Κ. Παπαϊωάννου: Με τους νεοναζί της ΧΑ μάλλον ξεμπερδέψαμε, όχι με το ακροδεξιό φαινόμενο

Ο Κωστής Παπαϊωάννου μίλησε στο rosa.gr και τον Δημήτρη Ραπίδη για την απόφαση στη δίκη της Χρυσής Αυγής και την ακροδεξιά στην Ελλάδα, τη νέα μεγάλη δίκη που ξεκινά, αυτή που αφορά τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου, τη δημοκρατική μεταρρύθμιση στην αστυνομία, το προσφυγικό, αλλά και τη νέα πρωτοβουλία την οποία διευθύνει, με τίτλο «Σημείο για τη Μελέτη και Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς».

Credit: Μosquito Queen / www.simeio.org.gr 
Μετά τη δίκη της Χρυσής Αυγής, τελειώσαμε με τον φασισμό και την ακροδεξιά στην Ελλάδα;
Η ολοκλήρωση της διαδικασίας στο τριμελές Εφετείο και η καταδικαστική απόφαση σηματοδοτούν την ολοκλήρωση ενός κρίσιμου κύκλου για την καταπολέμηση του ρατσιστικού και εγκλήματος και της νεοναζιστικής βίας. Η καταδίκη της Χρυσής Αυγής ως εγκληματικής οργάνωσης αποτελεί μεγάλη δικαίωση για όλους όσοι αυτά τα χρόνια επιδιώξαμε να καταδειχθούν τα εγκλήματα της οργάνωσης, ο ναζιστικός της χαρακτήρας, οι ευθύνες του διευθυντηρίου, το δηλητήριο με το οποίο πότισε την κοινωνία. Η φυλάκιση του ηγετικού πυρήνα και ενός μεγάλου μέρους της ραχοκοκαλιάς της οργάνωσης δίνουν μεγάλη ανάσα στην ελληνική κοινωνία η οποία για πολλά χρόνια έζησε με το φόβο και την απειλή της επέκτασης της βίας στο δημόσιο χώρο.
Η καταδίκη αποτελεί επίσης μία κατάφαση στην έννοια της απονομής της δικαιοσύνης, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό. Γιατί η χρόνια ατιμωρησία είχε γεννήσει δυσπιστία και θεσμική αμφισβήτηση. Όλα αυτά όμως δεν σημαίνουν ότι έχουμε τελειώσει με την απειλή της ακροδεξιάς στη χώρα. Η ίδια η δίκη που δικαίωσε τις προσδοκίες ταυτόχρονα επιβεβαίωσε και πολλές από τις προηγούμενες αμφιβολίες. Ήταν αποκαλυπτική η στάση της εισαγγελέως που με τον τρόπο της ήρθε να επιβεβαιώσει ότι και η δικαιοσύνη έχει τις δικές της ευθύνες. Γιατί κατά το παρελθόν αδράνησε και επέτρεψε να ενισχυθεί το αίσθημα ατιμωρησίας που διέκρινε το λόγο και τα έργα των μελών της Χρυσής Αυγής.
Το ακροδεξιό φαινόμενο είναι εδώ, η ρητορική του μίσους είναι εδώ, ο ρατσισμός και ο εθνικισμός είναι εδώ και εκφράζουν μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης. Ταυτόχρονα δημοσιογράφοι και μέρος του πολιτικού προσωπικού κανονικοποιούν τον λόγο και την ατζέντα της Ακροδεξιάς. Αυτό αποτελεί μεγάλη πρόκληση για την δημοκρατία. Θα  έλεγα πως η καταδίκη της Χρυσής Αυγής είναι μία ιστορική στιγμή αλλά και μια ευκαιρία: η Δημοκρατία μας καλείται να αναστοχαστεί αυτή τη στιγμή ποιες ήταν οι συνθήκες που επέτρεψαν σε μια εγκληματική οργάνωση να φορέσει το μανδύα κοινοβουλευτικού κόμματος και να απολαύσει τα προνόμια που η δημοκρατία δικαιολογημένα παρέχει στα κοινοβουλευτικά κόμματα.

Credit: Μάριος Λώλος / 21 Οκτωβρίου 2020
Ξεκίνησε επίσης η δίκη για τη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου. Μαζί και πέρα από το ποινικό σκέλος, ποιες πτυχές τις δίκης θα πρέπει να γνωρίζει η κοινωνία; Ποιες κοινωνικές προεκτάσεις έχει;
Η αποτρόπαιη δολοφονία του Ζακ Κωστόπουλου αποτελεί ένα στίγμα για όλους μας. Το ποινικό σκέλος θα το διερευνήσει στο δικαστήριο. όμως όσοι έχουν παρακολουθήσει τις εξελίξεις ως τώρα γνωρίζουν πώς υπήρξε κραυγαλέα αδράνεια των διωκτικών αρχών, ειδικά τις πρώτες ώρες και μέρες μετά τη δολοφονία, ως προς την αναζήτηση όλων εκείνων των στοιχείων που θα μπορούσαν να φωτίσουν καλύτερα τις συνθήκες κάτω από τις οποίες έχασε τη ζωή του ο Ζακ. Πέρα όμως από την ποινική διερεύνηση, η δολοφονία ενός ανθρώπου σαν τον Ζακ στο κέντρο της πόλης έφερε στην επιφάνεια έναν διάχυτο αγριανθρωπισμό, φόβο και απέχθεια προς το διαφορετικό, έδειξε ότι είναι εξαιρετικά ισχυρή η πεποίθηση ότι στους δρόμους και στα πεζοδρόμια των πόλεών μας υπάρχουν σώματα που περισσεύουν, σώματα αναλώσιμα. Έτσι στο πρόσωπο του Ζακ πολλοί δικαιολογημένα βλέπουν όλους και όλες πού απειλούνται, που προσβάλλονται, που εξευτελίζονται λόγω της διαφορετικότητάς τους.
Δημοκρατική μεταρρύθμιση στο αστυνομικό σώμα: Είναι απαραίτητη και μέσα από ποιες προϋποθέσεις;
Η δίκη της Χρυσής Αυγής κατέδειξε σε πολλές περιπτώσεις τις ευθύνες αστυνομικών οργάνων που επέδειξαν, αδράνεια, εφεκτικότητα ή κάποτε και συνέργεια στις εγκληματικές ενέργειες της νεοναζιστικής οργάνωσης. Η καταδίκη μιας αστυνομικού ως μέλους της εγκληματικής οργάνωσης αλλά και στοιχεία που προέκυψαν στη δίκη για άλλα μέλη της Ελληνικής Αστυνομίας δείχνουν ότι στο εσωτερικό της λειτουργούσαν και λειτουργούν θύλακες της Χρυσής Αυγής. Υπάρχουν δηλαδή αστυνομικοί υπάλληλοι οι οποίοι δεν τηρούν τον όρκο τους στο Σύνταγμα και σπιλώνουν το σώμα. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι η χώρα μας έχει πολλές φορές καταδικαστεί στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για έλλειψη λογοδοσίας, πλημμελή διερεύνηση περιστατικών με εμπλοκή αστυνομικών υπαλλήλων.
Υπάρχει δηλαδή μία παγιωμένη κουλτούρα ατιμωρησίας και συγκάλυψης πού καθιστά απολύτως αναγκαία αυτήν την μεταρρύθμιση που αναφέρετε. Δυστυχώς υπάρχει διαχρονική ευθύνη των πολιτικών προϊσταμένων του υπουργείου Δημόσιας Τάξης αλλά και της φυσικής ηγεσίας της ΕΛΑΣ γιατί απέφυγαν να δουν κατάματα το πρόβλημα, όμηροι κάποιων «συνδικαλιστών» και του πολιτικού κόστους ή του φόβου ότι το μέγεθος του προβλήματος ενδέχεται να αποδειχθεί τεράστιο.

Από την εκκένωση του ΠΙΚΠΑ στη Λέσβο / Credit: Lesvos Solidarity
Το προσφυγικό είναι τελικά πρόβλημα; Είναι μια κατάσταση και μια συνθήκη στην οποία όλοι είμαστε υποψήφιοι να περάσουμε; Γιατί πιστεύετε ότι συναντά τόσες αντιδράσεις από κυβερνήσεις και τμήματα των τοπικών κοινωνιών;
Το προσφυγικό έχει οδηγηθεί σε μία κατάσταση η οποία προσβάλλει βάναυσα την αξιοπρέπεια και την ασφάλεια των ίδιων των μεταναστών και των προσφύγων και δημιουργεί σοβαρά ζητήματα στις τοπικές κοινωνίες. Η συσσώρευση μεγάλου αριθμού προσφύγων σε συγκεκριμένους χώρους και ο μη γεωγραφικός διαμοιρασμός αφενός, το γεγονός ότι καλλιεργήθηκε στις τοπικές κοινωνίες η ψευδής εντύπωση ότι μπορεί το ζήτημα να αντιμετωπιστεί με κάποιο μαγικό τρόπο αφετέρου έχουν δημιουργήσει ένα εκρηκτικό μείγμα. Αυτό εκμεταλλεύονται δυνάμεις αντικοινοβουλευτικές και ρατσιστικές, δυνάμεις που αποτρέπουν οποιαδήποτε βελτίωση των συνθηκών γιατί αντιστρατεύονται την προοπτική της ένταξης αυτών των ανθρώπων.
Η κυβέρνηση έχει μεγάλες ευθύνες γιατί χειρίζεται το θέμα με αδιαφάνεια και μικροπολιτικά. Αυτή η κατάσταση λειτουργεί σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία.  Όλα αυτά δεν αναιρούν την ευρωπαϊκή διάσταση του αδιεξόδου και το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει επιφορτιστεί με έναν ρόλο ο οποίος δύσκολα μπορεί να εκπληρωθεί με σεβασμό των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η Ελλάδα έχει γίνει ο σεκιουριτάς της Ευρώπης και με τη σειρά της η Αθήνα μεταθέτει το πρόβλημα στην περιφέρεια. Η ευθύνη πάντως των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και της Κομισιόν είναι πολύ μεγάλη, οι επιλογές τους χαρακτηρίζονται από βαθύ κυνισμό.
Πείτε μας δυο λόγια για την πρωτοβουλία «Σημείο για τη Μελέτη και Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς». Πως ξεκίνησε και ποιος είναι στόχος σας;
Ξεκινήσαμε στο τέλος της δίκης για να καταδείξουμε ότι με τους νεοναζί της Χρυσής Αυγής μάλλον ξεμπερδέψαμε αλλά όχι συνολικά με το ακροδεξιό φαινόμενο. Φιλοδοξούμε να το ερευνούμε συστηματικά, να αποτελέσουμε ένα φόρουμ για να μιλάνε εκείνοι που το μελετούν και το γνωρίζουν καλά, που το διδάσκουν και το παρακολουθούν διαχρονικά. Θέλουμε όμως να αποτυπωθούν και οι εμπειρίες εκείνων που το βιώνουν. Πολλοί έχουν υποφέρει από την Ακροδεξιά, στη δουλειά, στο σχολείο, στα μέσα μεταφοράς. Χρειάζεται λοιπόν νηφάλια και συστηματική δουλειά, με έρευνες, βιβλιογραφία, τεκμηρίωση, εκπαιδευτικά προγράμματα, ιστορικές αναφορές και χρονολόγια για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Χρειάζονται εργαλεία και επιχειρήματα για την ουσιαστική ανάπτυξη πολιτικών που θα αποτελέσουν ανάχωμα στην Ακροδεξιά. Χρειάζεται να προβληθούν δημοκρατικές δράσεις, στην Ελλάδα και διεθνώς, που μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και οδηγό αναφοράς.
Το Σημείο για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς φιλοδοξούμε να αποτελέσει ένα ακόμα βήμα της παρέμβασης των πολιτών στο πεδίο της δημοκρατικής δράσης και της σοβαρής τεκμηρίωσης. Υπάρχουν εξάλλου πρότυπα αντίστοιχα. Δείτε πώς λειτουργεί χρόνια τώρα το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας, πόσα στοιχεία έχει συγκεντρώσει, πώς στοιχειοθέτησε τη ρατσιστική εγκληματική βία των ταγμάτων εφόδου. Δεν είναι τυχαίο ότι διεθνώς θεωρείται πρωτοποριακή πρακτική. Δείτε πόσο συστηματικά, πόσο επαγγελματικά, με συνέπεια μυρμηγκιού λειτούργησε το Παρατηρητήριο της Δίκης της Χρυσής Αυγής / Golden Dawn Watch. Ήταν εκεί από την πρώτη ως την τελευταία δικάσιμο, κατέγραψε και μετέδωσε όσα έγιναν στο δικαστήριο. Με λίγα λόγια, η μάχη κατά της βίαιης Ακροδεξιάς έχει συσσωρεύσει σημαντική τεχνογνωσία. Αυτήν θέλουμε να αναδείξουμε και, αν τα καταφέρουμε, να την εμπλουτίσουμε. Περισσότερα στοιχεία για το Σημείο στη διεύθυνση www.simeio.org.gr
*Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι εκπαιδευτικός. Έχει διατελέσει πρόεδρος του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας, Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Γενικός Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ήταν συνιδρυτής του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας και συμμετείχε στο συντονισμό του Παρατηρητηρίου της δίκης της Χρυσής Αυγής, Golden Dawn Watch.