«Περσέπολις»: 15 χρόνια μετά ξαναβλέπουμε την ταινία που ανέδειξε με χιούμορ την κοινωνικοπολιτική τοιχογραφία του Ιράν

Ανθρώπινο, αστείο και συγκινητικό, το «Περσέπολις» εκτός από ένας ύμνος σε πανανθρώπινες αξίες όπως η ελευθερία, η αντίσταση στην φαυλότητα και στην αδικία, η αξιοπρέπεια και η ακεραιότητα, είναι ταυτόχρονα και μία ειλικρινής, όσο και αφοπλιστική ιστορία ενηλικίωσης και γυναικείας χειραφέτησης. Μια ιστορία που είναι πρωτίστως μια εκ βαθέων εξομολόγηση, παρά μια στεγνή πολιτική καταγγελία.

του Γιώργου Ρούσσου

Τεχεράνη 1978. Τελευταίες μέρες του Σάχη. Η εννιάχρονη Μαρζάν έχει αποφασίσει τι θα γίνει όταν μεγαλώσει. Θα γίνει προφήτης και Μπρους Λη! Στο μεταξύ ο Αγιατολάχ Χομεϊνί θα ανατρέψει τον Σάχη, στη χώρα θα επιβληθεί θρησκευτικός νόμος, οι γυναίκες θα αναγκαστούν να φορέσουν τη μπούργκα και χιλιάδες αντικαθεστωτικοί θα φυλακιστούν.

Μέσα σ’ αυτό το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο και σε μια αστική οικογένεια διανοούμενων, η ασυμβίβαστη Μαρζάν ακούει πάνκ, Άιρον Μέιντεν και Άμπα. Παράλληλα πλακώνει στο ξύλο τα ξαδέρφια της και έχει «ανοιχτή γραμμή επικοινωνίας» με τον Θεό. Όμως, μετά τη δολοφονία του αγαπημένου της θείου και με το ξέσπασμα του πολέμου ανάμεσα σε Ιράν και Ιράκ, η ζωή γίνεται αφόρητη και ο ατίθασος χαρακτήρας της την βάζει σε κινδύνους.

Η μόνη σωτηρία για την δεκατετράχρονη πια μοναχοκόρη είναι η Ευρώπη, οπότε οι γονείς της τη στέλνουν να συνεχίσει το σχολείο στην Αυστρία. Για τους συμμαθητές της είναι η μουσουλμάνα εκπρόσωπος του φανατικού καθεστώτος του Χομεϊνί. Για τους ενήλικες είναι ένας ιρανικός βραχνάς. Η Βιέννη είναι πολύ αφιλόξενη για την εξόριστη κοπέλα. Μόνη, ευάλωτη, με τις εφηβικές της κρίσεις και ένα σωρό παράξενους τύπους γύρω της, αλλά κυρίως με το πείσμα της, θα καταφέρει τελικά, να γίνει αποδεκτή.

Θα κάνει φίλους και θα ερωτευτεί, θα μπλέξει με περιθωριακούς, θα κινδυνέψει και τελικά, θα επιστρέψει απογοητευμένη στην οικογενειακή αγκαλιά και στην τυραννία του τσαντόρ και της βάναυσης αστυνόμευσης. Η δυσκολία της επανένταξης είναι σαν δεύτερη ξενιτιά. Μπαίνει στο πανεπιστήμιο και παντρεύεται. Μαζί με το πτυχίο παίρνει και το διαζύγιό της.

Η ηρωίδα μας, στα εικοσιτέσσερα της πλέον, συνειδητοποιεί πως όσο βαθιά νιώθει Ιρανή, άλλο τόσο της είναι αδύνατο να συνεχίσει να ζει στην πατρίδα της. Η επαναστάτρια γιαγιά, που μοσχοβολά γιασεμί και καπνίζει σαν φουγάρο, της συμπαραστέκεται στη δύσκολη απόφαση να ξαναφύγει, ίσως για πάντα. Το ίδιο κι οι προοδευτικοί και τρυφεροί γονείς της. Φεύγει για τη Γαλλία και φτάνει στο Παρίσι το 1994. Πρώτη μέρα αισιοδοξίας για το αύριο.

Η ταινία κινουμένων σχεδίων «Περσέπολις» είναι η κινηματογραφική μεταφορά της ομώνυμης και αυτοβιογραφικής, κόμικς ιστορίας της Ιρανής σκηνοθέτιδας και εικονογράφου, Μαριάν Σατραπί. Επιστρέφοντας στα μονοπάτια μιας σκληρής εφηβείας και καταγράφοντας ταυτοχρόνως την καθημερινότητα στο Ιράν, η Σατραπί, προσφέρει στον θεατή πληροφορίες που σπάνια θα μαθαίναμε αλλιώς.

Μέσω μιας λιτής αφήγησης, αποφεύγοντας τους μελοδραματισμούς, παρά την τραγικότητα των καταστάσεων που περιγράφονται, η ταινία εξελίσσεται σε μια ιρανική ιστορικοπολιτική τοιχογραφία τριών και πλέον δεκαετιών. Ταυτοχρόνως, η χρήση του ασπρόμαυρου κινουμένου σχεδίου ενεργοποιεί ένα ισχυρό πολιτικό όπλο: το χιούμορ. Καταφέρνει έτσι να εξασφαλίσει ισορροπίες που δύσκολα θα μπορούσαν να επιτευχθούν σε μια αντίστοιχη εκδοχή της ιστορίας.

Για την ιστορία, να αναφέρουμε ότι το «Περσέπολις» των Μαργιάν Σατραπί και Βινσέντ Παρονό, κέρδισε το Βραβείο της Επιτροπής του 60ου Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ των Καννών το 2007, ενώ παράλληλα το όμορφο αυτό animation, ήταν και υποψήφιο για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, το 2008.

Αξίζει τέλος να σημειώσουμε ότι το Ιρανικό Υπουργείο Πολιτισμού, διαμαρτυρήθηκε έντονα στη Γαλλική Πρεσβεία της Τεχεράνης, ενάντια στην επιλογή της ταινίας να προβληθεί στο επίσημο διαγωνιστικό τμήμα στο 60ο Φεστιβάλ Καννών το 2007. Το σκεπτικό της διαμαρτυρίας ήταν ότι: «η ταινία παρουσιάζει μια μη ρεαλιστική εικόνα των συνεπειών και των επιτευγμάτων της ισλαμικής επανάστασης». Αυτό βέβαια κάθε άλλο παρά πτόησε την Επιτροπή, που αποφάσισε να βραβεύσει την ταινία με το Μεγάλο Ειδικό Βραβείο του Φεστιβάλ. Το «Περσέπολις, μια αληθινή ιστορία» και «Περσέπολις 2, η επιστροφή» κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ηλίβατον.

«Όταν έγραφα τα βιβλία έπρεπε να θυμηθώ δεκαέξι ολόκληρα χρόνια της ζωής μου καθώς και περιόδους που ήθελα να ξεχάσω. Ήταν πολύ επίπονη διαδικασία. Το ανέβαλα συνέχεια. Δεν θα μπορούσα να το είχα κάνει μόνη μου. Είχα τρομερή δυσκολία να αρχίσω να γράφω αλλά και να αποστασιοποιηθώ από αυτά τα οποία έγραφα. Η ταινία δεν παίρνει θέση απέναντι στην κατάσταση του Ιράν, απλώς δείχνει ότι υπάρχουν πάρα πολλές παράμετροι. Πάνω από όλα είναι μια ταινία για την οικογένειά μου, που αγαπώ πάρα πολύ. Αν φυσικά οι θεατές πειστούν ότι οι Ιρανοί είναι άνθρωποι σαν όλους μας, και όχι «Ισλαμιστές φονταμενταλιστές», «τρομοκράτες» κτλ, θα είμαι περήφανη γιατί έβαλα κι εγώ το λιθαράκι μου σε αυτό τον αγώνα. Άλλωστε, τα πρώτα θύματα του καθεστώτος είναι οι ίδιοι οι Ιρανοί. Μου λείπει πάρα πολύ η πατρίδα μου. Αν ήμουν άντρας θα έλεγα ότι το Ιράν είναι η μητέρα μου και το Παρίσι, η γυναίκα μου» – Μαργιάν Σατραπί.

Το trailer της ταινίας