Σεμπαστιάο Σαλγκάδο: Ήρθα από τον Τρίτο Κόσμο και αυτόν φωτογράφισα
Το 1973 εγκατέλειψε την καριέρα του οικονομολόγου για να αφιερωθεί στη φωτογραφία και επέστρεψε στο Παρίσι, όπου διατηρεί το στούντιο και το αρχείο του.
Γεννημένος στη Βραζιλία το 1944, μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα και την επιβολή της δικτατορίας (1964-85) στην πατρίδα του, το 1969 ο Σεμπαστιάο Σαλγκάδο κατέφυγε στο Παρίσι, όπου ολοκλήρωσε τις σπουδές του στα Οικονομικά και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο. Η εργασία του στον Διεθνή Οργανισμό Καφέ τού έδωσε την ευκαιρία να ταξιδέψει στην Αφρική, σε αποστολές της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Το 1973 εγκατέλειψε την καριέρα του οικονομολόγου για να αφιερωθεί στη φωτογραφία και επέστρεψε στο Παρίσι, όπου διατηρεί το στούντιο και το αρχείο του. Το 1979 εντάχθηκε στο Magnum και γρήγορα αναδείχτηκε σε έναν από τους σταρ του διεθνούς φωτογραφικού πρακτορείου, από το οποίο αποχώρησε το 1994 για να ιδρύσει μαζί με τη γυναίκα του Λέλια Ντελουίζ Βανίκ Σαλγκάδο, το πρακτορείο Amazonas Images. Μαζί με τη Λέλια, εξάλλου, δημιούργησαν το Ινστιτούτο Terra και πέτυχαν την ολική αναδάσωση ενός τμήματος του Ατλαντικού δάσους στην πατρίδα τους, την πολιτεία Μίνας Ζεράις της Βραζιλίας.
«Φωτογράφισα τον κόσμο» λέει ο Σαλγκάδο στον Αντρέι Νέτο του Guardian, σε μια συνέντευξη με αφορμή τα 80ά γενέθλιά του και τα μελλοντικά του σχέδια. Το σύνολο της δουλειάς του είναι ένας άμεσα αναγνωρίσιμος συνδυασμός ασπρόμαυρης σύνθεσης και δραματικού φωτισμού, που καλύπτει εκατοντάδες projects σε 130 χώρες, και το όνομά του βρίσκεται στο πάνθεον θρυλικών φωτογράφων, όπως οι Ρόμπερτ Κάπα, Γιουτζίν Σμιθ, Μάργκαρετ Μπουρκ-Γουάιτ, Ανρί Καρτιέ-Μπρεσόν, Τζέιμς Νάχτγουεϊ και Στιβ ΜακΚάρι.
Ο Σαλγκάδο προετοιμάζεται επίσης για την Cop30, που θα φιλοξενηθεί τον Νοέμβριο του 2025 στο Μπελέμ της βόρειας Βραζιλίας. «Θα ανοίξουμε με μια έκθεση με 255 τεράστιες φωτογραφίες από το project μου “Amazônia” και μια συναυλία με συνθέσεις του Εϊτόρ Βίλα-Λόμπος», λέει στον Guardian. Στο υπόγειο του γραφείου του στο Παρίσι υπάρχουν στοίβες με χιλιάδες φωτογραφίες που περιμένουν να τις ταξινομήσει. Στον επάνω όροφο, η Λέλια Βανίκ Σαλγκάδο, η αρχιτέκτονας και πρώην πιανίστα με την οποία είναι παντρεμένος εδώ και 60 χρόνια, διευθύνει το πρακτορείο, σχεδιάζει νέες εκθέσεις και ασχολείται με το concept, το design και την επιμέλεια των βιβλίων του. «Δεν μπορώ να πω πού τελειώνω εγώ και πού αρχίζει η Λέλια» λέει ο Σαλγκάδο για τη γυναίκα που γνώρισε όταν ήταν 19 ετών και εκείνη 17, στο Μίνας Ζεράις της Βραζιλίας, όπου γεννήθηκαν. «Είναι κεντρική στη ζωή μου» τονίζει.
Ο Σεμπαστιάο και η Λέλια ήταν μέλη μιας επαναστατικής αριστερής ομάδας, αλλά καθώς οι πολιτικές διώξεις χειροτέρευαν στην Βραζιλία, το ζευγάρι αποφάσισε να αυτοεξοριστεί στο Παρίσι. Στα 29 του ο Σαλγκάδο δανείστηκε την φωτογραφική μηχανή της Βανίκ και ανακάλυψε το ταλέντο του στη φωτογραφία. Η άνοδός του υπήρξε μετεωρική στο Παρίσι, όπου είχαν την έδρα τους κορυφαία πρακτορεία όπως το Sygma, το Gamma και το Magnum. Ο Σαλγκάδο πέρασε από όλα και άφησε το στίγμα του στο Magnum. «Σπούδαζα αρχιτεκτονική, έπρεπε να κάνω τις εργασίες μου και αγόρασα μια φωτογραφική μηχανή. Μετά μου την πήρε ο Τιάο. Και έτσι ασχολήθηκε πραγματικά με τη φωτογραφία» θυμάται η Λέλια, και προσθέτει: «Δεν αναγνώρισα αμέσως το ταλέντο του. Αλλά αρχίσαμε να πηγαίνουμε σε πολλές εκθέσεις, να μελετάμε την ιστορία της φωτογραφίας και κάπως έτσι γεννήθηκε το ενδιαφέρον μου για τη φωτογραφία».
Μιλώντας στον Guardian, ο Σαλγκάδο ξεκαθαρίζει ακόμη: «Εγώ δεν γεννήθηκα εδώ [στην Ευρώπη]. Ηρθα από τον Τρίτο Κόσμο. Οταν γεννήθηκα η Βραζιλία ήταν μια αναπτυσσόμενη χώρα. Τις φωτογραφίες που τράβηξα τις έβγαλα από τη δική μου πλευρά, από τον δικό μου κόσμο, από τον οποίο προέρχομαι».
Η επαφή με τη φύση τον έκανε να ανακαλύψει ξανά το πάθος του για τη φωτογραφία και οδήγησε σε δύο από τα πιο σημαντικά έργα του, τα «Genesis» (2013) και «Amazônia» (2021). «Αυτή η μετάβαση από τον άνθρωπο στη φύση έγινε σε μια εποχή που όλοι κατευθύνονταν προς τα εκεί» λέει. Ετσι, σκέφτηκαν να επισκεφθούν και να τεκμηριώσουν ανέγγιχτα μέρη, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 46% του πλανήτη που έχει παραμείνει παρθένο. Η αλλαγή κατεύθυνσης επέκτεινε τη φωτογραφική καριέρα του Σαλγκάδο κατά δύο δεκαετίες ακόμη και έκανε το έργο του λυδία λίθο για περιβαλλοντικά και ανθρωπιστικά ζητήματα.
«Για να αποκαταστήσουμε 2.000 πηγές νερού στη Βραζιλία, πρέπει να έχουμε ξοδέψει 25 εκατ. ευρώ αυτά τα 25 χρόνια. Είναι πολλά χρήματα» αναφέρει στον Guardian. Σημειώνει, ωστόσο, ότι ορισμένες κυβερνήσεις είναι έτοιμες «να δώσουν στην Ουκρανία μια χούφτα μαχητικά αεροσκάφη F-16 και το καθένα, εξοπλισμένο, κοστίζει 150 εκατ. ευρώ», τονίζει. Ο Σαλγκάδο είναι πεπεισμένος ότι ο κόσμος οδεύει προς μια παγκόσμια σύγκρουση, με «αντίπαλα μπλοκ που ήδη διαμορφώνονται», βασισμένα στις συγκρούσεις στην Ουκρανία και στη Γάζα, ενώ γίνονται προσπάθειες για την προστασία του περιβαλλοντικού προβλήματος. «Λεφτά υπάρχουν», παρατηρεί. «Τα χρήματα δεν είναι πρόβλημα». Για τον Σαλγκάδο η ανθρώπινη τύφλωση οδηγεί στην αυτοκαταστροφή, η οποία είναι αιτία μεγάλης απαισιοδοξίας. Αλλά η φύση, λέει, συνεχίζει τη δική της πορεία, συνεχίζει να εξελίσσεται. Αυτό το μάθημα το έμαθε στα νησιά Γκαλάπαγκος, όπου πέρασε 90 ημέρες –σχεδόν διπλάσιο χρόνο από τον Δαρβίνο, ο οποίος πέρασε 47 ημέρες στο αρχιπέλαγος– κατά τη διάρκεια των οκτώ δεκαετιών της ζωής του.
