Δημήτρης Καταλειφός: Η Αριστερά αποτελεί μια διαρκή ελπίδα για τον άνθρωπο

«Η Αριστερά πίστευα και πιστεύω ότι αποτελεί μια διαρκή ελπίδα για τον άνθρωπο, επειδή ακριβώς το κέντρο της είναι αυτός. Επειδή όμως η Αριστερά σηκώνει ψηλά τον πήχη -και αυτό οφείλει να κάνει-, πολύ συχνά μπορεί και να απογοητεύσει» δήλωσε σε συνέντευξή του στην «Αυγή» και την Πόλυ Κρημνιώτη, ο ηθοποιός και συγγραφέας Δημήτρης Καταλειφός.

Σ’ αυτή τη σκληρότητα που αποπνέει η εποχή μας, πού αναζητεί κανείς την ευτυχία;

Αυτό είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Εδώ και κάποια χρόνια ο σύγχρονος άνθρωπος δοκιμάζεται όλο και περισσότερο. Με αποκορύφωμα την πανδημία, τον πόλεμο στην Ουκρανία, την απειλή τρίτου παγκοσμίου πολέμου, την απειλή διαφόρων ειδών πανδημιών και νόσων, τη φτωχοποίηση, την εκρηκτική δύναμη της τεχνολογίας, που, αντί να βοηθάει, παραμερίζει και ισοπεδώνει τον άνθρωπο, η απάντηση γίνεται όλο και δυσκολότερη. Δεν ξέρω πού πραγματικά μπορεί να βρει κανείς κάποια ηρεμία ή κάποιες στιγμές ευτυχίας. Η ευτυχία είναι κάτι εντελώς προσωπικό και νομίζω όλοι ψάχνουν, ακόμα και σ’ αυτές τις αντίξοες συνθήκες, ένα καταφύγιο, μια ψευδαίσθηση ευτυχίας. Πιστεύω ότι αυτό το κυνήγι ψευδαισθήσεων είναι ένα προνόμιο περισσότερο των νέων ανθρώπων. Οι μεγάλοι, μέσα στους οποίους ανήκω κι εγώ, έχουμε λιγότερη αντοχή για το κυνήγι της ευτυχίας.

Το φανταζόσασταν ότι η Ευρώπη θα ξαναμπεί στη δίνη ενός πολέμου;

Όχι, δεν φανταζόμουν κάτι τέτοιο. Έχοντας γεννηθεί το 1954, ανήκω στη γενιά που ευτυχώς δεν γνώρισε μέχρι τώρα πόλεμο. Ακούγαμε μόνο για τον πόλεμο του ’40 ή τον Εμφύλιο και οι συνομήλικοί μου συχνά λέγαμε πως είμαστε μια “τυχερή” γενιά, που δεν γνώρισε και δεν θα γνωρίσει πόλεμο. Και ξαφνικά, το 2022, μετά από δύο χρόνια πανδημίας και δοκιμασίας ολόκληρου του πλανήτη, ξεσπάει αυτός ο πόλεμος στην Ευρώπη, και μάλιστα ανάμεσα σε δύο λαούς που είναι αδελφικοί. Ένα τεράστιο σοκ. Η χώρα της οποίας ο πολιτισμός και η τέχνη μάς έχουν επηρεάσει και συγκινήσει ίσως όσο καμίας άλλης χώρας βρίσκεται να εισβάλλει και να προκαλεί αυτή την τεράστια καταστροφή. Αυτό δεν σημαίνει ότι η ρωσική τέχνη και ο πολιτισμός έχουν χάσει οτιδήποτε από την αξία τους, αλλά είναι πολύ πικρό να βλέπεις τις συνέπειες που προκαλούν οι Ρώσοι στους Ουκρανούς. Φοβάμαι μήπως όλο αυτό το πράγμα γενικευτεί και μελαγχολώ στη σκέψη ότι η τέχνη, η φιλοσοφία, η επιστήμη, η θρησκεία δεν μπορούν να σταματήσουν την εμφάνιση, κάθε τόσο, της κακής πλευράς που έχει ο άνθρωπος.

Φαίνεται πως ο άνθρωπος ξεχνάει εύκολα. Ξεχνάει τι σημαίνει πόλεμος, ξεχνάει ότι ο πλανήτης υποφέρει, ξεχνάει να δώσει αλληλεγγύη στον συνάνθρωπο, κοντεύει να ξεχάσει τι σημαίνει ανθρώπινή επαφή. Σ’ αυτή την τόσο κρίσιμη στιγμή τι πρέπει να ξαναθυμηθούμε;

Το αυτονόητο πρέπει να ξαναθυμηθεί ο άνθρωπος. Για μένα το αυτονόητο σημαίνει ότι απλώς ερχόμαστε και φεύγουμε από τη ζωή χωρίς να μάθουμε ποτέ τον λόγο. Ξεχνάμε ότι δεν μας ανήκει απολύτως τίποτα, ότι είμαστε κατά κάποιο τρόπο “ενοικιαστές” σ’ αυτόν τον πλανήτη και όχι ιδιοκτήτες. Ότι η μεγαλύτερη αξία είναι ο ίδιος ο άνθρωπος και όχι το χρήμα και η εξουσία. Δυστυχώς, ο άνθρωπος βασανίζεται και βασανίζει εξαιτίας του δίπολου που ο καθένας μας εμπεριέχει: το καλό και το κακό. Δεν είναι εύκολο να υπερισχύσει το καλό. Το κακό έχει μεγαλύτερη δύναμη, αλλά το καλό, κατά τη γνώμη μου, έχει μεγαλύτερη διάρκεια κι αυτό αποτελεί, πιστεύω, την ελπίδα για το ανθρώπινο είδος.

Είπατε ότι ανήκετε σε μια “τυχερή” γενιά, που δεν γνώρισε πόλεμο μέχρι τώρα. Ανήκετε σε μια γενιά που το πολιτικό και το συλλογικό ήταν μέρος στη ζωή ενός πολίτη. Έχει χαθεί, θεωρείτε, αυτή η συνθήκη στις μέρες μας;

Σε μεγάλο βαθμό έχει χαθεί. Ίσως είναι η μεγαλύτερη διάψευση την οποία φέρει ο 21ος αιώνας. Πραγματικά, από τη μεταπολίτευση κι έπειτα, όπου όλοι ονειρευόμασταν έναν καλύτερο καινούργιο κόσμο, σταδιακά αυτό το συλλογικό όνειρο ξέφτισε. Ζούμε σε μια κλιμακούμενη εγωκεντρικότατα και εγωπάθεια, και κατά συνέπεια μοναξιά. Είναι σαν νά ‘χουμε στερέψει από οράματα, από ιδεολογίες, από μια συνένωση σε κάτι κοινό και καλό. Η Αριστερά πίστευα και πιστεύω ότι αποτελεί μια διαρκή ελπίδα για τον άνθρωπο, επειδή ακριβώς το κέντρο της είναι αυτός. Επειδή όμως η Αριστερά σηκώνει ψηλά τον πήχη -και αυτό οφείλει να κάνει-, πολύ συχνά μπορεί και να απογοητεύσει. Στην περίοδο που διανύουμε, τα πράγματα έχουν γίνει πολύ πιο συγκεχυμένα, κι έτσι οι άνθρωποι δυσκολεύονται πραγματικά να πιστέψουν σε κάτι. Υπάρχει μια διάχυτη επιφανειακότατα, ανοησία, κυριαρχία του φαίνεσθαι και όχι του είναι στους περισσότερους τομείς της ζωής μας.

Να ξαναψάξουμε δηλαδή την ψυχή μας;

Δεν συμφωνώ με τη λέξη ξανά. Οφείλουμε να ψάχνουμε διαρκώς τον εαυτό μας και να συνομιλούμε μαζί του, σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Όσο περισσότερο αντιμετωπίζει κανείς με αλήθεια τον εαυτό του τόσο περισσότερο ανοιχτός και συμπονετικός μπορεί να γίνει προς τον άλλο. Για μένα, δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να έχεις ανθρωπιά και συμπόνια για τους άλλους. Είναι πολύ ωραίο αλλά και πολύ τραγικό το ότι βρισκόμαστε στη ζωή. Αυτό από μόνο του θα έπρεπε να μας κάνει αδέλφια και όχι να μας οδηγεί σε πολέμους.

Το θέατρο σας έχει βοηθήσει στο να αντιμετωπίζετε με αλήθεια τον εαυτό σας;

Το θέατρο, όπως λέει και ο Σαίξπηρ σε έναν περίφημο μονόλογο του Άμλετ, “σηκώνει ψηλά έναν καθρέφτη για να κοιτάζεται η φύση”. Ένας ηθοποιός μέσα από κείμενα και ρόλους έρχεται μοιραία σε μια διαρκή αντιπαράθεση, αντιπαραβολή και σύγκριση με τον εαυτό του. Επομένως, έχει την ευκαιρία, αν φυσικά την εκμεταλλευτεί, να γνωρίσει ή να στοχαστεί για πλευρές της δικής του φύσης. Από αυτή την άποψη, λοιπόν, πιστεύω ότι το θέατρο με βοήθησε, όπως και το ότι με έκανε πιο τολμηρό και γενναίο απ’ ό,τι είμαι στην προσωπική μου ζωή.

Η “συναναστροφή” σας με τόσο σπουδαία κείμενα όλα αυτά τα χρόνια στο θέατρο έχετε την αίσθηση ότι σας κάνει καλύτερο άνθρωπο;

Θα ήθελα να το πιστεύω, αλλά δεν είμαι σίγουρος γι’ αυτό. Υπάρχουν στιγμές που αισθάνομαι ένας καλός άνθρωπος και στιγμές που δεν αισθάνομαι, και θυμώνω πολύ με τον εαυτό μου γι’ αυτό. Πιστεύω ότι το μεγαλύτερο στοίχημα που μπορεί να βάλει κανείς στη ζωή, με τις δυσκολίες και τον παραλογισμό που αυτή διαθέτει, είναι να γίνει καλός. Εμένα είναι το ιδανικό μου και όποτε απομακρύνομαι από αυτό, γιατί δεν είναι εύκολο, το εκλαμβάνω σαν μια τεράστια αποτυχία.

Η τέχνη βοηθάει; Υπάρχει ακόμα χώρος να την ακούσουμε στις μέρες μας;

Πάντα θα υπάρχει χώρος. Η τέχνη είναι από τα μεγαλύτερα καταφύγια του ανθρώπου, είναι κάτι σαν προσευχή, σαν θρησκεία, σαν Θεός, σαν ένστικτο. Είναι όπως το οξυγόνο για να αναπνέει ο άνθρωπος. Δεν μπορώ να φανταστώ ζωή χωρίς τέχνη, οποιαδήποτε μορφή κι αν έχει, ανάλογα με τις εποχές.