Στο τελευταίο του βιβλίο ο Δημήτρης Χριστόπουλος μελετά μια σειρά από ζητήματα που αφορούν στο προσφυγικό και μας τριβελίζουν το μυαλό. Δίνει μια συνολική, πλην εμβριθή και αναλυτική διάσταση του θέματος, εξετάζοντας τη “μεγάλη του εικόνα στον χώρο και τον χρόνο”, όπως ο ίδιος σημειώνει.
Από το 2015 μέχρι σήμερα, λίγα πράγματα φαίνεται να έχουν άλλαξαν στο επίπεδο της επίλυσης των επιμέρους ζητημάτων που γεννά η μαζική εισροή πληθυσμών σε μια νέα χώρα, σε μια νέα επικράτεια, μακριά από τον πόλεμο και την οδύνη. Λίγα μαθήματα φαίνεται να πήραμε από το πλούσιο σε προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές παρελθόν μας. Το αποτύπωμα που έχει αφήσει το προσφυγικό είναι είτε αρνητικά φορτισμένο, είτε θολό, ως αποτέλεσμα κυρίως μια πρόχειρης επεξεργασίας του ζητήματος και των πολλών πτυχών του σε πολιτικό και δημοσιογραφικό επίπεδο. Σε επίπεδο αλληλεγγύης, υπήρξε και συνεχίζει να υπάρχει ένα σημαντικό ρεύμα που λειτουργεί ως “δίχτυ ασφαλείας”, αλλά φυσικά αυτό δεν αρκεί.
Στο πεδίο της αποτελεσματικής ένταξης των προσφύγων και μεταναστών στην ελληνική κοινωνία, την εργασία και την εκπαίδευση, στο ζήτημα της διαμόρφωσης ενός σύγχρονου, ρεαλιστικού θεσμικού πλαισίου που δίνει απαντήσεις σε προβλήματα δεκαετιών του ελληνικού κράτους, αλλά και στο ζήτημα της θωράκισης των δικαιωμάτων προσφύγων και μεταναστών, η εικόνα δεν γεννά αισιοδοξία. Εάν συγκρίνουμε την σύγχρονη φάση του προσφυγικού, με χρονιά κορύφωσης του 2015 και το πρώτο τρίμηνο του 2016, με το τι συνέβαινε σε προηγούμενες δεκαετίες, θα δούμε ότι τα περισσότερα ζητήματα που συνδέονται με το προσφυγικό και το μεταναστευτικό παραμένουν αναπάντητα.
“Η μόνη στέρεη βάση για να ξεκινήσει η συζήτηση (…) είναι ότι δεν συζητάμε για πρόβλημα, αλλά για φαινόμενο που τροφοδοτεί προβλήματα, τα περισσότερα εκ των οποίων προϋπήρχαν στις κοινωνίες υποδοχής”, υπογραμμίζει ο συγγραφέας. Ίσως σε αυτή την πρόταση κρύβεται η ουσία του ζητήματος και αναδεικνύεται η ελλειμματική προσέγγιση της πολιτικής εξουσίας, το ελλιπέστατο θεσμικό πλαίσιο, τα διαχειριστικά κενά των αρχών, η τροφοδότηση ενός διαρκώς διογκόμενου αυτοχθονισμού, αλλά και η επιλογή να κρύβεται το ζήτημα κάτω από το χαλί. Ειδικά για μια χωρά σαν την Ελλάδα που βρίσκεται “εν κινήσει”, όπως σημειώνει ο Χριστόπουλος, μια χώρα “διαρκών πληθυσμιακών μετακινήσεων, πως δικαιολογείται η αμηχανία του κράτους ή το σοκ της κοινωνίας, με ένα τέτοιο παρελθόν εντατικών μετακινήσεων;”. Το ερώτημα αυτό θέτει ο συγγραφέας, προχωρώντας σε μια σειρά από γόνιμες σκέψεις, προτάσεις και προβληματισμούς.
Οι απαντήσεις δεν είναι εύκολες, ούτε αποτελούν αυτοσκοπό για τον συγγραφέα. Ζητούμενο είναι η ανάγνωση του προσφυγικού ως ενός ζητήματος που είναι συστατικό στοιχείο της ιστορίας, της κοινωνικής και -εν τέλει – πολιτισμικής μας ανάπτυξης και βέβαια η τοποθέτηση του θέματος στην ευρύτερη κοινωνικο-οικονομική, αλλά και ευρωπαϊκή του διάσταση.
Η Ελλάδα τελικά είναι μια πολυπολιτισμική κοινωνία; Το καλοκαίρι του 2015 “’επεσε από τον ουρανό”; Ποια η στήριξη της ΕΕ προς τη χώρα μας και πως η ξενοφοβική πολιτική συγκεκριμένων κυβερνήσεων “θόλωσαν” τις πραγματικές, ανθρώπινες διαστάσεις του προσφυγικού; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα με τα οποία ο Δημήτρης Χριστόπουλος, με απλότητα και οξυδερκή συνθετική σκέψη, επιχειρεί να ασχοληθεί, αφήνοντας στον αναγνώστη χώρο να προβληματιστεί δημιουργικά.
*Το βιβλίο “Αν το προσφυγικό ήταν πρόβλημα, θα είχε λύση”, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις (εκδ. Μάρτιος, 2020).
