Εάν υπάρχει κατάλληλος χρόνος για να ξανασκεφτούμε όλα όσα νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε για την πολιτική, όσα μας διδάσκουν τα βιβλία ιστορίας και πολιτικής επιστήμης για τον ρατσισμό, το 2020 είναι αυτός ο χρόνος.
Στις ΗΠΑ εξελίσσεται μια παράξενη προεκλογική περίοδος όχι μόνο λόγω του κορονοϊού, αλλά και των φυλετικών διακρίσεων που έχουν έρθει στην επιφάνεια με αφορμή αρχικά την υπόθεση της δολοφονίας του Τζόρτζ Φλόϊντ από αστυνομικούς στη Μινεάπολη.
Κι εάν οι φυλετικές και ρατσιστικές διακρίσεις αποτυπώνονται με οξύ και άμεσα ορατό τρόπο στο αστυνομικό σώμα, ανάλογες διακρίσεις αποτυπώνονται στον ίδιο το Σώμα των Εκλεκτόρων. Για το θεσμό αυτό, ωστόσο, δεν γίνεται καμία απολύτως συζήτηση δημοσίως.
Τι είναι το Σώμα των Εκλεκτόρων
Το Σώμα των Εκλεκτόρων είναι ένας από τους παραδοσιακούς συνταγματικούς θεσμούς των ΗΠΑ, τον οποίο οι περισσότεροι Αμερικανοί γνωρίζουν, όπως επίσης και όσοι παρακολουθούν τις εκλογές στις ΗΠΑ, ελάχιστοι όμως γνωρίζουν τις ρίζες του και πως καθιερώθηκε.
Είναι ένα θεσμός για τον οποίο κανείς δεν ενδιαφέρεται ή παρακολουθεί κατά τη διάρκεια της θητείας του εκάστοτε Αμερικανού Προέδρου, παρά μόνο πριν τις εκλογές. Όσο παράδοξο και εάν ακούγεται, το Σώμα των Εκλεκτόρων συνιστά το πιο σημαντικό θεσμό της αμερικανικής εκλογικής διαδικασίας, που καθόρισε επίσης και το αποτέλεσμα δύο εκλογικών αναμετρήσεων στις ΗΠΑ, το 2000 και το 2016. Και στις δύο αυτές αναμετρήσεις, αμφότεροι οι Τζορτζ Μπους (ο νεότερος) και Ντόναλντ Τραμπ κέρδισαν τις εκλογές με αθροιστικά λιγότερες ψήφους από τους πολιτικούς τους αντιπάλους λόγω της επιλογής των Εκλεκτόρων. Η ψήφος στις ΗΠΑ αποτυπώνει τη θέληση και επιλογή των ψηφοφόρων, αλλά το Σώμα των Εκλεκτόρων είναι εκείνο τελικά που επιλέγει ποιος ή ποια θα κερδίσει τις εκλογές.
Λίγο ρατσιστικό και αντιδημοκρατικό δεν ακούγεται όλο αυτό;
Η σύγκρουση Βορρά-Νότου για την σύνταξη του Συντάγματος των ΗΠΑ
Το αμερικανικό πολιτικό σύστημα έχει διαμορφωθεί και συντηρείται στη βάση μιας πολιτικής συναίνεση ως προς τον ίδιο το θεσμό και τη λειτουργία του. Το Σώμα των Εκλεκτόρων δημιουργήθηκε για να προστατεύει και να συντηρεί τη δύναμη των Πολιτείων του Νότου, των οποίων ο πληθυσμός είναι αρκετά μικρότερος από τον αντίστοιχο πληθυσμό των Πολιτειών του Βορρά.
Η άμεση δημοκρατία, δηλαδή, ανησυχούσε τους Νότιους κατά τη διάρκεια των συζητήσεων και διαπραγματεύσεων για το Σύνταγμα των ΗΠΑ. «Το ίσο δικαίωμα στην ψήφο ανησυχούσε τους Νότιους, γιατί δεν ήθελαν να νιώθουν ότι οι μαύροι μπορούν να καθορίσουν ένα εκλογικό αποτέλεσμα στις Πολιτείες τους», έγραφε ο Τζέιμς Μάντισον το 1787 και πράγματι το Σώμα των Εκλεκτόρων δημιουργήθηκε για να πειστούν οι Νότιοι να συμφωνήσουν για τη σύνταξη και τη μορφή του αμερικανικού Συντάγματος. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι 8 από τους πρώτους 9 υποψήφιους για την προεδρία των ΗΠΑ εκλέχθηκαν έπειτα από νίκη τους στην πολιτεία Βιρτζίνια, την πιο πολυπληθή τότε πολιτεία των ΗΠΑ, η οποία όμως λόγω του μαύρου πληθυσμού της και των σκλάβων είχε τους λιγότερους καταγεγραμμένους ψηφοφόρους.
«Σε ένα σύστημα άμεσης δημοκρατίας ο αμερικανικός Νότος θα έχανε σε κάθε αναμέτρηση, γιατί η πλειοψηφία του πληθυσμού του ήταν σκλάβοι μαύροι χωρίς δικαίωμα ψήφου. Το Σώμα των Εκλεκτόρων θα επέτρεπε στις Νότιες πολιτείες να μετρούν τις ψήφους των μαύρων, με ένα σύστημα περιορισμού της επιρροής της ψήφου, δίνοντας στον Νότο άνεση να επηρεάζει σημαντικά το αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών», τόνισε προ κάποιων εβδομάδων ο Ακίλ Αμάρ, καθηγητής νομικής και πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Γέιλ.
Δύο αιώνες μετά τη δημιουργία του, το Σώμα των Εκλεκτόρων συνεχίζει να αποτελεί τον θεσμό που εκφράζει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο την λευκή υπεροχή, δημιουργώντας μεγάλες ρωγμές στο εκλογικό σώμα, ιδίως μεταξύ του πληθυσμού των μαύρων που ζουν στις πολιτείες του Νότου, η ψήφος των οποίων υποσκελίζεται μπροστά στις αποφάσεις των Εκλεκτόρων. Για αυτόν ακριβώς το λόγο οι υποψήφιοι των εκλογών κοιτούν πρωτίστως να κερδίσουν τις πολιτείες με πολλούς Εκλέκτορες, παρά τις πολιτείες με μεγάλο πληθυσμό.
Η θέση του Ανωτάτου Δικαστηρίου και το κίνημα Black Lives Matter
Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, προκείμενου να ενδυναμώσει την ψήφο των πολιτών και να την κάνει να μετρά ισότιμα με την ψήφο των Εκλεκτόρων, αποφάσισε μόλις τον περασμένο Ιούλιο, εν μέσω μαζικών αναταραχών για την αστυνομική βία, ότι το Σώμα των Εκλεκτόρων πρέπει να σέβεται την λαϊκή ετυμηγορία. Μια απόφαση που επί της ουσίας «εναρμονίζεται πλήρως με τις επιταγές του αμερικανικού Συντάγματος», όπως σημείωσε η δικαστής Έλενα Κάγκαν.
Ο ιστορικός, καθηγητής του Χάρβαρντ, Αλεξάντερ Κέϊσαρ, στο βιβλίο του «Γιατί συνεχίζουμε να έχουμε το Σώμα των Εκλεκτόρων» εξετάζει τους λόγους που το Σώμα συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και σήμερα, αποδυναμώνοντας τη ψήφο των μαύρων.
Ο Κέϊσαρ τονίζει πως γίνονται προσπάθειες και ζυμώσεις για να καταργηθεί το Σώμα και πως η πίεση των κινημάτων μπορεί να επιταχύνει τις εξελίξεις και να αλλάξει τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στις ΗΠΑ. «Πιστεύω ότι η άνοδος των κινημάτων και του ακτιβισμού είναι εξαιρετικά σημαντική προς την κατεύθυνση της κατάργησης του Σώματος Εκλεκτόρων. Υπάρχουν δύο εκλογικές αναμετρήσεις, το 2000 και το 2016, πολύ κοντά η μία στην άλλη στην μεγάλη ιστορία των εκλογικών αναμετρήσεων των ΗΠΑ, που δείχνουν που το σύστημα ‘μπάζει’ και ότι δεν μπορεί να έχει πλέον ούτε καν την έξωθεν καλή μαρτυρία», είχε δηλώσει τον περασμένο Ιούλιο σε συνέντευξή του.
Κινήματα σαν το «Black Lives Matter» μπορούν να πιέσουν για αλλαγή, για θεσμικές μεταρρυθμίσεις, θέτοντας στο περιθώριο αναχρονιστικές πολιτικές που αναπαράγουν και συντηρούν τον ρατσισμό και τις φυλετικές διακρίσεις. Χρειάζονται όμως και πολιτικές ηγεσίες που μπορούν να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Η διοίκηση Τραμπ έχει δείξει ότι δεν την απασχολεί κάτι τέτοιο. Μια διοίκηση Μπαίντεν θα μπορούσε να κάνει κάτι τέτοιο και να φέρει αποτελέσματα;
