Η σημερινή θέση της Κύπρου στην περιοχή χαρακτηρίζεται από αστάθεια, ενώ μία σειρά από παράγοντες, εσωτερικοί και εξωτερικοί, διαμορφώνουν ένα αβέβαιο σκηνικό όσον αφορά τη λύση του Κυπριακού, την ΑΟΖ και κατά συνέπεια τους υδρογονάνθρακες, ενώ σχετικά με την τριμερή συμφωνία (Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ) για τον υποθαλάσσιο αγωγό EastMed, τα δεδομένα προσδίδουν και ένα πολιτικό πρόσημο, σε αντίθεση με μία ακραιφνώς οικονομική συμφωνία.
Του Κυριάκου Λοϊζου
Επιπρόσθετα, άλλοι παράγοντες – όπως το σκάνδαλο με τα «χρυσά διαβατήρια» – έρχονται να τορπιλίσουν και να αποδυναμώσουν το διεθνές «πρόσωπο» της Κυπριακής Δημοκρατίας. Όλα μαζί, αλλά και το κάθε ένα ξεχωριστά, κτίζουν ένα μωσαϊκό στο οποίο η πρόοδος, η ειρήνη και η σταθερότητα, καθίστανται έννοιες δυσδιάκριτες.
Τα νέα δεδομένα στο Κυπριακό. Σε επικίνδυνο μονοπάτι με μοναδικό κερδισμένο… τον εθνικισμό
«Oι Τουρκοκύπριοι με εξέλεξαν με την εντολή να αναζητήσω μια λύση δύο κρατών. Υποστήριζα αυτή τη θέση στη διάρκεια της προεκλογικής μου εκστρατείας αλλά και ανέκαθεν στην πολιτική μου καριέρα». Σε αυτή τη φράση του νεοεκλεγέντα ηγέτη των Τουρκοκυπρίων, Ερσίν Τατάρ, αναδύεται εν πολλοίς το πνεύμα της νέας εποχής στην οποία περιέρχεται το κυπριακό ζήτημα. Με κάθε επισημότητα, ο νέος Τ/κ ηγέτης θέτει στο τραπέζι τη λύση δύο κρατών στο νησί, ενώ έχει την αμέριστη υποστήριξη του Τούρκου Προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Τα αποτελέσματα των εκλογών στην Τουρκοκυπριακή κοινότητα καταδεικνύουν την επικράτηση της βούλησης της Άγκυρας επί της βούλησης της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Το γεγονός ότι το εκλογικό αποτέλεσμα επηρεάστηκε από σειρά παρεμβάσεων της Άγκυρας υπέρ του Ερσίν Τατάρ και τελικά καθορίστηκε από τις ψήφους Τούρκων εποίκων που διαμένουν στις περιφέρειες του Τρικώμου και της Αμμοχώστου – όπου ο Τατάρ επικράτησε του Μουσταφά Ακιντζί με μεγάλη διαφορά – δημιουργεί ήδη κλίμα διχασμού και έντασης εντός της κοινότητας, η οποία αναμένεται να αποτυπωθεί στο άμεσο μέλλον και επί του εδάφους. Σημειώνεται δε, πως πολλοί αναλυτές κάνουν λόγο για «ενταφιασμό» της εποχής συζήτησης για μία λύση με διζωνική δικοινοτική ομοσπονδία.
Είναι κρίσιμο να υπογραμμιστεί ότι, το βράδυ της εκλογής Τατάρ στα κατεχόμενα οι «φωνές» οι οποίες πανηγύριζαν, ήταν οι ίδιες με τις ελληνοκυπριακές που εδώ και πολλά χρόνια φωνάζουν για «εμείς εδώ και αυτοί εκεί». Μόνο που στην ελληνοκυπριακή πλευρά δεν τέθηκε ποτέ επίσημα η λύση δύο κρατών, προφανώς για ευνόητους λόγους. Ο Ερσίν Τατάρ ωστόσο, εκφράζει πλέον σε απόλυτα πραγματική βάση αυτή τη θέση, η οποία θα είναι καταστροφική για το μέλλον του νησιού σε βάθος χρόνου. Επιπλέον, θα πρέπει να σκεφτούμε ότι, η καταστροφή συντελείται και τώρα, καθώς ο εθνικισμός βρίσκει περισσότερο έδαφος και δηλητηριάζει ακόμη περισσότερο την κυπριακή κοινωνία.
Μετά το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά το 2017, η κυβέρνηση Αναστασιάδη φάνηκε να αφήνει το κυπριακό στον «αυτόματο πιλότο», ενώ από τότε έχουν περάσει τρία χρόνια. Αυτή η περίοδος των τριών χρόνων, χαρακτηρίζεται από ακινησία, ή για να ακριβολογούμε, από πισωγυρίσματα στις προσπάθειες για επίτευξη λύσης.
Τότε, στο Κραν Μοντανά, ο πρώην ηγέτης των Τουρκοκυπρίων, Μουσταφά Ακιντζί, πίεσε τον Αναστασιάδη για λύση, με το επιχείρημα ότι οι Τούρκοι υποχωρούν για πρώτη φορά και από το ταμπού των παραδοσιακών εγγυήσεων και δέχονται ακόμη και τη σταδιακή αποχώρηση των στρατευμάτων τους. Ο Νίκος Αναστασιάδης, απάντησε πως όλα αυτά ήταν ασαφή, ενώ ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, απάντησε πως «δεν υπάρχει καμία ασάφεια, και αν δεν συμφωνούν θα πρέπει απλά να το θέσουν ξεκάθαρα».
Σήμερα, η λύση στη βάση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας απομακρύνεται επικίνδυνα, ενώ είναι η πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια όπου η «λύση» των δύο κρατών εμφανίζεται ενδυναμωμένη και υποστηρίζεται, αλλά και τίθεται από τα πλέον επίσημα χείλη.
Μοναδικός (πρόσκαιρα) «κερδισμένος» είναι ο εθνικισμός και στις δύο πλευρές. Οι απορριπτικοί Ελληνοκύπριοι, με προεξέχοντα τον Πρόεδρο, Νίκο Αναστασιάδη (αν και παλαιότερα υποστήριζε τη λύση) είδαν την εκλογή Τατάρ ως μία ευκαιρία για τη συνέχιση της διένεξης με την Τουρκία, γεγονός το οποίο τους διατηρεί στις θέσεις τους ως εκφραστές του Έθνους και της αδιάβλητης της «ελληνικής ψυχής σε ένα ελληνικό νησί.
Επιπρόσθετα, η «λύση μέσω των υδρογονανθράκων» έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί, καθώς πουθενά δε διαφαίνεται ότι το συγκεκριμένο μοντέλο βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Μάλλον το αντίστροφο θα συμβεί, εάν συμβεί, δηλαδή ένας δίκαιος διαμοιρασμός του φυσικού πλούτου, ύστερα από δίκαιη και βιώσιμη λύση του προβλήματος.
EastMed: Ανάμεσα στην πολιτική διακήρυξη και την πραγματικότητα
Όσον αφορά τον υποθαλάσσιο αγωγό EastMed και χωρίς να «υπολογίζεται» το οικολογικό σκέλος του συγκεκριμένου εγχειρήματος, τόσο η κυπριακή, όσο και ελληνική πλευρά ξοδεύουν διπλωματικό αποθεματικό (προς το παρόν), ενώ παράλληλα οι σχέσεις με την Τουρκία οδηγούνται μόνο σε ανώμαλα εδάφη. Επιπλέον, σύμφωνα με έρευνες που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, στο τεχνικό κομμάτι, το έργο είναι πολύ δαπανηρό, ενώ οι φωνές που υποστηρίζουν ότι είναι σχεδόν ανέφικτο να υλοποιηθεί μίας τέτοιας έκτασης έργο στην παρούσα φάση, πληθαίνουν. Με βάση το σχεδιασμό του έργου (ετήσιας δυναμικότητας 10 δισ. κυβικά μέτρα, με δυνατότητα αύξησης στα 16 δισ. κυβικά μέτρα), το μεγαλύτερο τμήμα του EastMed, που θα διανύει συνολικά 1.900 χλμ., θα βρίσκεται κάτω από τη θάλασσα σε βάθος έως και 3 χλμ., αποτελώντας ίσως τον μεγαλύτερο και βαθύτερο υποθαλάσσιο αγωγό στον κόσμο. Αυτά τα τεχνικά δεδομένα, το μήκος του αγωγού και κυρίως το βάθος μέσα από το οποίο θα πρέπει να διέλθει, καθιστούν το έργο δύσκολο αλλά και δαπανηρό.
Σχετικά με τα οφέλη και ποιος ή ποιοι επωφελούνται, υπάρχουν δύο σημεία τα οποία αξίζουν αναφοράς και είναι ακραιφνώς πολιτικά. Το πρώτο είναι ο Πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπένιαμιν Νετανιάχου, ο οποίος στις 2 Ιανουαρίου 2020 παρέδωσε τα 4 υπουργικά χαρτοφυλάκια (ημερομηνία υπογραφής της συμφωνίας για τον EastMed) που κατείχε για να αντιμετωπίσει τις κατηγορίες για διαφθορά. Ήταν δηλαδή και μια κίνηση στήριξης -και της Κύπρου και της Ελλάδας και (έμμεσα) των ΗΠΑ προς τον κ. Νετανιάχου- ενόψει και των εκλογών του Μάρτη στο Ισραήλ, τις οποίες και κέρδισε. Όπως ακριβώς δύο φορές προηγουμένως έκανε ο Αμερικανός Πρόεδρος με τη μεταφορά της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ και τη «νομιμοποίηση» του παράνομου εποικισμού παλαιστινιακών εδαφών.
Το δεύτερο σημείο, είναι το πολιτικό όφελος για τη μερίδα εκείνη των Ελληνοκυπρίων και των Ελλήνων, οι οποίοι επιδιώκουν τη διαιώνιση των προβλημάτων με την Τουρκία, καθώς η συμφωνία για τον αγωγό εμπεριείχε σε μεγάλο βαθμό, αν όχι εξ ολοκλήρου, μία «απάντηση» στη συνεχιζόμενη τουρκική προκλητικότητα. Πάντως, μετά την υπογραφή της συμφωνίας τον Ιανουάριο του 2020, η Τουρκία δια στόματος του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, διεμήνυσε πως «τίποτε δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Τουρκία» και ότι θα συνεχίσει τις προκλήσεις και τις παράνομες ενέργειες γιατί «νιώθει ότι οι ενέργειες που γίνονται από μέρους των χωρών της περιοχής -μέσω των τριμερών συνεργασιών και με τη συμμετοχή των ΗΠΑ- επιχειρούν να την απομονώσουν. Είναι χαρακτηριστική η δήλωση και του Ερντογάν και άλλων αξιωματούχων της χώρας ότι «αν τους επιτρέπαμε δεν θα μας άφηναν ούτε παραγάδι να ρίξουμε».
Σχεδόν έναν χρόνο μετά, η πρόβλεψη κάποιων νηφάλιων φωνών επιβεβαιώνεται, καθώς παρακολουθούμε την Τουρκία να «ενισχύει» την επιθετικότητα και την προκλητικότητά της. Ωστόσο, με βάση τα παραπάνω, δε σημαίνει ότι προδικάζεται η αποτυχία της συμφωνίας και η κατασκευή του αγωγού, αλλά οι πολιτικοί λόγοι στους οποίους επένδυσαν οι τρείς αρχηγοί των κρατών, προπορεύονται του οικονομικού, πραγματικού και βιώσιμου σκέλους του εγχειρήματος. Μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί πως σε σχέση με τη βιωσιμότητα του έργου, η σχετική μελέτη θα ολοκληρωθεί σε έναν χρόνο, όπου με απλά λόγια σημαίνει πως, κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα εάν θα πραγματοποιηθεί αυτό το κολοσσιαίο πρότζεκτ.
Τέλος, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και η ευρωπαϊκή αγορά (όπου θα διοχετεύεται η ενέργεια), καθώς η ζήτηση ανέρχεται στα 450 δις κυβικά μέτρα και εξαρτάται κατά 45% από τη ρωσική αγορά. Τι μπορεί να στείλει ως εναλλακτική πηγή προσφοράς ενέργειας ο αγωγός των 15 ή 20 δις κυβικών μέτρων, είναι το ερώτημα. Κάποιοι παρουσίασαν την προδέσμευση του 20% της χωρητικότητας του αγωγού, δηλαδή τα 2 δις κ.μ. ως ένδειξη εμπιστοσύνης των επενδυτών προς το έργο. Ούτε αυτό όμως υποστηρίζεται από την ευρωπαϊκή αγορά και αυτό φάνηκε από τις αντιδράσεις στις κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ για τον αγωγό NordStream2.
Η αγορά επιλέγει το φθηνό φυσικό αέριο πάνω και πέρα από πολιτικές σκοπιμότητες. Διότι προ πάντων, αναφορικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι μία οικονομική ένωση η οποία παραμερίζει τις όποιες «περιφερειακές» πολιτικο-οικονομικές συμφωνίες οι οποίες ως πρωταρχικό σκοπό έχουν το πολιτικό όφελος στο εσωτερικό του εκάστοτε κράτους. Υπογραμμίζεται ότι, η μείωση της χρήσης φυσικού αερίου ως το 2050 κατά 75% – 85% από την ΕΕ στη βάση του εγχειρήματος για μηδενικές εκπομπές ρύπων (Green Deal), είναι γεγονός το οποίο ενισχύει, τρόπον τινά, τη νηφαλιότητα και τη μη βεβαιότητα για το έργο.
ΑΟΖ και υδρογονάνθρακες
Η Noble Energy, διαχειριστής του κοιτάσματος «Αφροδίτη», έχει θέσει ζήτημα αναστολής στην ανάπτυξη του κοιτάσματος. Κι αυτό παρά το ότι από τον Νοέμβριο του 2019 υπέγραψε με την κυπριακή κυβέρνηση το τελικό σχέδιο ανάπτυξής του. Την ίδια στιγμή, οι άλλες εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην ΑΟΖ μας, όπως η ΕΝΙ -ΤΟΤAL -ΕΧΧΟΝ, έχουν αναστείλει τα προγράμματά τους σε πρώτη φάση για το 2021, όμως δεν αποκλείεται να ζητήσουν και νέες παρατάσεις στη συνέχεια. Εν ολίγοις, πού βρίσκεται το πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ό,τι αφορά την ανακάλυψη και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων;
Η Noble ανακοίνωσε ότι, ενώ παραμένει πιστή στις δεσμεύσεις της στην Κύπρο, επανεξετάζει το αναπτυξιακό σχέδιο του κοιτάσματος υπό το φως των δύσκολων παγκόσμιων αγορών, αλλά σκοπεύει να μπει σε διαπραγματεύσεις με την κυβέρνηση για να συμφωνήσει ένα νέο χρονοδιάγραμμα ανάπτυξης. Αυτό θα εξαρτηθεί από τις συνθήκες της παγκόσμιας αγοράς, την προσφορά και ζήτηση φυσικού αερίου και τις τιμές. Πάντως, στις 8 Μαίου 2020, ο David Stover – CEO Noble Energy – δήλωσε πως «στη Noble δεν θα επενδύσουμε κεφάλαια σε έργα με λιγότερο από αποδεκτές αποδόσεις και θα διατηρήσουμε τα αποθέματά μας για ένα καλύτερο μέλλον». Από αυτή τη δήλωση, εξάγεται το συμπέρασμα ότι, οι αρχικές εκτιμήσεις που αφορούσαν το σύνολο του ζητήματος των υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ, δεν είναι και σε τόσο στερεές βάσεις πια.
Το πρόβλημα βέβαια αφορά όλες τις εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην κυπριακή ΑΟΖ, πρόβλημα που επιδεινώνεται λόγω της οικονομικής κρίσης που προκάλεσε η πανδημία. Πέρα από τη Noble που ανακοίνωσε στο τέλος του πρώτου τριμήνου του 2020 καθαρές απώλειες 4 δισ. δολαρίων και 53% περικοπές στις δαπάνες της, τα αποτελέσματα του πρώτου τριμήνου του 2020 και της ExxonMobil ήταν πολύ απογοητευτικά, αντικατοπτρίζοντας την κρίση που αντιμετωπίζει η παγκόσμια βιομηχανία υδρογονανθράκων. Η Exxon είχε απώλειες 610 εκατ. δολαρίων, για πρώτη φορά μετά από 32 χρόνια. Σύμφωνα με τη S&P Global, έχει πλέον χάσει την πρώτη θέση μεταξύ των διεθνών εταιρειών πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Shell. Κάτι που ανάγκασε την εταιρεία να ανακοινώσει τον Απρίλιο περικοπές 30% στις δαπάνες της για το 2020 και να επιταχύνει τα σχέδιά της για εκποιήσεις.
Στην προσπάθειά τους να κινηθούν σε ένα πλάνο βιωσιμότητας, οι εταιρείες αυτές έχουν επίσης ξεκινήσει προγράμματα για ένα μέλλον χωρίς ανθρακούχες εκπομπές. Με την αβεβαιότητα για το μέλλον της ζήτησης πετρελαίου και φυσικού αερίου να γίνεται μακροπρόθεσμη, και την ανθεκτικότητα της βιομηχανίας να μην είναι πλέον εξασφαλισμένη, αναπτύσσουν πράσινη ενέργεια. Η Eni είναι μία από τις τελευταίες που προσχώρησε σε αυτήν την κατεύθυνση, ενισχύοντας τις επιχειρήσεις της σε ανανεώσιμη ενέργεια σε βάρος του πετρελαίου.
Από την άλλη βέβαια, η Κύπρος, πέραν των τιμών διεθνώς και της οικονομικής κρίσης, αντιμετωπίζει και η ίδια επιπρόσθετα προβλήματα, που εστιάζονται στις κινήσεις της Τουρκίας στην κυπριακή ΑΟΖ και βεβαίως έχουν να κάνουν και με τη λύση ή όχι του Κυπριακού. Το γεωτρητικό πρόγραμμα της Κύπρου επηρεάζεται από τη μη λύση (απόδειξη το επεισόδιο στο οικόπεδο 3 όπου ματαιώθηκε από την Τουρκία η γεώτρηση, καθώς οι παράνομες γεωτρήσεις που πραγματοποιεί σε τεμάχια τα οποία ήδη η Κύπρος έχει αδειοδοτήσει στην Total και Eni).
Σχετικά με το τουρκικό γεωτρύπανο «Γιαβούζ», η αιφνιδιαστική αποχώρηση του από την κυπριακή ΑΟΖ και το τεμάχιο 6, στις 4 Οκτωβρίου 2020, δεν ήταν παρά μία μικρή κίνηση εκ μέρους της Τουρκίας για «αποκλιμάκωση» της έντασης, κερδίζοντας βέβαια διπλωματικό χρόνο με την Ευρώπη.
Εν ολίγοις, η αναβολή της ανάπτυξης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου σε βάθος χρόνου, και λόγω πολιτικών περιπλοκών, δεν είναι προς όφελος της Κύπρου. Αυτό σημαίνει ότι η Κύπρος οικονομικά θα κλειδωθεί στην εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ) για μεγάλο χρονικό διάστημα και θα την πληρώσει μέσω υψηλών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, σε μια περίοδο που το δικό της φυσικό αέριο – κάπου 350 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα – παραμένει ανεκμετάλλευτο θαμμένο στα βάθη της Ανατολικής Μεσογείου.
Στη δίνη των «χρυσών διαβατηρίων» και η συνεχιζόμενη διεθνής αναξιοπιστία. Η κυβέρνηση Αναστασιάδη σε πολιτικό τέλμα
Οι αποκαλύψεις του Αραβικού δικτύου Al Jazeera για το σκάνδαλο των «χρυσών» διαβατηρίων, αδιαμφισβήτητα έχει φέρει την κυβέρνηση Αναστασιάδη σε μία πολύ δεινή θέση, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό. Και η διεθνής εικόνα της Κύπρου είναι αυτή που «τραυματίστηκε» και διασύρθηκε περισσότερο, διότι μετά τις πρώτες αποκαλύψεις του Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση Αναστασιάδη συνέχισε να πουλά διαβατήρια σε εγκληματίες και απατεώνες, κυρίως Ασιάτες.
Όσον αφορά την αξιοπιστία της Κύπρου διεθνώς και κυρίως εντός Ε.Ε., αυτή βρίσκεται στο ναδίρ. Η υπόθεση αυτή των «χρυσών» διαβατηρίων ιεραρχείται πολύ ψηλά στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Σχετίζεται με τις πιο κεντρικές ανησυχίες για το κράτος δικαίου και, δυστυχώς, αντιμετωπίζεται ως «ακραίο παράδειγμα προς αποφυγή» στην περίπτωση της Κύπρου ακόμα και σε σύγκριση με τη Μάλτα. Η Κύπρος βιώνει και θα βιώσει έντονα την απαξίωση, καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα περάσει το σκάνδαλο των διαβατηρίων από κόσκινο. Μάλιστα, η Πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ήταν σαφής όταν είπε ότι «οι ευρωπαϊκές αξίες δεν είναι προς πώληση», ενώ ο αρμόδιος εκπρόσωπος της Κομισιόν, Κρίστιαν Βίγκαντ, είχε δηλώσει ότι «παρατηρήσαμε με δυσπιστία, πώς υψηλού επιπέδου αξιωματούχοι εμπορεύονταν ευρωπαϊκή ιθαγένεια για οικονομικά οφέλη».
Επιπλέον, αν αναλογιστούμε ότι η όλη διαδικασία συμπίπτει με μία εκλογική χρονιά στην Κύπρο (βουλευτικές Μάιος ‘21, δημοτικές Δεκέμβριος ‘21), γίνεται εύκολα αντιληπτό πως θα είναι μία χρονιά έντονης πολιτικής κρίσης και αντιπαράθεσης στο εσωτερικό του νησιού. Πάντως, πρόκειται για την πιο εκτεταμένη μορφή δυσφήμισης της Κύπρου από την εποχή της ένταξής της στην ΕΕ, ενώ η κυβέρνηση Αναστασιάδη έχει απωλέσει σχεδόν εξ ολοκλήρου την αξιοπιστία της στα μάτια των πολιτών. Αξίζει να σημειωθεί πως, για πολλούς Ευρωπαίους αξιωματούχους, το σκάνδαλο των «χρυσών» διαβατηρίων αποτελεί ένα εξόφθαλμο προηγούμενο κατάχρησης σε βάρος του συνόλου της Ε.Ε.
*Ο Κυριάκος Λοϊζου είναι πολιτικός επιστήμονας και δημοσιογράφος, υπεύθυνος τμημάτων διεθνών και πολιτισμού στην Εφημερίδα «Χαραυγή». Το άρθρο δημοσιεύεται στην έκδοση των διεθνών τάσεων Δεκεμβρίου 2020 του Ινστιτούτου Πουλαντζάς.
