο ευάλωτη ομάδα ατόμων. Ετσι, η Greenpeace ξεκίνησε να ψάχνει ηλικιωμένες γυναίκες που ήδη ήταν ενεργές σε θέματα περιβαλλοντικής προστασίας και ιδρύσαμε την οργάνωσή μας τον Αύγουστο του 2016. Και τον Νοέμβριο υποβάλαμε την αγωγή μας που είχε ετοιμάσει αυτή η δικηγόρος.
Τα κοινά χαρακτηριστικά των μελών της οργάνωσής σας είναι ότι είστε όλες γυναίκες και ότι είστε όλες ηλικιωμένες. Υπάρχουν άλλα κοινά χαρακτηριστικά, για παράδειγμα σε εκπαιδευτικό, κοινωνικό ή πολιτικό επίπεδο;
Μόνο ηλικιωμένες γυναίκες άνω των 64 ετών μπορούν να γίνουν μέλη. Δεν υπάρχουν άλλα χαρακτηριστικά. Ανδρες ή νεότερες γυναίκες μπορούν να είναι υποστηρικτές. Δεν ζητάμε συνδρομή μέλους.
Τι ακριβώς σημαίνει για εσάς «δικαίωμα στο περιβάλλον»;
Δικαίωμα προστασίας του περιβάλλοντος σημαίνει προστασία της υγείας μας από τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης. Ελπίζουμε ότι η ΕΣΔΑ θα το αποδεχθεί ως ανθρώπινο δικαίωμα και έτσι οι κυβερνήσεις έχουν καθήκον να θεσπίσουν αυστηρότερους κανόνες κατά της κλιματικής και περιβαλλοντικής κρίσης.
Δεδομένης της απόρριψης της αγωγής σας από το Ομοσπονδιακό Διοικητικό Δικαστήριο, είστε αισιόδοξες για την έκβαση της προσφυγής σας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων;
Το Ομοσπονδιακό Διοικητικό Δικαστήριο διαπίστωσε ότι δεν επηρεαζόμαστε ιδιαίτερα και θα μπορούσαμε να ασκήσουμε νομική αγωγή μερικά χρόνια αργότερα, όταν θα είναι σαφές ότι η θερμοκρασία θα ξεπεράσει τον ενάμιση βαθμό Κελσίου. Θα είμαστε σίγουροι ότι η ΕΣΔΑ θα λάβει πιο σοβαρά υπόψη την πραγματική κλιματική καταστροφή, η οποία είναι παρούσα σε κάθε χώρα. Και έτσι ελπίζουμε να δεχτεί την προστασία ως ανθρώπινο δικαίωμα.
Τι θα σημαίνει για εσάς μια θετική έκβαση της υπόθεσής σας και ποιο θα είναι το μήνυμα που θα στείλετε αν κερδίσετε;
Εάν κερδίσουμε, τότε όλες οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να επιβάλουν τη δική τους προστασία του κλίματος. Θα ήμουν πολύ περήφανη και χαρούμενη που ήμουν στο διοικητικό συμβούλιο ενός οργανισμού ο οποίος δραστηριοποιήθηκε κάνοντας ένα τόσο σημαντικό βήμα! Επίσης, θα ήταν μεγάλη επιτυχία για εμάς τις ηλικιωμένες κυρίες να δείξουμε ότι είμαστε ακόμα σε θέση να εισαγάγουμε ένα τόσο επείγον και καταστροφικό για τη Γη πράγμα! Το μήνυμα θα ήταν: Μπορείτε να το αποκτήσετε, αν το θέλετε πραγματικά!
Νικηφόρες περιβαλλοντικές δίκες σε όλη την Ευρώπη
Ιδρυμα Urgenda κατά ολλανδικού κράτους (2019), όπου το δικαστήριο αναγνώρισε την ύπαρξη υποχρέωσης του ολλανδικού κράτους για τη λήψη μέτρων πρόληψης κατά της κλιματικής αλλαγής στην επικράτειά του, αυξάνοντας τον στόχο μείωσης εκπομπών.
Οργάνωση Milieudefensie (ολλανδικό σκέλος της Friends of the Earth) κατά της εταιρείας Royal Dutch Shell – RDS (2021). Το δικαστήριο διέταξε την RDS και τις εταιρείες που διαχειρίζεται να μειώσουν τις ετήσιες εκπομπές τους κατά τουλάχιστον 45% μέχρι το 2030.
Ακτιβίστρια Λουίζα-Μαρία Νοϊμπάουερ και ομάδα Γερμανών νέων κατά Γερμανίας (2021). Το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας έκρινε ότι ο στόχος που είχε τεθεί στο πλαίσιο του γερμανικού κλιματικού νόμου για τη μείωση των εκπομπών κατά 55% δεν ήταν αρκούντως υψηλός, με αποτέλεσμα την παραβίαση θεμελιωδών συνταγματικών δικαιωμάτων των αιτούντων, και διέταξε τη νομοθετική εξουσία να προβεί σε υιοθέτηση σαφέστερων και υψηλότερων στόχων
Greenpeace Γαλλίας από κοινού με άλλες οργανώσεις κατά γαλλικού κράτους (2021). Το δικαστήριο αναγνώρισε την ευθύνη του Δημοσίου για αποκατάσταση της περιβαλλοντικής βλάβης που οφείλεται σε παραλείψεις του να λάβει τα κατάλληλα μέτρα κατά της κλιματικής αλλαγής. Χαρακτηρίστηκε ως «Απόφαση του Αιώνα».
Μη κυβερνητική περιβαλλοντική οργάνωση Klimaatzaak με 8.420 πολίτες κατά βελγικού κράτους και τριών περιφερειών (2021). Το δικαστήριο αναγνώρισε την παράλειψή τους να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την πρόληψη των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον βελγικό πληθυσμό, αλλά δεν διέταξε τους εναγόμενους να θέσουν συγκεκριμένους στόχους μείωσης των εκπομπών.
Πηγή: Efsyn
