Η Νίνα Σιμόν διεκδικούσε ισότητα για όλους, όχι μόνο για την κοινότητά της

Η αναφορά της Νίνα Σιμόν ότι δεν συζητά με τις φίλες της για τη μόδα αλλά για το «Μαρξ, Λένιν και επανάσταση» προσφέρει μια διαφορετική ματιά στην καθημερινή πολιτική ζωή της μεγάλης Αμερικανίδας καλλιτέχνη, μακριά από την γνωστή ιστορία της ως ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα. Αυτή η συζήτηση έλαβε χώρα με τη φίλη της και θεατρική συγγραφέα Lorraine Hansberry – μια συζήτηση μεταξύ δύο μαύρων γυναικών που, όπως λέει η Simone, δεν αφορούσε άντρες ή ρούχα, αλλά τη δημιουργική δουλειά που παρήγαγαν και τον τρόπο που έβλεπαν τον ρόλο τους στην απελευθέρωση των καταπιεσμένων και των αποκλεισμένων.

Αναφερόμενη στο αυτοβιογραφικό έργο της Hansberry «Young, Gifted and Black», η Simone έγραψε αργότερα ένα τραγούδι με τον ίδιο τίτλο ως φόρο τιμής στη φίλο και σύντροφό της, όταν εκείνη «έφυγε» νικημένη από τον καρκίνο στο πάγκρεας σε τραγικά νεαρή ηλικία, στα 34 χρόνια της. Η σχέση τους καταδεικνύει πολλά περισσότερα από μία στενή φιλία, με δράσεις, σκέψεις, ανταλλαγές ιδεών, προβληματισμό κι ανησυχίες μακριά από το βλέμμα των αντρών, μακριά από την κυρίαρχη αφήγηση, κόντρα στο ρόλο της γυναίκας εκείνη την εποχή. Τόσο το φεμινιστικό κίνημα, όσο και η αριστερά συνολικά τείνουν πολλές φορές να  περιθωριοποιούν και να διαγράφουν τις πολιτικές ιδέες των μαύρων γυναικών – κι αυτό δείχνει ότι ακόμα και μέσα στο λεγόμενο «προοδευτικό ρεύμα» υπάρχουν διαχωρισμοί, αποκλεισμοί κι αδιόρατος ρατσισμός.

Το να πούμε ότι η Νίνα Σιμόν έχει «σβήσει» σε επίπεδο πολιτικών και κοινωνικών αναφορών θα ήταν παράλογο και λανθασμένο. Είναι μια από τις πιο διάσημες μουσικές του εικοστού αιώνα, μία ακτιβίστρια που έβλεπε την ατομική και συλλογική απελευθέρωση μέσα από διαφορετικό πρίσμα. Η ίδια έφερνε στο επίκεντρο τις ιδέες του Λένιν και του Μάρξ, όταν οι σύντροφοί της μιλούσαν για την αναστροφή της πυραμίδας του «white supremacy» και τη διεκδίκηση ενός αναπόφευκτου «black supremacy» στο πλαίσιο μιας πορείας προς την πλήρη χειραφέτηση. Μιλούσε για τα κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα των λαϊκών στρωμάτων συνολικά, όχι μονάχα για την «οικονομική και πολιτική ανεξαρτησία» της κοινότητάς της. Μιλούσε για ένα νέο μοντέλο δικαιοσύνης και όχι για «ισορροπίες» εντός του καπιταλιστικού μοντέλου. Η Σιμόν μας έλεγε ότι ήταν κομμουνίστρια, σύντροφος, επαναστάτρια – όχι όμως μόνο για τους «δικούς της», αλλά για την κοινωνία, για τα πλατιά στρώματα, τους αδύναμους, τους ευάλωτους, τους πολλούς.

«They try to say it’s a communist plot – All I want is equality – For my sister my brother my people and me», τραγουδούσε στο «Mississippi Goddamn» και η φωνή της έβγαζε μία λάμψη που ήθελε να καλύψει το φυλετικό μίσος.  Το τραγούδι γράφτηκε για την βομβιστική επίθεση στην Εκκλησία των Βαπτιστών της 16ης Οδού τον Σεπτέμβριο του 1963, μία τρομοκρατική επίθεση της Κου Κλουξ Κλαν που οδήγησε στο θάνατο τεσσάρων κοριτσιών, με την Σιμόν να θέλει να απαντήσει μέσα από τη μουσική της στον «κόκκινο τρόμο» του μακαρθισμού, όπου οποιαδήποτε συζήτηση για ισότητα συγχεόταν με τον κομμουνισμό και το «αντιαμερικανικό» αίσθημα.

«But the world is big – Big and bright and round – And it’s full of other folks like me – Who are black, yellow, beige and brown» θα μας τραγουδήσει με το«Backlash Blues», ένα κομμάτι που έγραψε για την Σιμόν ο Langston Hughes, της ωραίας παρέας των James Baldwin και Stokely Carmicheal – όλοι τους ενεργοί στο κοινωνικό κίνημα και στις ιδέες του σοσιαλισμού. Αντίστοιχα και με το «Four Women», το τραγούδι που περιγράφει τους ρόλους και τα στερεότυπα της τάξης και των φύλων στα οποία έχουν βρεθεί οι μαύρες γυναίκες: η «μαμά», η «μουλάτα», η «εργάτρια του σεξ», «η θυμωμένη μαύρη γυναίκα». Τραγούδια-σταθμοί που διαπερνούν τις γενιές και δεν μένουν αποκλειστικά στις δυσκολίες, τα εμπόδια και τα αδιέξοδα των μαύρων κοινοτήτων.

Hansberry και Σιμόν μιλούσαν για τη ζωή τους και τις ζωές άλλων γυναικών χρησιμοποιώντας μία μαρξιστική ανάλυση που περιλαμβάνει τη φυλή, το φύλο και την τάξη. Μιλούσαν για το πώς ο ρατσισμός και ο καπιταλισμός σχεδόν έφερε τις ζωές των γυναικών στο τραγούδι -της θείας Sarah, της Saffronia, των Sweet Thing και των Peaches-, τις ζωές των γυναικών που αναγκάζονται συνεχώς να αγωνίζονται, να επιβιώνουν και να αντιστέκονται. Τα τραγούδια της Σιμόν είναι πάντοτε επίκαιρα, ειδικά όσο θεμελιώδη στοιχεία της κοινωνικής ανάπτυξης και των σχέσεων των φύλων παραμένουν εγκλωβισμένα σε στερεοτυπικά «κουτάκια». Η Αμερικανίδα καλλιτέχνης ήταν μια tour de force που έφερε το μήνυμα της ελευθερίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης και της απελευθέρωσης σε όλους όσους είχαν τη χαρά να ακούσουν τη μουσική της.