Τι γιορτάζουμε στις επετείους; Τι νόημα δίνουμε σε αυτές; Είναι κοινό για όλες και όλους μας; Τι σημαίνει η 28η Οκτωβρίου για έναν Δεξιό και τι για έναν Αριστερό; Τι θέση έχει στη ζωή μας η επέτειος της Επανάστασης του 1821 ή η επέτειος του Πολυτεχνείου;
Του ιστορικού Μενέλαου Χαραλαμπίδη
Η μνήμη, όπως και η Ιστορία, δεν είναι ουδέτερη. Είναι έντονα πολιτική. Όταν αναφερόμαστε σ’ ένα γεγονός του παρελθόντος, δεν μιλάμε μόνο γι’ αυτό, αλλά για ένα σύνολο νοημάτων με το οποίο αυτό το γεγονός έχει επενδυθεί στο πέρασμα του χρόνου, από τότε που έγινε μέχρι σήμερα που το μνημονεύουμε. Δεν μπορούμε να μιλήσουμε αντικειμενικά για το παρελθόν. Για αυτό το λόγο υπάρχουν όλες αυτές οι διαμάχες για τη μνήμη και άρα την ερμηνεία του παρελθόντος στα επιστημονικά συνέδρια, για τα σχολικά βιβλία, στις αναρίθμητες σελίδες ιστορικού περιεχομένου στο διαδίκτυο.
Το παρελθόν μας «ενοχλεί» γιατί είναι διαρκώς παρόν. Και αυτό διότι το παρελθόν και οι ερμηνείες του μας προμηθεύουν τα δομικά υλικά με τα οποία χτίζουμε διαρκώς τις πολιτικές, ιδεολογικές, πολιτισμικές ή εθνικές μας ταυτότητες στο παρόν. Είτε το καταλαβαίνουμε είτε όχι, το παρελθόν είναι κομμάτι του εαυτού μας, κατέχει κεντρική θέση στη διαμόρφωση του νοητικού περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε. Για αυτό το λόγο το παρελθόν είναι σημαντικό.
Οι επίσημες επέτειοι συγκροτούν ένα συγκεκριμένο αφήγημα για το παρελθόν. Το αφήγημα αυτό έχει ενωτικό χαρακτήρα και στοχεύει στην ενίσχυση του αισθήματος ότι μοιραζόμαστε ένα κοινό παρελθόν, ότι έχουμε μια κοινή εθνική ταυτότητα. Επίσης, το αφήγημα αυτό είναι επιλεκτικό. Επιλέγει στοιχεία του παρελθόντος που συμβάλλουν στη συγκρότηση της κοινής ταυτότητας και αποσιωπά άλλα που δημιουργούν ρήγματα σε αυτή. Τι γίνεται λοιπόν με τις μνήμες που δεν «χωρούν» στο επίσημο αφήγημα για το παρελθόν; Αν το κράτος δημιουργεί μια μνήμη, η κοινωνία έχει πολλές. Το κράτος έχει τους επίσημους φορείς (εκπαίδευση, στρατός, εκκλησία) για να την εδραιώσει, η κοινωνία έχει ανεπίσημα κανάλια για να την αμφισβητήσει.
Η επέτειος του Πολυτεχνείου αποτελεί τη σημαντικότερη στιγμή της ενεργητικής αντίστασης ενός μειοψηφικού, δυστυχώς, τμήματος της ελληνικής κοινωνίας ενάντια στη Χούντα. Λειτουργεί ενωτικά, γιατί γίνεται αντιληπτή ως η αφετηρία για την επαναφορά και εδραίωση της δημοκρατίας στη χώρα, έργο στο οποίο συνέβαλαν όλες οι πολιτικές δυνάμεις.
Όμως σε αυτή την αφετηρία, σε αυτό το γεγονός σταθμό για την σύγχρονη ιστορία μας, παρούσα, τουλάχιστον εντός του Πολυτεχνείου, ήταν μόνο η Αριστερά. Η Δεξιά, μπορεί να βλέπει τον εαυτό της στο εγχείρημα της αποκατάστασης της δημοκρατίας, με πρωταγωνιστή τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, όμως δεν βλέπει τον εαυτό της στη μνήμη του Πολυτεχνείου και γενικότερα της αντίστασης ενάντια στην Χούντα. Το γεγονός ότι το πολιτικό της προσωπικό, με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως αυτές του Παναγιώτη Κανελλόπουλου ή του Παναγή Παπαληγούρα, απουσίασε από το αντιστασιακό κίνημα κατά της Χούντας, την καθιστά αμήχανη απέναντι σε αυτό το παρελθόν που θυμόμαστε κάθε χρόνο στις 17 Νοεμβρίου.
