Υπόθεση Προτάσεβιτς: Το μεγάλο «κενό δημοκρατίας» της ΕΕ
Η ΕΕ δεν μπορεί (ή δεν θέλει) πραγματικά να προστατεύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών της και όσων ζητούν πολιτικό άσυλο σε κράτος-μέλος.
Λίγα λεπτά πριν το αεροσκάφος της Ryanair εισέλθει στον εναέριο χώρο της Λιθουανίας, εξετράπη ξαφνικά η πορεία του προς το Μινσκ, την πρωτεύουσα της Λευκορωσίας.
Στόχος ήταν να συλληφθεί από τις αρχές της Λευκορωσίας ο Ρομάν Προτάσεβιτς, 26 ετών, δημοσιογράφος και συνιδρυτής του NEXTA, ενός δημοφιλούς και επιδραστικού στους κόλπους της λευκορωσικής αντιπολίτευσης καναλιού στο Telegram, το οποίο έγινε γνωστό μετά τις ταραχώδεις προεδρικές εκλογές του περασμένου έτους.
«Η θανατική ποινή με περιμένει εδώ» φέρεται να είπε ο Προτάσεβιτς καθώς τον κατέβαζαν από το αεροπλάνο στο Μινσκ, επιστρέφοντας στα «νύχια» ενός συστήματος που τον έβαλε σε λίστα παρακολούθησης τρομοκρατών για τα κείμενά του. Η φίλη του Προτάσεβιτς, η Ρωσίδα φοιτήτρια Σοφία Σάπεγκα, συνελήφθη επίσης.
Οι λεπτομέρειες σχετικά με το πώς οι αρχές της Λευκορωσίας κατάφεραν να προσγειώσουν το αεροπλάνο στο Μινσκ δεν έχουν ακόμη αποσαφηνιστεί, αν και η Ryanair πλέον κάνει λόγο για «κρατικά υποστηριζόμενη αεροπειρατεία». Ο 26χρονος δημοσιογράφος βρίσκεται τώρα υπό κράτηση και αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης έως 15 χρόνια με την κατηγορία της «οργάνωσης μαζικών ταραχών», της «διατάραξης της τάξης» και της «εχθρότητας προς την επιβολή του νόμου».
Από τότε που οι κατηγορίες για εκλογική νοθεία και η αστυνομική βία έβγαλαν τον κόσμο στους δρόμους των πόλεων της Λευκορωσίας τον Αύγουστο του 2020, το NEXTA, με περίπου 1,2 εκατομμύρια συνδρομητές πλέον, έχει καταγράψει λεπτομερώς τη μετεκλογική κινητοποίηση της χώρας και έχει καταστεί μια από τις σημαντικότερες πηγές πληροφόρησης εντός και εκτός της χώρας, με τις αρχές να έχουν έκτοτε χαρακτηρίσει το κανάλι ως «εξτρεμιστικό». Τον Μάρτιο φέτος το κανάλι κυκλοφόρησε μια ταινία που αποκάλυπτε τον πολυτελή και πλούσιο τρόπο ζωής του προέδρου Λουκασένκο, η οποία ταινία, τρεις ημέρες αργότερα, είχε ήδη συγκεντρώσει τρία εκατομμύρια προβολές στο διαδίκτυο.
Το NEXTA ιδρύθηκε από τον Προτάσεβιτς, ο οποίος τώρα διευθύνει ένα διαφορετικό κανάλι στο Telegram, και τον συνάδελφό του Λευκορώσο δημοσιογράφο, Στσιαπάν Πουτσίλα, με έδρα τη γειτονική Πολωνία. Το δίκτυο κάλυψε λεπτό προς λεπτό τις αντικυβερνητικές διαδηλώσεις, που οδήγησαν στο θάνατο τουλάχιστον 3 διαδηλωτών και τη σύλληψη 6.700 πολιτών. Οι ποινικές διώξεις που ακολούθησαν ανάγκασαν πολλούς να εγκαταλείψουν τη χώρα και να αναζητήσουν νέα ζωή εκτός Λευκορωσίας. Ο Προτάσεβιτς είχε, για παράδειγμα, λάβει άσυλο στη Λιθουανία.
«Η υπόθεση Προτάσεβιτς αποτελεί μέρος της γενικής πολιτικής του Λουκασένκο για τη φίμωση των όποιων ανεξάρτητων ΜΜΕ έχουν απομείνει στη χώρα» δήλωσε ο Βαντίμ Μοχέικο από το Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών της Λευκορωσίας, ο οποίος επισήμανε επίσης τις πρόσφατες αλλαγές στο νόμο της χώρας για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την επιδρομή της αστυνομίας την περασμένη εβδομάδα στο TUT.by, ένα ανεξάρτητο ειδησεογραφικό πρακτορείο, για υποτιθέμενη «φοροδιαφυγή». «Πολλοί δημοσιογράφοι και μπλόγκερ βρίσκονται ήδη στη φυλακή, ενώ αντιμέτωποι με τον ίδιο κίνδυνο είναι και όσοι βρίσκονται στο εξωτερικό ή ακόμη και όσοι πετούν πάνω από τη Λευκορωσία» πρόσθεσε.
Τα κράτη-μέλη της ΕΕ υποτίθεται ότι αποτελούν «ασφαλή καταφύγια» για δημοσιογράφους, εξόριστους και αντιφρονούντες από αυταρχικά καθεστώτα. Οι αξίες του πολιτικού πλουραλισμού και της ελευθερίας του λόγου, η βασισμένη στα δικαιώματα προστασία των ατόμων που διαφεύγουν των διώξεων, σε συνδυασμό με τις υποτιθέμενα ουδέτερες υπηρεσίες επιβολής του νόμου και μετανάστευσης προορίζονται, κατ’ αρχήν, να προστατεύσουν τα άτομα που κινδυνεύουν από το «μακρύ χέρι» των υπηρεσιών ασφαλείας της χώρας τους. «Τίποτα από όλα αυτά δεν φαίνεται να ισχύει, όπως αποδείχτηκε στην περίπτωση του Προτάσεβιτς» προσθέτει ο Μοχέικο.
Η υπόθεση Προτάσεβιτς δεν είναι «μεμονομένο περιστατικό»
Νωρίτερα φέτος ένας Αζέρος μπλόγκερ, ο Μαχάμαντ Μιρζάλι, ξυλοκοπήθηκε και μαχαιρώθηκε μέρα μεσημέρι στη Νάντ της Γαλλίας, σε μια επίθεση που συνδέθηκε άμεσα με την κριτική που ασκούσε στις αρχές του Αζερμπαϊτζάν. Εν τω μεταξύ, από τον περασμένο Μάρτιο, πέντε εξόριστοι Τσετσένοι που ζητούσαν άσυλο στη Γαλλία και τη Γερμανία απελάθηκαν στη Ρωσία, όπου αντιμετωπίζουν βαρύ κατηγορητήριο.
«Τι θα έκανε η ΕΕ αν ο Προτάσεβιτς ήταν ένας διακεκριμένος Γάλλος δημοσιογράφος;» διερωτήθηκε ο Τζον Χέδερσο, καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Exeter, ο οποίος ερευνά τον τρόπο με τον οποίο τα αυταρχικά κράτη στοχοποιούν τους αντιφρονούντες στο εξωτερικό. Ο Βρετανός καθηγητής επισήμανε επίσης την κατάσταση του Σαροφιντίν Γκαντόεφ, ενός Τατζίκου επιχειρηματία και πολιτικού πρόσφυγα, κατοίκου Ολλανδίας. Τον Φεβρουάριο του 2019 ο Γκαντόεφ συνελήφθη από Ρώσους αξιωματούχους στη Μόσχα και αναγκάστηκε να επιβιβαστεί σε αεροπλάνο για το Τατζικιστάν, όπου αντιμετώπισε διώξεις με πολιτικά κίνητρα.
Αρκετές εβδομάδες αφότου ο Γκαντόεφ «παραδόθηκε» στο Τατζικιστάν, η Ολλανδία απαίτησε και πέτυχε την επιστροφή του, ανοίγοντας το δρόμο για ανάλογες κινήσεις και ενέργειες από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για την προστασία πολιτικών εξόριστων σε έδαφος της ΕΕ. «Η ΕΕ θα έπρεπε συλλογικά να ακολουθήσει αυτό το μονοπάτι στην περίπτωση του Προτάσεβιτς. Γενικότερα όμως η εικόνα που βγαίνει προς τα έξω, προς τρίτα κράτη, είναι ότι η Ένωση έχει αντιμεταναστευτικές πολιτικές, οι οποίες ενθαρρύνουν χώρες όπως το Τατζικιστάν και η Λευκορωσία για παράδειγμα να κινηθούν με ανάλογες μεθόδους χωρίς να υποστούν σοβαρές κυρώσεις» τονίζει ο Χέδερσο.
«Η προστασία όσων έχουν ήδη λάβει άσυλο στην ΕΕ, καθώς και των ίδιων των πολιτών της, είναι το ελάχιστο καθήκον των ευρωπαϊκών ηγεσιών» υπογραμμίζει ο Μοχέικο. «Αν καθεστώτα όπως του Λουκασένκο μπορούν να καταλαμβάνουν ατιμώρητα τα αεροπλάνα ευρωπαϊκών αεροπορικών εταιρειών, τότε αυτό θα είναι επίσης ένα μήνυμα προς άλλους αυταρχικούς ηγέτες ότι μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν και να κινούνται όπως επιθυμούν, εντελώς ανεξέλεγκτα».
Προς το παρόν η ΕΕ αρκείται σε κενού περιεχομένου κυρώσεις, χωρίς να μπορεί πραγματικά να προστατεύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες των πολιτών της και όσων ζητούν πολιτικό άσυλο σε κράτος-μέλος. Μια εξαιρετικά προβληματική κατάσταση που δυνητικά θέτει σε κίνδυνο τη ζωή πολλών ανθρώπων που έχει διαφύγει των διώξεων και έχουν βρει καταφύγιο σε κράτος-μέλος της Ένωσης.
