Θα προχωρήσει όπως πρέπει η συνταγματική μεταρρύθμιση στη Χιλή;

Ενάμιση χρόνο αφότου εκατομμύρια άνθρωποι ξεχύθηκαν στους δρόμους του Σαντιάγο για να διαμαρτυρηθούν για την ανισότητα και τα απομεινάρια της δικτατορίας Πινοσέτ, οι Χιλιανοί ψήφισαν το περασμένο Σαββατοκύριακο για να εκλέξουν τους 155 εκπροσώπους που θα ξαναγράψουν το σύνταγμα της χώρας.

Το ερώτημα τώρα δεν είναι αν ο λαός θέλει αλλαγή – σαφώς και θέλει – αλλά μάλλον σε πόση αλλαγή μπορούν να συμφωνήσουν οι εκπρόσωποί του. Συνολικά το νέο κείμενο αναμένεται να ενισχύσει το ρόλο του κράτους σε μια χώρα όπου ο ισχυρός ιδιωτικός τομέας έκανε τη Χιλή ένα από τα κράτη με τις πιο βαθιές ανισότητες στη Λατινική Αμερική.

Οι Χιλιανοί «τιμώρησαν» το πολιτικό κατεστημένο

Οι ψηφοφόροι τιμώρησαν τη δεξιά – και το ευρύτερο πολιτικό κατεστημένο. Το βράδυ της Κυριακής ήταν ένα σοκ για τους συντηρητικούς της Χιλής: ο κυβερνών κεντροδεξιός συνασπισμός έλαβε λιγότερους αντιπροσώπους από τους παραδοσιακούς αριστερούς αντιπάλους του και απέτυχε να εξασφαλίσει το ένα τρίτο των ψήφων που είναι απαραίτητο για να ασκήσει βέτο σε ριζικές αλλαγές. Εν τω μεταξύ οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι αριστεροί, διασφάλισαν την πλειοψηφία.

Θεωρητικά αυτή η στροφή προς τα αριστερά θα πρέπει να ανοίξει το δρόμο για τολμηρές μεταρρυθμίσεις στο επόμενο Σύνταγμα της Χιλής. Αλλά το να καταφέρουν τόσοι πολλοί ανεξάρτητοι εκπρόσωποι, πολλοί από τους οποίους ασχολούνται μόνο με ένα ή δύο θέματα της αναθεώρησης, να συμφωνήσουν σε ένα ευρύ φάσμα μεταρρυθμίσεων με το πολιτικό προσωπικό της χιλιανής εθνοσυνέλευσης θα είναι μια δύσκολη άσκηση που προσθέτει αβεβαιότητα στη διαδικασία. Και αν δεν επιτευχθεί συναίνεση εντός 12 μηνών, ο συνταγματικός  χάρτης θα παραμείνει ως έχει, προετοιμάζοντας νέες αναταραχές.

Που μπορούν να βρουν κοινό έδαφος;

Οι περισσότεροι αντιπρόσωποι θέλουν η Χιλή να έχει ένα πιο ισχυρό κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δαπανηθούν πολύ περισσότερα χρήματα για την εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και τις συντάξεις, οι οποίες μέχρι τώρα έχουν ως επί το πλείστων ιδιωτικοποιηθεί μαζί με άλλες βασικές δημόσιες υπηρεσίες, όπως η ύδρευση. Θα πιέσουν επίσης ώστε το νέο Σύνταγμα να κατοχυρώσει ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες και να αναγνωρίσει τα εδαφικά δικαιώματα των αυτοχθόνων Χιλιανών, οι οποίοι αποτελούν περίπου το 10% του πληθυσμού αλλά δεν αναφέρονται πουθενά στον ισχύοντα χάρτη.

Μπορεί να είναι πιο δύσκολο, ωστόσο, να εξασφαλίσουν την απαιτούμενη πλειοψηφία των δύο τρίτων για πιο ριζοσπαστικές προτάσεις, όπως η υποχρεωτική καταβολή δικαιωμάτων στην εξόρυξη – κάτι που είναι μεγάλη υπόθεση για τον κορυφαίο παραγωγό χαλκού στον κόσμο – ή η επιβολή ελάχιστων ορίων δαπανών για κοινωνικά προγράμματα. Το να επιτραπεί στο κράτος να εθνικοποιήσει τις περισσότερες ιδιωτικές εταιρείες είναι επίσης απίθανο να περάσει.

Και στο βάθος εκλογές…

Στα τέλη Νοεμβρίου οι Χιλιανοί θα προσέλθουν στις κάλπες για τρίτη φορά μέσα σε λίγο περισσότερο από ένα χρόνο, αυτή τη φορά για να ψηφίσουν για πρόεδρο, με τον βαθιά αντιδημοφιλή εν ενεργεία πρόεδρο Σεμπαστιάν Πινιέρα να μην μπορεί να είναι υποψήφιος για άλλα τέσσερα χρόνια λόγω των ορίων θητείας. Μέχρι στιγμής κανένα μεγάλο κόμμα δεν έχει αποφασίσει για τον/την υποψήφιο του, αλλά η συνταγματική μεταρρύθμιση θα αποτελέσει πιθανότατα μείζον θέμα της προεκλογικής εκστρατείας, ιδίως αν μέχρι τότε έχει σημειωθεί μικρή πρόοδος στο κείμενο.

Εν τω μεταξύ η υπόλοιπη Λατινική Αμερική θα έχει τα μάτια της στραμμένα στη χώρα των Άνδεων. Τα αποτελέσματα των συνταγματικών εκλογών δείχνουν ότι η πανδημία δεν έχει κατευνάσει το κύμα κοινωνικής αναταραχής που σάρωσε την ήπειρο μήνες πριν από την έλευση του κορονοϊού. Υπήρξαν διαμαρτυρίες για κοινωνικοοικονομικά ζητήματα σε ολόκληρη την περιοχή και τις ασκούμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές, όπως συμβαίνει για παράδειγμα τις τελευταίες εβδομάδες στην Κολομβία.

Αυτό που έκανε η Χιλή είναι κάπως μοναδικό: ο λαός ήθελε αλλαγή και του δόθηκε η ευκαιρία να πει τη γνώμη του. Η συντακτική συνέλευση της Χιλής εξελέγη εξ ολοκλήρου με λαϊκή ψήφο και ήταν η πρώτη με ποσόστωση ανδρών-γυναικών. Αν οι αντιπρόσωποι κάνουν τη δουλειά τους εγκαίρως και το κείμενο επικυρωθεί σε ένα δεύτερο δημοψήφισμα κάποια στιγμή το επόμενο έτος, θα σταλεί ένα σαφές μήνυμα ότι η αλλαγή μπορεί να έρθει μέσα από τους δημοκρατικούς θεσμούς.