Αργεντινή: 20 χρόνια από την εξέγερση του 2001 η μνήμη παραμένει ζωντανή

Ήταν 20 Δεκεμβρίου του 2001 εννέα παρα δέκα το βράδυ όταν ο πρόεδρος της Αργεντινής Φερνάντο Ντε Λα Ρούα έβγαινε στην ταράτσα του Προεδρικού Μεγάρου και εγκατέλειπε την χώρα με ελικόπτερο. Τα οργισμένα πλήθη είχαν κατακλύσει τους δρόμους του Μπουένος Άιρες και φώναζαν ρυθμικά «Να φύγουν όλοι!».

Η Αργεντινή είχε χρεοκοπήσει και μαζί της και η κυβέρνηση της χώρας, ενώ από τις ταραχές είχαν χάσει την ζωή τους 39 άνθρωποι, δολοφονημένοι από την αστυνομία, με εκατομμύρια Αργεντινούς να βυθίζονται στη φτώχεια.

Το χρονικό της κρίσης και η εξαπάτηση της κοινωνίας

Όταν στις 8 Ιουλίου 1989 εξελέγη πρόεδρος της Αργεντινής ο Κάρλος Μένεμ, ο πληθωρισμός της Αργεντινής άγγιζε το 5000% και το εξωτερικό χρέος τα 55 δισ. δολάρια. Δεν είχαν περάσει τότε καλά καλά 40 μέρες από την εξέγερση του Ροσάριο, όπου χιλιάδες πολίτες της πόλης λεηλάτησαν τα σούπερ μάρκετ μην αντέχοντας να βλέπουν τις τιμές να αλλάζουν κάθε λίγες ώρες ακόμα και 10% προς τα πάνω. Οι μισθοί δεν είχαν κανένα αντίκρισμα, με την αγοραστική δύναμη να έχει μειωθεί κατακόρυφα και τις εκλογές να μην καταφέρνουν να εκτονώσουν την κατάσταση. Ο ασυγκράτητος λαϊκισμός του Μένεμ όξυνε την οργή των πολιτών, με την οικονομική πραγματικότητα να παραμένει το ίδιο σκληρή όπως πριν.

Ο πρόεδρος Μένεμ δεν έκανε τίποτα άλλο από το να εφαρμόσει κατά γράμμα τις μονεταριστικές «συνταγές» του ΔΝΤ, προχωρώντας στην ενίσχυση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων και στην απελευθέρωση του εξωτερικού εμπορίου. Αυτά τα μέτρα, σύμφωνα με το ΔΝΤ, θα συνέβαλαν στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας και των επιχειρήσεων αφού μέσα από το μηχανισμό της αγοράς θα επιβίωναν οι πιο δυναμικές επιχειρήσεις ενώ όλες οι ζημιογόνες επιχειρήσεις θα έκλειναν. Επιπλέον το κράτος θα απαλλασσόταν από τα χρέη μηδενίζοντας το κοντέρ των κοινωνικών παροχών, τη στιγμή που στη χώρα θα συνέρρεαν ξένοι επενδυτές που θα εκμεταλλευόντουσαν την ευκαιρία. Τίποτα από αυτά δεν απέδωσε καρπούς, αντίθετα οι πολιτικές που εφαρμόστηκαν βάθυναν ακόμη περισσότερο τα αδιέξοδα, τη φτώχεια, την ανεργία και τις ανισότητες.

Το ΔΝΤ και η κυβέρνηση τόνιζαν σε κάθε ευκαιρία ότι η νομισματική σταθερότητα θα οδηγούσε σε σταδιακή ανάκαμψη και ότι «όλα θα πήγαιναν προς το καλύτερο». Στην πραγματικότητα αυτό που συνέβη ήταν ότι το εξωτερικό χρέος της Αργεντινής από 60 δισ. δολάρια το 1991 «εκτοξεύτηκε» στα 150 δισ. το 2000, με τον σπιράλ χρέους να βυθίζει την οικονομία βαθιά στο σκοτάδι, οδηγώντας διαρκώς σε νέα μέτρα λιτότητας. Οι πολιτικές του ΔΝΤ οδήγησαν στην κατάρρευση της αργεντίνικης οικονομίας, στη μείωση των εξαγωγών και στη συνεχή ανατίμηση του δολαρίου.

Η κατάρρευση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου

Το 1999 η κρίση άγγιξε ευρύτερα τμήματα του πληθυσμού όχι μόνο της εργατικής άλλα και της μεσαίας τάξης, που έβλεπαν τα εισοδήματά τους να μειώνονται μόνο και μόνο για να παραμείνει το πέσο σκληρό νόμισμα. Τα προϊόντα έμεναν στα ράφια γιατί δεν ήταν καθόλου ανταγωνιστικά. Πολλές επιχειρήσεις άρχισαν να κλείνουν και χιλιάδες κόσμος έμεινε χωρίς δουλειά. Οι απεργιακές κινητοποιήσεις πολλαπλασιάστηκαν σε συχνότητα και όγκο.

Στις 10 Δεκέμβρη 1999 ο Φερνάντο Ντε Λα Ρούα κερδίζει τις εκλογές με υποσχέσεις για ανάκαμψη της οικονομίας. Ο Ντε Λα Ρούα ήταν επικεφαλής ενός κεντροαριστερού συνασπισμού, του Ριζοσπαστικού Κόμματος (Αλφοσίν), έχοντας ως κεντρικό σύνθημα την ανάκαμψη και την πάταξη της κρατικής διαφθοράς. Στην εκλογική του καμπάνια ο συνασπισμός αυτός έριξε όλες τις ευθύνες για την κρίση στη διαφθορά και τα σκάνδαλα των περονιστών. Όμως, παρά τις υποσχέσεις του, ο νέος πρόεδρος επιχειρεί να μαζέψει το χρέος με μια ευθεία επίθεση ενάντια στην εργατική και τη μεσαία τάξη της Αργεντινής με άξονα τη μείωση δημοσίων δαπανών και μισθών.

Τα νέα μέτρα λιτότητας του Ντε Λα Ρούα όχι μόνο δεν βγάζουν την οικονομία από την κρίση, αλλά δημιουργούν αλυσιδωτές αντιδράσεις στην κοινωνία. Η ανεργία ξεπερνά το 15% και η οικονομία «βυθίζεται» σε ύφεση -6%. Το ΔΝΤ προτείνει το Δεκέμβρη νέο σχέδιο δανεισμού ύψους 40 δισ. δολαρίων με την προϋπόθεση να υιοθετηθούν νέα μέτρα λιτότητας.

Στις βουλευτικές εκλογές του Οκτώβρη ο κυβερνητικός συνασπισμός δέχεται συντριπτική ήττα, με μεγάλο τμήμα της δυσαρέσκειας πηγαίνει προς μικρότερα αριστερά κόμματα, τα οποία ωστόσο δεν μπορούν να συντονιστούν και να διαμορφώσουν ένα πλειοψηφικό μέτωπο στο Κογκρέσο. Οι πολίτες, βλέποντας ότι κινδυνεύουν να χάσουν τις όποιες αποταμιεύσεις έχουν απομείνει, σχηματίζουν ουρές έξω από τις τράπεζες για να αποσύρουν τις καταθέσεις τους.

Η κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να μην τιναχτεί το τραπεζικό σύστημα στον αέρα επιβάλλει εβδομαδιαίο όριο στις τραπεζικές αναλήψεις ύψους 250 δολαρίων. Ταυτόχρονα το ΔΝΤ αρνείται να καταβάλει τη δόση των 1,3 δισ. δολαρίων από το δάνειο με το σκεπτικό ότι το δάνειο των 20 δισ. που είχε ήδη χορηγήσει την ίδια χρονιά δεν έφερε κανένα αποτέλεσμα. Η κυβέρνηση, βλέποντας ότι την εγκαταλείπει το ΔΝΤ, κατάσχει στις 14 Δεκέμβρη 900 εκατ. δολάρια από τα συνταξιοδοτικά ταμεία για να πληρώσει τόκους από το εξωτερικό χρέος.

Ο Δεκέμβρης της μεγάλης εξέγερσης

Το όριο που επιβλήθηκε στις αναλήψεις ξεχείλισε το ποτήρι της δυσαρέσκειας του κόσμου. Τα συνδικάτα αναγκάστηκαν να κηρύξουν γενική απεργία για τις 13 Δεκέμβρη, μέρα που παρέλυσε όλη η χώρα. Από την επομένη χιλιάδες πολιτών λεηλατούν τα σούπερ μάρκετ αναζητώντας τρόφιμα τόσο στις εργατικές συνοικίες του Μπουένος Άιρες όσο και στην υπόλοιπη χώρα. Οι συγκρούσεις με τις αστυνομικές δυνάμεις κορυφώνονται, με δεκάδες τραυματίες.

Στις 19 Δεκέμβρη ο Ντε λα Ρούα κηρύσσει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης,  επιβάλλοντας ένα είδος στρατιωτικού νόμου. Οι δρόμοι γεμίζουν οδοφράγματα και στις συγκρούσεις που ακολουθούν αναφέρονται νεκροί. Το βράδυ της ίδιας μέρας παραιτείται η κυβέρνηση, με την εξέλιξη αυτή ωστόσο να μην είναι αρκετή για να σταματήσει την εξέγερση. Χιλιάδες διαδηλωτές, κυρίως άνεργοι και νέοι, αρνούνται να φύγουν από τους δρόμους. Συνειδητοποιώντας τη δύναμή τους απαιτούν να εγκαταλείψει τη χώρα ο πρόεδρος.

Από το πρωί της Πέμπτης 20 Δεκέμβρη χιλιάδες εργάτες, άνεργοι και σπουδαστές συγκεντρώνονται για να αντιμετωπίσουν την αστυνομία. Από τις 9 το πρωί μέχρι τα μεσάνυχτα η Πλατεία του Μάη ήταν μία κόλαση από τις συγκρούσεις. Η αστυνομία χρησιμοποίησε δακρυγόνα, λαστιχένιες σφαίρες, αντλίες νερού, άλογα και άρματα προκειμένου να σταματήσει τους διαδηλωτές. Ο Ντε Λα Ρούα, βλέποντας πλέον ότι κινδυνεύει και ο ίδιος μετά και την άρνηση της αντιπολίτευσης να τον στηρίξει σε αυτή τη κρίσιμη φάση, αποφασίζει να υποβάλει την παραίτησή του και να διαφύγει από την ταράτσα του προεδρικού μεγάρου με ελικόπτερο κάτω από τους πανηγυρισμούς χιλιάδων διαδηλωτών.

Η διαφυγή του Ντε Λα Ρουά με ελικόπτερο

Για δύο μέρες καθήκοντα προέδρου ανέλαβε ο πρόεδρος της Γερουσίας Ραμόν Πουέρτα, τον οποίο διαδέχτηκε στις 23 Δεκέμβρη ο περονιστής Αδόλφο Ροδρίγκες Σάα. Ο Σάα ανακοινώνει την επαναδιαπραγμάτευση του εξωτερικού χρέους και τη δημιουργία 100.000 νέων θέσεων εργασίας σε μια εβδομάδα. Δεν ξεκαθάρισε όμως που θα βρει άμεσα 12 δισ.δολάρια για να πληρώσει ληξιπρόθεσμες οφειλές που έληγαν στο τέλος του 2001. Στις 28 Δεκέμβρη το Μπουένος Άιρες ξαναζεί τις ημέρες της προηγούμενης βδομάδας, όταν χιλιάδες λαού διαδηλώνουν ενάντια στην άρνηση του Σάα να άρει το μέτρο που απαγορεύει τις αναλήψεις πάνω από 250 δολάρια την εβδομάδα. Τρεις νεαροί σκοτώνονται στις συγκρούσεις. Ο Σάα ύστερα από τις νέες ταραχές αναγκάζεται κι αυτός με τη σειρά του να παραιτηθεί. Για τρεις μέρες ανέλαβε καθήκοντα προέδρου ο πρόεδρος της Βουλής Εντουάρντο Καμάνιο μέχρι να πάρει τα ηνία ο Εδουάρδο Ντουάλδε, πέμπτος κατά σειρά πρόεδρος μέσα σε δύο βδομάδες.

Οι μνήμες του εκείνου του Δεκέμβρη παραμένουν ζωντανές

Πρόσφατα το Ακυρωτικό Δικαστήριο επιβεβαίωσε ποινές φυλάκισης τριών και τεσσάρων ετών για τον πρώην επικεφαλής της ομοσπονδιακής αστυνομίας και τον πρώην γραμματέα Ασφαλείας για τον ρόλο τους στην καταστολή της εξέγερσης του 2001. Με τη σειρά της η κυβέρνηση του Αλμπέρτο Φερνάντες ανακοίνωσε την προηγούμενη εβδομάδα νομοσχέδιο για την αποζημίωση των θυμάτων της αστυνομικής καταστολής.

Ο Αργεντίνος πρόεδρος δέχθηκε επίσης την προηγούμενη Κυριακή στο προεδρικό μέγαρο τους γονείς και συγγενείς των θυμάτων του 2001 για να τους τιμήσει, αλλά και για τα αποκαλυπτήρια μιας τιμητικής πλακέτας που έχει τοποθετηθεί στον φράκτη της εισόδου του μεγάρου, με τα ονόματα των 39 θυμάτων. Ωστόσο, τις προηγούμενες μέρες δεκάδες χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν στους δρόμους του Μπουένος Άιρες, έπειτα από έκκληση οργανώσεων της ριζοσπαστικής αριστεράς, για να διαμαρτυρηθούν κατά της πρόθεσης της κυβέρνησης να έρθει σε συμφωνία με το ΔΝΤ για τη διευθέτηση του χρέους των 44 δισ. δολαρίων, μετά το δάνειο που πήρε η προηγούμενη κυβέρνηση του προέδρου Μαουρίτσιο Μάκρι. Θα καταφέρει η κυβέρνηση Φερνάντες να υπογράψει μια επωφελή συμφωνία ή ένας νέος κύκλος μέτρων λιτότητας θα πλήξει την επί δεκαετίες ταλαιπωρημένη οικονομία και κοινωνία της χώρας; Οι επόμενοι μήνες θα είναι σίγουρα κρίσιμοι για την Αργεντινή, με τις μνήμες του σκληρού παρελθόντος να παραμένουν ζωντανές.