Η Προεδρία Τραμπ ανέδειξε το βαθύ διχασμό της αμερικανικής κοινωνίας, ως αποτέλεσμα της έκρηξης των ανισοτήτων που προκάλεσε η παγκοσμιοποίηση.
Του Γιώργου Κατρούγκαλου
Ο Πρόεδρος Τραμπ εκμεταλλεύθηκε το άμορφο κλίμα απογοήτευσης από το πολιτικό σύστημα, που είχε ως βασική, αντικειμενική αιτία, τις ανισότητες αυτές, υιοθετώντας μια ψευδο-αντισυστημική ρητορική καταγγελίας των ελίτ, στις οποίες προφανώς ανήκει και ο ίδιος. Η πραγματική αντίδραση όμως στην δυστοπική κατάσταση, που διαμόρφωσαν δεκαετίες ανεξέλεγκτου νεοφιλελευθερισμού, δεν δόθηκε από το λαϊκιστικό λόγο του Τραμπ, αλλά εκφράσθηκε από την νέα αριστερά των Δημοκρατικών, τις χιλιάδες νέων ιδίως ανθρώπων που κινητοποιήθηκαν γύρω από το Σάντερς, τόσο το 2016 όσο και το 2020.
Ο νεοφιλελευθερισμός άλλωστε, οδηγεί σε κρίση τα πολιτικά συστήματα σε όλη τη Δύση, στο βαθμό που υπονομεύει παντού το κοινωνικό κράτος, ακυρώνει κοινωνικές κατακτήσεις δεκαετιών και υποβαθμίζει το επίπεδο ζωής της εργατικής και της μεσαίας τάξης. Από την άποψη αυτή ο «Τραμπισμός» δεν αποτελεί αποκλειστικά αμερικανικό φαινόμενο αλλά ένα ακόμη ρεύμα της λαϊκιστικής ακραίας δεξιάς, της λεγόμενης Alt-Right. Ακόμη και οι διασυνδέσεις και οι υπόγειες σχέσεις της ακροδεξιάς με τμήματα του κρατικού μηχανισμού αποτελούν γενικότερο φαινόμενο, όπως καλά γνωρίζουμε και από την εμπειρία της Χρυσής Αυγής.
Αυτά είναι πλέον κοινός τόπος. Η σύγκρουση μεταξύ του προνομιούχου 1% και του υπόλοιπου 99% της κοινωνίας, η υποβάθμιση των κοινωνικών δικαιωμάτων, η αμφισβήτηση των κατακτήσεων δεκαετιών αποτελεί κοινό χαρακτηριστικό όλων των δυτικών κοινωνιών. Λιγότερο γνωστή στην Ελλάδα είναι η μετάλλαξη τομέων της κυρίαρχης ιδεολογίας στο νέο περιβάλλον. Εκδήλωση αυτής της τάσης είναι η εγκατάλειψη καθιερωμένων στερεότυπων της παραδοσιακής άκρας δεξιάς από την Alt-Right, ή, καλύτερα η αναπροσαρμογή τους σε νέα ρατσιστικά πρότυπα. Κλασικό παράδειγμα ο λεγόμενος «ρόδινος εξωραϊσμός», (pinkwashing), η υιοθέτηση δηλαδή θέσεων του κινήματος ΛΟΑΤΚΙ+, για να δικαιολογηθούν ή νομιμοποιηθούν άλλες ακροδεξιές ή ρατσιστικές πρακτικές, ιδίως εναντίον προσφύγων και μεταναστών.
Υποστηρικτής του Τραμπ σε εκδήλωση το Πόρτλαντ του Όρεγκον, τον Ιούνιο του 2017. Credit: Natalie Behring/Getty Images.
Έτσι, ο Ντόναλντ Τραμπ δήλωνε τον Φεβρουάριο του 2019 ότι θα ηγηθεί μιας διεθνούς εκστρατείας για την αποποινικοποίηση της ομοφυλοφιλίας! (Και επειδή πρόκειται περί του Τραμπ, βέβαια, η ανακοίνωση αυτή ήρθε μόλις δύο εβδομάδες μετά την υποστήριξη του προς την αντιδιαμετρικά αντίθετη θέση του Μπολσονάρο, ότι μόνον ένας γάμος μεταξύ ετερόφυλων είναι νοητός.) Και αυτό δεν αποτελεί καθόλου αμερικανική ιδιομορφία. H Λεπέν, της οποίας το κόμμα, όταν είχε ως ηγέτη τον πατέρα της, επεδίωκε το σεξουαλικό αποκαθαρμό της Γαλλίας, συμπεριλαμβάνει σήμερα στα ψηφοδέλτια της περισσότερους ομοφυλόφιλους πολιτικούς από οποιοδήποτε άλλο κόμμα στην ΕΕ. Στην Αυστρία και στην Ολλανδία ηγέτες των ακροδεξιών κομμάτων είναι ομοφυλόφιλοι.
Πώς εξηγείται η μετάλλαξη αυτή; Η ιδεολογική επικράτηση των αγώνων του κινήματος ΛΟΑΤΚΙ στην Αμερική και στην Ευρώπη κατέληξε στην πολιτιστική ενσωμάτωση και, εν τέλει, εμπορευματοποίηση αρκετών από τις κεντρικές ιδέες του κινήματος, χωρίς προφανώς, τα στοιχεία τους που αμφισβητούν τη συνολική ιεραρχική οργάνωση της κοινωνίας. Τούτο δεν φαίνεται μόνο στις σειρές και στις ταινίες του NETFLIX, αλλά σε σειρά άλλων εμπορικών «καινοτομιών», δείγμα τάχα εταρικής κοινωνικής ευθύνης. Η συστημική τράπεζα Wells Fargo, π.χ. εξέδωσε ειδική rainbowπιστωτική κάρτα στο πλαίσιο μιας μεγάλης επικοινωνιακής εκστρατείας.
Υποστηρικτές του Τραμπ σε πορεία στο Λος Άντζελες. Credit: Richard Vogel / Associated Press.
Ο «Ομοεθνικισμός» (Homonationalism), όρος που επινοήθηκε από τη Jasbir K. Puar, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Rutgers, προάγει την πεποίθηση ότι τα δυτικά έθνη είναι φάροι δικαιωμάτων ΛΟΑΤΚΙ+ και άρα νομιμοποιούνται να «εξάγουν» δημοκρατία με επεμβάσεις σε άλλες χώρες, ή να λάβουν αυστηρά περιοριστικά μέτρα σε βάρος των προσφύγων και μεταναστών από τις χώρες αυτές που βρίσκονται στην επικράτεια τους.
Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για νέα τάση. Ανάλογα βλέπουμε σε κάθε περίοδο βαθιάς κρίσης του καπιταλισμού, που καταβαραθρώνει το βιοτικό επίπεδο και προλεταριοποιεί μεγάλες μάζες πληθυσμού, δημιουργώντας φόβο και ανασφάλεια για το μέλλον. Ένας αποδιοπομπαίος τράγος είναι αναγκαίος, για τον αποπροσανατολισμό σε ακίνδυνους για την εξουσία στόχους. Στην δημοκρατία της Βαιμάρης ήταν οι Εβραίοι, σήμερα είναι γενικά «οι ξένοι» και ιδίως όσοι προέρχονται από μουσουλμανικά κράτη.
Σε ομιλία του Τραμπ στο Γιουτζίν του Όρεγκον, τον Μάιο του 2016. Credit: Nate Gowdy.
Η απελευθέρωση της κοινωνίας είναι συνολικό εγχείρημα, που έχει, σε τελική ανάλυση, πάντα ταξικό περιεχόμενο. Ο αγώνας εναντίον της πατριαρχίας, υπέρ των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+, κάθε κοινωνικής μειοψηφίας, δεν μπορεί να αποσπαστεί από το κεντρικό θέμα της κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας στον καπιταλισμό. Και αυτά δεν αφορούν μόνο το επέκεινα, το στρατηγικό στόχο για τον κοινωνικό μετασχηματισμό , αλλά και την καθημερινή πολιτική αντιπαράθεση. Ήδη η κυβέρνηση Μητσοτάκη επιχειρεί να εξωραΐσει την αντιλαϊκή πολιτικής της, εμφανιζόμενη ως τάχα προοδευτική, γιατί έχει τον πρώτο ομοφυλόφιλο υπουργό.
Για την αριστερά τα πράγματα είναι απλά: τα δικαιώματα είναι αλληλένδετα, παραπληρωματικά και αλληλοεξαρτώμενα. Κανενός η ελευθερία δεν διευρύνεται όταν καταπιέζεται η ελευθερία των άλλων. Και είναι υποχρέωση μας να δείχνουμε ποιος είναι ο πραγματικός εχθρός των λαών και ποιος ο μόνος τρόπος της απελευθέρωσης τους.
*Ο Γιώργος Κατρούγκαλος είναι Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου, Τομεάρχης Εξωτερικών ΣΥΡΙΖΑ.
