O πάντα επίκαιρος Τζέιμς Μπάλντουιν

Ένας από τους κορυφαίους Αμερικανικούς συγγραφείς του 20^ου αιώνα, ο Τζέιμς Μπάλντουιν ανέδειξε με σαφήνεια και καθαρότητα τον ρατσισμό, τα όνειρα της εργατικής τάξης και των ανθρώπων που κοιτούσαν ψηλά παρά τις δυσκολίες και τα μεγάλα εμπόδια.

Έκανε πολλές δουλειές για να τα βγάλει πέρα, από εργάτης σε σιδηρόδρομους μέχρι χειριστής ανελκυστήρων, γράφοντας παράλληλα άρθρα και κριτικές βιβλίων.

Επίμονος, παρατηρητικός και με ανοιχτό πνεύμα, δεχόταν τον διαρκή χλευασμό στα εφηβικά του χρόνια λόγω του μικροσκοπικού του σώματος. Βρήκε καταφύγιο στην Εκκλησία, έγινε ιερωμένος και κήρυττε στο Χάρλεμ.

«Το να είσαι νέγρος», σημείωνε αργότερα σε συνεντεύξεις του, «είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε κάποιον που θέλει να νιώθει και να είναι ελεύθερος». Σε μια συνέντευξή του στην εκπομπή του Dick Cavet το 1968 είχε δηλώσει ότι έφυγε στο Παρίσι με 40 δολάρια στην τσέπη γιατί ήθελε να είναι μακριά από τις ΗΠΑ και ότι γνώριζε ότι θα τα βγάλει πέρα γιατί «δεν υπήρχε χειρότερος κοινωνικός τρόμος από το να είσαι μαύρος στις ΗΠΑ».

Οι ιστορίες δεκάδων χιλιάδων Αφροαμερικανών που έχουν υποφέρει από την αστυνομική βία και αυθαιρεσία και τον κοινωνικό και φυλετικό ρατσισμό, διαπερνούν ένα μεγάλο μέρος της εργογραφίας του Μπάλντουιν. Το συγκλονιστικό είναι πως πολλά από τα βιβλία του, 40 και 50 χρόνια πίσω, αποτυπώνουν το ίδιο ακριβώς δράμα που βιώνουν σήμερα οι Αφροαμερικανοί. Η δολοφονία του Τζόρτζ Φλόιντ από αστυνομικούς στη Μινεσότα τον περασμένο Μάιο ή η ιστορία της Μπρεόνα Τέιλορ, θα μπορούσαν κάλλιστα να βρίσκονται σε βιβλίο του Μπάλντγουιν. Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που βρέθηκαν άλλοι κυνηγημένοι ήρωες στα βιβλία του, με την ίδια ακριβώς ένταση και στο ίδιο ακριβώς πλαίσιο, είτε ήταν το 1970, είτε το 2020.

Ο ίδιος ωστόσο, μέσα από τα έργα του περνά και μηνύματα για τον έρωτα και την ομοφυλοφιλία, δεκαετίες πριν το σεξ και η αναζήτηση της σεξουαλικότητας σταματήσει να έχει ενοχικές αναφορές. Στα πρώτα βιβλία του καταπιάστηκε με αυτό το ζήτημα και στη συνέχεια άνοιξε τη συγγραφική του «βεντάλια», εμβαθύνοντας στο ζήτημα του ρατσισμού και των κοινωνικών ανισοτήτων.

Ο λόγος του αιχμηρός, άμεσος, σκληρός και αληθινός, χωρίς φτιασιδώματα, διαπερνά το έργο του, όπως βλέπουμε και στο «Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει», που κυκλοφόρησε τον Οκτώβριο του 2020 από τις εκδόσεις «Πόλις» σε μετάφραση Άλκηστις Τριμπέρη. Ένα μυθιστόρημα που πρωτοκυκλοφόρησε το 1974 και διαβάζοντάς το νομίζεις ότι βρίσκεσαι στην Αμερική του σήμερα, στο Γκρίνγουιτς Βίλατζ του 2021. Με ζωντανή και πρωτοπρόσωπη αφήγηση ο Μπάλντουιν μιλά για τον δυνατό έρωτα ενός ζευγαριού, του Φόνι και της Τις, τις αδικίες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν ως απόρροια του φυλετικού ρατσισμού, τον αδιάκοπο αγώνα για δικαιοσύνη, με όπλα την αγάπη και την αλληλοϋποστήριξη.

«Με απασχολεί η αλήθεια των ανθρώπων. Την αλήθεια που βιώνουν μέσα από την οργή, την αγάπη, την αδικία, τον πόνο, την προδοσία και τη φτώχεια. Αυτή θέλω να βγαίνει μέσα από τα έργα μου, αυτό είμαι εγώ, αυτά νιώθω και αποτυπώνω πάνω στο χαρτί».

Από τον θάνατό του το 1987 και μετά, πολλά φεστιβάλ κινηματογράφου και εκθέσεις ζωγραφικής αφιερώθηκαν στον Μπάλντουιν, ενώ γράφτηκαν και πολλά θεατρικά εμπνευσμένα από το έργο του. Πέρυσι, όταν κορυφώθηκαν οι κινητοποιήσεις του Black Lives Matter, ο Μπάλντουιν έγινε mainstream για πολλούς νέους ανθρώπους που δεν είχαν διαβάσει έργα του ή δεν είχαν ακούσει για αυτόν. Πολλοί καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από εκείνον, όπως η κάτοχος του Πούλιζτερ Isabel Wilkerson, με τον καθηγητή του Γέιλ, Caryl Phillips, μελετητή του Μπάλντουιν, να δηλώνει στον «Guardian» ότι «οι άνθρωποι αναζητούν κάποιον που να μπορεί να αρθρώσει τις ανησυχίες τους και να τους εμπνεύσει – ο Μπάλντουιν αποτελεί ένα από τα βασικά πρόσωπα/σημεία αναφοράς που μπορούν να πουν με ακρίβεια τι σημαίνει να είσαι Αμερικανός και ιδιαίτερα Αφροαμερικανός».

Πολλοί από τους Μαύρους Πάνθηρες κατηγόρησαν στον Μπάλντουιν ότι δεν πήρε θέση δημόσια κατά των φυλετικών πολιτικών των αμερικανικών κυβερνήσεων. Ο Phillips τονίζει ότι περισσότερο ενοχλούσε το γεγονός ότι ήταν ομοφυλόφιλος, παρά το ότι δεν πήρε μέρος στην σκληρή πολεμική που αναπτύχθηκε. Ο Μπάλντουιν διάβαζε πίσω από τις γραμμές και προσπαθούσε να αναδείξει το πρόβλημα και τις αντιφάσεις των ανθρώπων, αφήνοντας τον αναγνώστη να βγάλει τα συμπεράσματά του. Ήταν διδακτικός, χωρίς να επιβάλλεται ή να αναγκάζει τον αναγνώστη να πάρει στρατόπεδο.

«All my life is just despair, but I don’t care…».