Το αρχειομαρξιστικό κίνημα που έδρασε σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου και που αποτέλεσε το αντίπαλο δέος του ΚΚΕ στην αριστερά, έχει μελετηθεί ελάχιστα. Συνήθως οι αναφορές σε αυτό αφορούν πολεμικές – έχουν ανατυπωθεί άρθρα και αναλύσεις των αντιπάλων του όπως του Λευτέρη Αποστόλου, Σεραφείμ Μάξιμου και Παντελή Πουλιόπουλου – ή μικρές, συχνά απαξιωτικές, σημειώσεις στο περιθώριο ιστορικών συγγραμμάτων για το ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα. Παρόλα αυτά ο «περιφρονημένος» και συκοφαντημένος Αρχειομαρξισμός αποτέλεσε μια σημαντική συνιστώσα του εργατικού κινήματος, έχοντας όλα τα στοιχεία, θετικά και αρνητικά, του ελληνικού μεσοπολεμικού πολιτικού και κοινωνικού περιβάλλοντος.
Του Θεόδωρου Μπενάκη
Ο αρχειομαρξισμός ήταν προϊόν της πάλης των ιδεών στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος από το 1918 μέχρι το 1922, αναπτύχθηκε κατά την περίοδο 1923-29 ως ρεύμα που καθοδήγησε απεργίες και ίδρυσε εργατικά σωματεία σε κλάδους χωρίς συνδικαλιστική παράδοση, και αποτέλεσε για λίγα χρόνια την ισχυρότερη οργάνωση του διεθνούς κινήματος του Λέοντα Τρότσκι (1930-33). Η μνήμη του διασώθηκε χάρη σε μερικά παλαιά στελέχη του που κατέγραψαν τις εμπειρίες τους σε μικρής κυκλοφορίας εκδόσεις και άρθρα καθώς και λίγους σύγχρονους ιστορικούς ερευνητές που αναζήτησαν με πείσμα τα ίχνη αυτού του τόσο γοητευτικού κινήματος.
Το πρόσφατο βιβλίο «Αρχειομαρξιστές. Οι άλλοι κομμουνιστές του Μεσοπολέμου» του Κώστα Παλούκη (Εκδόσεις Ασίνη, Αθήνα, 2020) αποτελεί μια μεγάλης σημασίας συμβολή όχι μόνο στην ιστορία του Αρχειομαρξισμού αλλά και στην γενικότερη πολιτική και εργατική ιστορία της μεσοπολεμικής Ελλάδας.
Ο συγγραφέας παρακολουθεί τη πορεία μιας ομάδας νέων κομμουνιστών που αναλαμβάνοντας το δύσκολο έργο της μαρξιστικής κατάρτισης των νεαρών εργατών κατέληξε στην δημιουργία κομμουνιστικών μυστικών κύκλων σε μια περίοδο που η ηγεσία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΕΚΕ) – που το 1924 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ – αποθάρρυνε κάθε προσπάθεια αναλυτικής διάθεσης και ριζοσπαστικής προσέγγισης του καθημερινού αγώνα. Η «χρυσή εποχή» της αρχειομαρξιστικής δράσης στο συνδικαλιστικό κίνημα την περίοδο 1923-1930 ερευνάται διεξοδικά προσφέροντας μας μια ελάχιστα γνωστή εικόνα για την διαφορετική προσέγγιση των αρχειομαρξιστών που τους έφερε σε αντιπαράθεση με το ΚΚΕ. Από το 1925 άλλωστε που η ΓΣΕΕ πέρασε κάτω από τον κρατικό έλεγχο το συνδικαλιστικό κίνημα διασπάστηκε και το μεν ΚΚΕ ανέπτυξε την δική του Ενωτική ΓΣΕΕ ενώ οι αρχειομαρξιστές ξεχωριστά ανεξάρτητα σωματεία.
Επίσης το βιβλίο μελετά τις αντιλήψεις της οργάνωσης για την ηθική, τους ηθικούς κώδικες βάσει των οποίων λειτουργούσε καθώς και τον αρχειομαρξιστικό φεμινισμό. Η έρευνα εξηγεί επίσης τη βίαιη σχέση ανάμεσα στο αρχειομαρξιστικό κίνημα και το ΚΚΕ που είχε ως αποτέλεσμα τις συχνές αιματηρές συγκρούσεις ανάμεσα στα μέλη τους καθώς και τις δυο δολοφονίες αρχειομαρξιστών συνδικαλιστών.
Το 1930 οι αρχειομαρξιστές συνδέθηκαν με την Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση (ΔΑΑ) του Τρότσκι και αποτέλεσαν, μαζί με την Ισπανική οργάνωση του Αντρέ Νιν, τις μοναδικές μαζικές οργανώσεις του. Όχι τυχαία, ο ηγέτης τους Δημήτρης Γιωτόπουλος αναδείχθηκε σε διεθνή γραμματέα της ΔΑΑ. Ο Κώστας Παλούκης παρακολουθεί και αναλύει με προσοχή τις επιπτώσεις που είχε αυτή η σύνδεση στην διαμόρφωση και μετασχηματισμό του κινήματος από παράνομη και ανεξάρτητα δρούσα οργάνωση σε ανοιχτό πολιτικό οργανισμό καθώς και τα αδιέξοδα που κλήθηκε να αντιμετωπίσει.
Πράγματι, η ανασυγκρότηση και η αλλαγή πορείας του ΚΚΕ το 1933, οδήγησε στην άνοδο του τελευταίου ενώ μια σειρά υποβόσκουσες διαφορές στο εσωτερικό του αρχειομαρξισμού είχαν ως αποτέλεσμα τη διάσπασή του το 1934. Αρχειομαρξιστές και τροτσκιστές χωρίστηκαν σε μια στιγμή που διεθνώς το εργατικό κίνημα βρισκόταν σε κρίση με την άνοδο του φασισμού και την κυριαρχία του σταλινισμού. Το βιβλίο περιγράψει την σύγκρουση του Γιωτόπουλου με τον Τρότσκι καθώς και την βαθιά εσωτερική ιδεολογική αντιπαράθεση που οδήγησε στην διάσπαση στις αρχές του 1934.
Η έρευνα του Κώστα Παλούκη αποτελεί τομή γιατί εκτός του ότι αποτελεί την πιο διεξοδική μελέτη του αρχειομαρξισμού, είναι και η πρώτη φορά που ένας νέος επιστήμονας που δεν προέρχεται από τον τροτσκισμό και επομένως δεν είναι επηρεασμένος θετικά ή αρνητικά απέναντι στο αντικείμενο της έρευνάς του, ακολουθεί τα χνάρια αυτού του ιδιόμορφου κινήματος και διεισδύει στην καθημερινή ζωή της οργάνωσης και των μελών της.
*Το βιβλίο «Αρχειομαρξιστές: Οι άλλοι κομμουνιστές του Μεσοπολέμου» του Κώστα Παλούκη κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ασίνη (Αθήνα, 2020).
