Όταν οι Ultras «κανονικοποίησαν» τον φασισμό στα ιταλικά γήπεδα

Mπολόνια, 2 Αυγούστου 1980 και η νεαρή Angela Fresu άλλαζε βιαστικά το μωρό της πάνω στον πάγκο, με την μητέρα της να καλύπτει με το σώμα της κόρη και της εγγονής της από τα περίεργα βλέμματα των περαστικών. Οι τρεις τους βρίσκονταν στην Bologna Centrale, στο σιδηροδρομικό κόμβο που συνέδεε το ατέλειωτο πλήθος Ιταλών και τουριστών που κινούνταν μεταξύ του Βορρά και του Νότου της Ιταλίας. Η μητέρα της Angela, Maria, είχε σχεδιάσει ξέγνοιαστες διακοπές στη λίμνη Γκάρντα, μακριά από την πολύβουη πόλη. Εκείνο το καλοκαίρι ήταν πολύ ζεστό και υγρό – τόσο ζεστό και υγρό που πείσθηκε η δημοτική αρχή να εγκαταστήσει μια κλιματιζόμενη αίθουσα αναμονής μέσα στο σταθμό του τρένου. Όπως ήταν φυσικό, έγινε όαση για τους χιλιάδες ταξιδιώτες.

Λίγες στιγμές αργότερα, μια βαλίτσα εξερράγη. Μέλη από τα αιμόφυρτα πτώματα δεν θα βρεθούν παρά μήνες αργότερα. Συνολικά, 85 άνθρωποι δολοφονήθηκαν και πάνω από 200 τραυματίστηκαν εκείνο το πρωινό, σε μια τρομοκρατική ενέργεια που σημάδεψε την Ιταλία και προκάλεσε παγκόσμιο σοκ. Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα κατηγόρησε αμέσως τους νεο-φασίστες των «Ένοπλων Επαναστατικών Πυρήνων» (τους Nuclei Armati Rivoluzionari – NAR), μία ακροδεξιά οργάνωση που δραστηριοποιούταν ήδη από το 1977. Οι Ιταλοί κομμουνιστές είχαν τελικά δίκιο στην εκτίμησή τους, καθώς ως δράστες της επίθεσης καταδικάστηκαν τρία μέλη της ακροδεξιάς οργάνωσης.

Μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, υπήρξε μια προειδοποίηση – προάγγελος των γεγονότων που ακολούθησαν στην Μπολόνια. Το 1978, ο πρώην πρωθυπουργός Άλντο Μόρο απήχθη και δολοφονήθηκε από την ακροαριστερή ομάδα Brigate Rosse (Ερυθρές Ταξιαρχίες), την περίοδο που ο Χριστιανοδημοκράτης Τζούλιο Αντρεότι  ετοιμαζόταν να ανέλθει στην πρωθυπουργία έπειτα από την συγκρότηση του κυβερνητικού συνασπισμού από τα δύο κυρίαρχα κόμματα της πολιτικής σκηνής, τους Χριστιανοδημοκράτες και τους Κομμουνιστές, τη συνεργασία που στην Ιταλία ονομάστηκε «Compromesso storico», «Ιστορικός συμβιβασμός» δηλαδή – ένα συμβιβασμός που επί της ουσίας διέλυσε το Κομμουνιστικό Κόμμα και την αριστερά ευρύτερα στη χώρα, αλλά αυτή είναι μία άλλη ιστορία. 

Μέσα σε ένα κλίμα φόβου και πολιτικής αναταραχής, γεννήθηκαν οι πρώτες ομάδες οργανωμένων οπαδών στο Μιλάνο, τη Ρώμη, τη Βερόνα και το Λιβόρνο. Καθώς το κράτος είχε να αντιμετωπίσει πιο πιεστικά ζητήματα οργανωμένης βίας στους δρόμους των πόλεων, ο ρόλος, η ορμή και η δράση των αναδυόμενων «Ultras» του ιταλικού ποδοσφαίρου αρχικά υποτιμήθηκαν. Τους επιτράπηκε να καταλάβουν όλο και περισσότερο χώρο στη βία και τον πολιτικό εξτρεμισμό, όμως την ίδια στιγμή συνέβαλαν και στη διαμόρφωση ισχυρών κοινωνικών αντανακλαστικών μέσα από την κερκίδα. Ωστόσο το πρώτο, η βία δηλαδή και τα σκοτεινά «συμπαρομαρτούντα» του – ο ρατσισμός, η ακροδεξιά φασιστική ρητορική και το μίσος – κυριάρχησαν έναντι του κοινωνικού ρόλου της κερκίδας ως πεδίο συλλογικής δράσης κι αλληλεγγύης. 

Μέχρι τα τέλη του 1982, η ένοπλη δράση τρομοκρατικών ομάδων είχε ηττηθεί από το κράτος. Η Ιταλία φαινομενικά έμπαινε σε μια πολιτικοοικονομική «φούσκα» μετά την επιτυχία των «Ατζούρι» στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1982 και τα κρίσιμα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα μπήκαν κάτω από το χαλί. Η οικονομική σταθερότητα ενισχύθηκε προσωρινά και η παραγωγή μετατοπιζόταν από την άλλοτε κραταιά βιομηχανία στη μόδα και τις εξαγωγές. 

Οι Irriducibili, οι ακροδεξιοί ultras της Λάτσιο. / AP Photo

Την ίδια στιγμή όμως αποδεικνυόταν ότι τα «Μολυβένια Χρόνια» (Anni di Piombo) της δεκαετίας του 1970 είχαν άφησαν πίσω τους μια επώδυνη, βαθιά εντυπωμένη στην κοινωνική συνείδηση κληρονομιά. Είχαν ανοίξει άτυπα «πολιτικά γραφεία» μέσα στα ιταλικά γήπεδα. Από τη μία πλευρά ακροδεξιοί σύνδεσμοι ενισχύονταν, μεγάλωναν και επεκτείνονταν, από την άλλη σύνδεσμοι με αριστερές κι αναρχικές αναφορές προσπαθούσαν κάπως να κερδίσουν λίγο χώρο, να φτιάξουν τη δική τους γωνιά. Η κυριαρχία ακροδεξιών ομάδων, ρατσιστών και εγκληματιών πάσης φύσης στην κερκίδα, όπως οι Irriducibili της Λάτσιο με το διαβόητο αρχηγό τους Fabrizio Piscitelli, γνωστό ως «Diabolik», που άρχισε να χτίζεται εκείνη την περιόδου θα λειτουργούσε ως καταλύτης όλων όσων ακολούθησαν στην πολιτική σκηνή της χώρας τα επόμενα χρόνια, τις επόμενες δεκαετίες, μέχρι και τις μέρες μας με τη διάλυση του προοδευτικού πολιτικού χώρου και την άνοδο στη πολιτική εξουσία προσώπων όπως ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, ο Ματέο Σαλβίνι και η Τζόρτζια Μελόνι. 

Ακούστε το νέο επεισόδιο του podcast «Πελότα Λίμπρε»:

*Το σημερινό επεισόδιο είναι το τελευταίο από τα πέντε επεισόδια του Πελότα Λίμπρε αφιερωμένα στον φετινό αντιφασιστικό Σεπτέμβρη και τα 10 χρόνια από τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα.