Είναι δύσκολο να ανατρέψεις το επιχείρημα ότι οι σκανδιναβικές χώρες είναι ο «παράδεισος» του κοινωνικού κράτους και της σοσιαλδημοκρατίας. Η μοναδικότητα του σκανδιναβικού μοντέλου, έτσι όπως έχει οικοδομηθεί μέσα από την κοινωνική ατζέντα που έχουν εφαρμόσει προοδευτικές κυβερνήσεις σε βάθος δεκαετιών, όσο και μέσα από πλήθος ρεπορτάζ διεθνών ΜΜΕ, φαίνεται να επαληθεύεται για ακόμη μία φορά στην περίπτωση της Φινλανδίας.
Σε μια περίοδο που η παγκόσμια οικονομία έχει χτυπηθεί από τις συνέπειες της πανδημίας του κορονοϊού, η φινλανδική κυβέρνηση τραβά πάνω της το διεθνές ενδιαφέρον για μια σχεδόν ουτοπική, όσο και αμφιλεγόμενη για πολλούς πρόταση: τη μείωση των ωρών εργασίας. Η πρωθυπουργός της χώρας, η 35χρονη Σάνα Μαρίν, επί χρόνια στήριζε μια τέτοια μεταρρύθμιση, ενώ τον περασμένο Αύγουστο, όταν ανέλαβε την αρχηγία του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, της δόθηκε η ευκαιρία να παρουσιάσει την πρότασή της και να λάβει την προβολή που της αξίζει. «Χρειαζόμαστε ένα καθαρό όραμα και συγκεκριμένα βήματα για το πως η Φινλανδία θα προχωρήσει από εδώ και πέρα, πως θα μειώσουμε τις ώρες εργασίας και θα βελτιώσουμε την ποιότητα της εργασίας και την ποιότητα της ζωής των πολιτών».
Το κόμμα της απέρριψε την πρόταση για 6ωρη εργασία ημερησίως. Ωστόσο η Μαρίν δημιούργησε μια ομάδα εργασίας για να επεξεργαστεί την πρότασή της και να επανέλθει με ένα συγκεκριμένο πακέτο προτάσεων που θα εμμένει στην μείωση των ωρών εργασίας, διατηρώντας το ίδιο επίπεδο μισθών για την επόμενη τουλάχιστον τριετία. Το πακέτο προτάσεων θέλει, έπειτα, να το φέρει σε διαβούλευση με τις συνδικαλιστικές ενώσεις, ώστε να διαμορφωθεί μια τελική πρόταση, και να την παρουσιάσει στα υπόλοιπα τέσσερα κόμματα της συμμαχικής κυβέρνησης. Ισχυρός σύμμαχος της Μαρίν είναι η Αριστερή Συμμαχία (Vasemmistoliitto), ένα από τα κόμματα που συμμετέχει στην κυβέρνηση, που διαθέτει ισχυρά ερείσματα στις συνδικαλιστικές ενώσεις και τον χώρο των κινημάτων.
Η Μαρίν ηγείται πεντακομματικής κυβέρνησης με τις επικεφαλής όλων των κομμάτων να είναι γυναίκες. Credit: Laura Kotila / Finnish Government.
Γιατί όμως η Φινλανδία κινείται προς αυτή την κατεύθυνση, με μια πρόταση που ούτε καν συζητείται στις περισσότερες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Η Μαρίν έχει επανειλημμένως τονίσει με δηλώσεις της καθ’όλη τη διάρκεια του 2020 ότι ο κορονοϊός θα αλλάξει μια για πάντα το τοπίο στην εργασία. Ειδικά μέσα στα lockdown έχει αποδειχθεί ότι το σημερινό νεοφιλελεύθερο μοντέλο εξουθενώνει τους εργαζόμενους, ελαστικοποιούνται σε ακραίο βαθμό τα ωράρια εργασίας, περνάνε ώρες οι εργαζόμενοι μπροστά στο Zoom, δεν υπάρχει παρά ελάχιστος προσωπικός χρόνος και τελικά η ποιότητα ζωής χειροτερεύει όλο και περισσότερο. Από αυτή την πραγματικότητα δεν ξεφεύγει βέβαια και η Φινλανδία.
Η μείωση των ωρών εργασίας αποτελεί πάγιο αίτημα της Αριστεράς όχι μόνο στις σκανδιναβικές χώρες, αλλά παγκοσμίως. Το εργατικό κίνημα, ήδη από τα πρώιμη περίοδο της οργάνωσής του τον 19ο αιώνα, διεκδικούσε μείωση των ωρών εργασίας, με κεντρικό σύνθημα το «8 ώρες εργασία, 8 ώρες ξεκούραση, 8 ώρες για προσωπικό χρόνο». Αυτό και εάν είναι τελικά ουτοπικό στις μέρες μας, με το εργασιακό μοντέλο που έχει επικρατήσει να είναι εξοντωτικό για την πλειοψηφία των εργαζόμενων.
Ήδη από τη δεκαετία του 1970 το σκανδιναβικό φεμινιστικό κίνημα συμμάχησε με τα συνδικάτα και άλλα κινήματα με στόχο οι γυναίκες να μην εργάζονται πάνω από 8 ώρες. Σήμερα, 50 χρόνια αργότερα, οι γυναίκες στις σκανδιναβικές χώρες έχουν ένα από τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής στην αγορά εργασίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ωστόσο το μεγαλύτερο ποσοστό αφορά θέσεις μερικής απασχόλησης, γιατί κατά πλειοψηφία οι άνδρες συνεχίζουν ακόμα να μην συμμετέχουν στον επιμερισμό εργασίας στο σπίτι.
«Η μείωση των ωρών εργασίας πρέπει να γίνει σε συλλογική βάση και να καταστεί αναγκαιότητα, όχι μόνο για τους εργαζόμενους, αλλά για όλους τους φορείς της εργασίας. Όλα τα κόμματα πρέπει να δουν το θέμα με σοβαρότητα και υπευθυνότητα, να δούνε τα μακροπρόθεσμα οφέλη για το κοινωνικό σύνολο και την οικονομία μας».
Σε πάνελ συζήτησης του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος για το μέλλον της εργασίας στην πόλη Τουρκού, στις 20 Αυγούστου του 2019. Credit: Jukka-Pekka Flander / SDP.
Η πρόταση για 6ωρη καθημερινή εργασία, τονίζει η Μαρίν, είχε για πρώτη φορά διατυπωθεί το 1967, από τον κοινωνιολόγο Πάαβο Σέπανεν. Ωστόσο ποτέ μέχρι σήμερα δεν προωθήθηκε οργανωμένα στην κεντρική πολιτική ατζέντα, παρά το γεγονός ότι πολλά αριστερά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα την είχουν ήδη ενσωματωμένη στα πολιτικά τους προγράμματα από τα τέλη της δεκαετίας τους 1970. Μόνο μεταξύ των ετών 1996-1999 επιχειρήθηκε η πιλοτική εφαρμογή της 6ωρης εργασίας, επί των ημερών του σοσιαλδημοκράτη πρωθυπουργού Πάαβο Λίπονεν, με τα αποτελέσματα να είναι ενθαρρυντικά: αυξήθηκε ο δείκτης παραγωγής και αποτελεσματικότητας στις εσωτερικές αξιολογήσεις των εργατικών ενώσεων, αλλά και η ψυχολογία των ίδιων των εργαζομένων. Ανάλογα ήταν τα αποτελέσματα και στην Σουηδία που δοκίμασε πιλοτικά το ίδιο μοντέλο.
Αφού λοιπόν τα πρώτα δείγματα είναι θετικά, για ποιο λόγο δεν καθιερώθηκε η 6ωρη εργασία; Ο πρώτος λόγος είναι η αντίσταση των εργοδοτών, που επιδιώκουν περισσότερες ώρες εργασίας και μικρότερους μισθούς. Ο δεύτερος λόγος είναι το άμεσο κόστος για μια επιχείρηση ή εταιρία από τη μείωση των ωρών, τη διατήρηση του ίδιου μισθού και παράλληλα την πρόσληψη νέου προσωπικού για την κάλυψη των υπολειπόμενων ωρών εργασίας. Αυτό σημαίνει μεγαλύτερο κόστος για την επιχείρηση, μεγαλύτερα οικονομικά «ανοίγματα» και κατά συνέπεια μεγαλύτερη ανασφάλεια.
«Είμαι σίγουρη ότι θα αντιμετωπίσω ισχυρές αντιστάσεις από τα δεξιά κόμματα και τις εργοδοτικές και επιχειρηματικές ενώσεις, Ακόμα και μέσα στο ίδιο μου το κόμμα αντιμετωπίζω αντιστάσεις και φόβους, ωστόσο πρέπει όλοι να κατανοήσουμε ότι το σημερινό μοντέλο όπως το γνωρίζουμε δεν μπορεί να προχωρήσει άλλο. Έφτασε στα όριά του, δεν αποδίδει και έχει εξαντλήσει τους εργαζόμενους».
H Μαρίν πιστεύει πολύ σε αυτή την πρόταση και εκτιμά ότι θα καταφέρει να πείσει ακόμα και τους πιο επιφυλακτικούς μέσα στην κυβέρνηση και στα κόμματα που την απαρτίζουν. «Μιλώ με ρεαλισμό για την οικονομία μας. Θέλουμε ευτυχείς εργαζόμενους και εργοδότες που αντιλαμβάνονται ότι για να έχουν κέρδη και να ενισχύεται η βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους, χρειάζεται να επενδύσουν στο εργατικό δυναμικό και τη βελτίωση της παραγωγικότητάς τους. Ένας βασικός, θεμελιώδης τρόπος για να το καταφέρουν αυτό στη μετα-covid εποχή είναι η καθιέρωση της 6ωρης εργασίας. Μαζί με αυτό, θα πρέπει οι τράπεζες να ενισχύσουν τη χρηματοδότηση προς τις επιχειρήσεις, να πιστέψουν σε αυτό το μοντέλο και να στηρίξουν την αγορά και όσους τολμούν. Η οικονομική κρίση που βιώνουμε και η ύφεση που αναμένουμε δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με τα ίδια εργαλεία που την προκάλεσαν».
