Πως η σοσιαλιστική Πορτογαλία πέτυχε το υψηλότερο ποσοστό εμβολιασμού στην Ευρώπη;
Την περασμένη εβδομάδα η Πορτογαλία κατέλαβε την 3η θέση παγκοσμίως -μετά το Γιβραλτάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα- στο ποσοστό εμβολιασμού κατά του κορονοϊού, με το 85% του πληθυσμού της να είναι πλήρως εμβολιασμένο. Η εκστρατεία εμβολιασμού ήταν μια συγκλονιστική επιτυχία, δεδομένου επίσης ότι η χώρα αντιμετώπισε με ανεπαρκή τρόπο την εξάπλωση του ιού στις αρχές του 2021.
Η πορτογαλική κυβέρνηση, της οποίας ηγείται ο πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος Αντόνιο Κόστα, είχε αναπτύξει μια αποτελεσματική πολιτική το 2020 που οδήγησε σε χαμηλά ποσοστά μόλυνσης και θνησιμότητας σε σύγκριση με πολλούς από τους Ευρωπαίους γείτονές της. Αλλά μετά από μια χαλάρωση των περιορισμών το καλοκαίρι του 2020, ο Κόστα δυσκολεύτηκε να επιβάλει εκ νέου αυστηρά μέτρα την περίοδο του φθινοπώρου και στις αρχές του περσινού χειμώνα.
Αυξήθηκε ο αριθμός των κρουσμάτων, η κατάσταση επιδεινώθηκε σημαντικά από την άφιξη της παραλλαγής Δέλτα σε μια περίοδο που το σύστημα υγείας της χώρας ήταν ιδιαίτερα πιεσμένο. Μέχρι τον Φεβρουάριο του 2021, η Πορτογαλία είχε ένα από τα υψηλότερα ποσοστά μόλυνσης και θανάτων από κορονοϊό παγκοσμίως με βάση και τον πληθυσμό της.
Καθώς η κρίση εξελισσόταν, η πορτογαλική ομάδα εργασίας εμβολιασμού κινδύνευσε να καταρρεύσει, με τον επικεφαλής της – ένα στέλεχος του πορτογαλικού Ερυθρού Σταυρού – να παραιτείται λόγω υποτιθέμενων «παρατυπιών» με το σύστημα. Στο πρόγραμμα μπήκε ο νούμερο δύο του προγράμματος, ο αντιναύαρχος Henrique Gouveia e Melo, άγνωστος μέχρι τότε στο ευρύ κοινό. «Οι συνωμοσιολογίες και ο σκοταδισμός είναι οι πραγματικοί δολοφόνοι», δήλωσε ο Gouveia e Melo στους δημοσιογράφους μόλις ανέλαβε επικεφαλής του προγράμματος. Ο νέος επικεφαλής, σε συνεργασία με την κυβέρνηση και το υγειονομικό προσωπικό, οργάνωσαν σε πνεύμα σύμπνοιας μια άκρως επιτυχημένη καμπάνια ενημέρωσης κι εκστρατεία εμβολιασμού.
Εμπιστοσύνη στο δημόσιο σύστημα υγείας
Η Πορτογαλία διαθέτει ένα δημόσια χρηματοδοτούμενο και καθολικά προσβάσιμο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, το οποίο γεννήθηκε μετά την πτώσης της στρατιωτικής δικτατορίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, το οποίο αναπτύχθηκε στη βάση του κράτους πρόνοιας. Η ίδρυση του Serviço Nacional de Saúde (SNS) έκανε τη διαφορά, παρά το γεγονός ότι τα δεινά που κατάφερε να εξαλείψει – οπισθοδρομικές νοοτροπίες και νεοφιλελεύθερες, ρεβανσιστικές προς την κοινωνική πλειοψηφία πρακτικές – είναι ακόμη αποτυπωμένα στη συλλογική μνήμη της κοινωνίας.
Μια κοινωνία που μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1970 ερχόταν αντιμέτωπη με ασθένειες όπως η χολέρα, η διφθερίτιδα και η πολιομυελίτιδα, άρχισε σταδιακά να εμπιστεύεται τους εμβολιασμούς και να διαμορφώνει μια συλλογική συνείδηση που αποτυπώθηκε και στην πανδημία του κορονοϊού. Η εμπιστοσύνη αυτή επεκτείνεται σε ολόκληρο το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, το οποίο λειτουργεί πλέον για πάνω από σαράντα χρόνια.
Η γεωγραφική και οικονομική προσβασιμότητα του SNS επέτρεψε στον πορτογαλικό λαό να θεωρεί την υγειονομική περίθαλψη κοινωνικό προνόμιο και όχι εμπόρευμα. Η επιτυχία της εκστρατείας εμβολιασμού ήταν αποτέλεσμα καλών πολιτικών δημόσιας υγείας, εμπιστοσύνης στα εμβόλια και, πάνω απ’ όλα, στους επαγγελματίες υγείας, με ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να αποφεύγει να ψάχνει στο Google για να βρει απαντήσεις, αλλά να πηγαίνει στο γιατρό για να ενημερωθεί. Το SNS ετοίμασε μια υποδειγματική καμπάνια ενημέρωσης, με πολλά ΜΜΕ να συμβάλλουν στην καμπάνια χωρίς «λίστες Πέτσα» και χωρίς κατασκευασμένα δημοσιεύματα που υμνούν την κυβέρνηση.
Όπως καταδεικνύουν έρευνες κοινής γνώμης, ένα μεγάλο μέρος των πολιτών νιώθει «ανακουφισμένο» μετά τον εμβολιασμό, αλλά κι ανήσυχο για την παγκόσμια ανισότητα σχετικά με την πρόσβαση στα εμβόλια. Ιδιαίτερα όσοι έχουν συγγενείς στη Βραζιλία, ανησυχούν ιδιαίτερα για την υγειονομική κατάσταση της χώρας και τις εκατοντάδες χιλιάδες θανάτων λόγω της παραπληροφόρησης και της συνομωσιολογικής πολιτικής του προέδρου Μπολσονάρο. Το ίδιο ισχύει και για άλλες πορτογαλόφωνες χώρες, όπως.η Ανγκόλα και η Μοζαμβίκη, που εξακολουθούν να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στον ιό και να εξαρτώνται από διεθνή προγράμματα δωρεάς εμβολίων, όπως το COVAX.
Η εμπιστοσύνη του πορτογαλικού πληθυσμού στο δημόσιο σύστημα υγείας έχει ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια, ωστόσο υπάρχει υποχρηματοδότηση κι έλλειψη πόρων. Λόγω της δημοσιονομικής κρίσης, τις συνέπειες της οποίας ακόμα πληρώνουν οι Πορτογάλοι, σε ορισμένες αγροτικές περιοχές το SNS είναι πρακτικά αόρατο, καθώς μικρότερες κλινικές και κέντρα υγείας έκλεισαν και οι υπηρεσίες τους ενσωματώθηκαν σε μεγαλύτερες δομές σε μεγαλύτερες αστικές περιοχές αρκετά χιλιόμετρα μακριά. Οι μισθοί των υγειονομικών είναι χαμηλοί σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, σε καλύτερα επίπεδα από την Ελλάδα, αλλά σε χειρότερα από τη γειτονική Ισπανία. Ωστόσο, το υγειονομικό προσωπικό έδωσε μεγάλη μάχη, με την κυβέρνηση να αυξάνει τη χρηματοδότηση και να δεσμεύεται για ακόμη μεγαλύτερη στήριξη το 2022.
«Οι γιατροί και νοσηλευτές μας απέδειξαν ότι είναι εξαιρετικοί επαγγελματίες, με υψηλό αίσθημα ευθύνης και πατριωτικό φρόνημα. Εμείς από την πλευρά μας, παρά τις οικονομικές δυσκολίες, κάνουμε και θα συνεχίσουμε να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για να ενισχύσουμε το δημόσιο σύστημα υγείας, να επενδύσουμε περισσότερο στο προσωπικό και να στηρίξουμε τον καθολικά προσβάσιμο χαρακτήρα του», είχε δηλώσει ο Αντόνιο Κόστα. Το παράδειγμα της Πορτογαλίας πρέπει να το ακολουθήσουν κι άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ, με την πανδημία να αναδεικνύει συνολικά τη σημασία της δημόσιας υγείας για τη στήριξη του πληθυσμού και την αναγνώριση της υγείας ως δημόσιου αγαθού μακριά από πολιτικές εκμετάλλευσης και κερδοσκοπίας.
