Μπορεί το «Seaspiracy» του Netflix να μας κάνει να κόψουμε το ψάρι;

Το τελευταίο ντοκιμαντέρ του Netflix για το περιβάλλον εξερευνά τις συνέπειες της υπεραλιείας, θέτοντας προβληματισμούς για την κατανάλωση ψαριών. Μπορείς όμως ένα ντοκιμαντέρ να προκαλέσει μαζική αλλαγή μιας διατροφικής συμπεριφοράς;

Το Seaspiracy «χτύπησε» φλέβα. Από την πρώτη ημέρα προβολής του στις 24 Μαρτίου έχει βρεθεί στο top 10, πυροδοτώντας έναν μεγάλο διάλογο στο Twitter. Πίσω από το ντοκιμαντέρ βρίσκονται παραγωγοί του Cowspiracy: The Sustainability Secret (2014), με επικεφαλής τον 27χρονο Βρετανό Αλί Ταμπρίζι να κάνει το ταξίδι στη σκοτεινή πραγματικότητα της αλιείας.

Στο ντοκιμαντέρ γίνεται αναφορά στην εξόντωση πάνω από 300,000 δελφινιών, καρχαριών και φαλαινών, τον τεράστιο όγκο πλαστικών που βρίσκονται στις θάλασσες και τους ωκεανούς, τον ορατό κίνδυνο να μην υπάρχουν ψάρια μέχρι το 2048, με το μήνυμα που περνά στον τηλεθεατή να είναι ένα: το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να σταματήσουμε να τρώμε ψάρι.

Ήδη, με σχόλια στα social media, χιλιάδες χρήστες έχουν δηλώσει ότι θα σταματήσουν να τρώνε ψάρι. Το ντοκιμαντέρ πράγματι προκαλεί σοκ, κι αυτός είναι άλλωστε ο στόχος πολλών τέτοιων προσπαθειών. Να ταρακουνήσουν τους πολίτες, να θέσουν προβληματισμούς για θέματα που θεωρούνται «ταμπού», να ανοίξουν το διάλογο και να ευαισθητοποιήσουν, να προκαλέσουν οργή ή φόβο.

Η Άσλεϊ Μπίνιεκ-Τομπάσκο, ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο του Ιλινόις στις ΗΠΑ, έκανε έρευνα σε ανθρώπους που είδαν το Years of Living Dangerously, μια σειρά ντοκιμαντέρ που αφορά την κλιματική αλλαγή. Τα συμπεράσματά της είναι ότι όσες κι όσοι ένιωσαν σοκαρισμένοι, δήλωσαν ότι θέλουν να αναλάβουν δράση για τη κλιματική αλλαγή, ότι θέλουν να συμβάλλουν με κάθε δυνατό τρόπο στον περιορισμό των συνεπειών στον πλανήτη. Αντίθετα, όσες κι όσοι ένιωσαν φόβο, δήλωσαν πως φοβούνται να κινητοποιηθούν, ότι δεν θέλουν να πιστέψουν αυτό που είδαν, πως είναι «υπερβολές».

Ο Ντιόγκο Βερίσιμο, αναλυτής συμπεριφορικής αλλαγής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, τόνισε ότι ενώ το σοκ μπορεί να είναι αρχικά κινητήρια δύναμη, μπορεί να μην κρατήσει για πολύ ή ακόμα και να γυρίσει μπούμεραγκ. «Η επαναλαμβανόμενη έκθεση στο σοκ είναι δυσάρεστη και πολλοί άνθρωποι αναπτύσσουν στρατηγικές για να αποφεύγουν το σοκ».

Για αμφότερα τα ντοκιμαντέρ, ο Βερίσιμο θα τονίσει στο βρετανικό Wired ότι «καταφέρνουν και φέρνουν κοντά ανθρώπους από διαφορετικά περιβάλλοντα που μπορεί να μοιράζονται τους ίδιους φόβους και την ίδια περιέργεια» προσθέτοντας ακόμα ότι «οι νεότερες ηλικίες είναι περισσότερο δεκτικές σε τέτοιες μεγάλες αλλαγές στη διατροφή ή τον τρόπο ζωής, αλλά και άνθρωποι ανεξαρτήτως ηλικίας που προβληματίζονται και αναζητούν ένα πιο βιώσιμο κι εναλλακτικό τρόπο ζωής».

«Δεν έχουμε ακόμα καταφέρει να συγκεντρώσουμε με τρόπο οργανωμένο και συστηματικό όλες αυτές τις αλλαγές στη συμπεριφορά που παράγουν τέτοιου είδους ντοκιμαντέρ, ωστόσο μπορούμε να πούμε ότι με βάση στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας από ΜΚΟ και άλλες πιλοτικές έρευνες στην καταναλωτική συμπεριφορά, βλέπουμε μια αλλαγή και στροφή όλων και περισσότερων ανθρώπων προς το βιγκανισμό» τονίζει η Τομπάσκο.

Μπορούν τελικά τέτοια ντοκιμαντέρ να προκαλέσουν μακροπρόθεσμες αλλαγές στις καταναλωτικές και διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων ή όποια αλλαγή προκύπτει είναι προσωρινή; Και οι δύο ερευνητές διστάζουν να απαντήσουν με σιγουριά, ωστόσο αμφότεροι σημειώνουν ότι «το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι ‘ψάχνονται’ για να ερμηνεύσουν προβληματισμούς ή να αλλάξουν δεδομένες συμπεριφορές και εικόνες που έχουν αποκτήσει κατά την παιδική και ενήλικη ζωή τους, δείχνει μια σαφή τάση για βαθύτερη αναζήτηση, βελτίωση της καθημερινότητας και απομάκρυνση από ό,τι δεν αντέχει πλέον ο οργανισμός να καταναλώνει ή να βιώνει».